DOI Artikel:
Kriegseisen, Anna: Jerzy Raczyński - historyk i konserwator architektury
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0118
Część informacji pochodzi od prof. Franciszka Piaś-
cika, któremu w tym miejscu chciałabym serdecznie
podziękować.
Ponieważ Raczyński łączył tak różnorodne
dziedziny, w niniejszej pracy każdą z nich omówio-
no osobno, podejmując próbę znalezienia źródeł
jego koncepcji metodologicznych i konserwator-
skich.
Raczyński urodził się 5 marca 1892 roku w Aut-
ce na Krymie. Był synem Heleny z Mireckich
i Mariana Raczyńskiego, wieloletniego dyrektora
Zakładów Wód Mineralnych w Ciechocinku. Uczył
się w Zasadniczej Szkole Handlowej we Włocławku,
potem w III Warszawskim Gimnazjum Klasy-
cznym, które opuścił, solidaryzując się ze strajkiem
szkolnym w 1905 roku. Kontynuował naukę w pry-
watnym gimnazjum polskim im. Generała Chrza-
nowskiego, zdając w roku 1910 egzamin maturalny.
W 1911 roku zdał maturę państwową, jako ekstern,
przy IV Gimnazjum rosyjskim w Warszawie. W wy-
niku egzaminu konkursowego dostał się do Warsza-
wskiego Instytutu Politechnicznego, skąd w paź-
dzierniku 1911 roku przeniósł się do Królewskiej
Pruskiej Politechniki Berlińskiej w Charlottenburgu
na Wydział Architektury. W roku 1913 zdał egzamin
półdyplomowy, uzyskując tytuł kandydata architek-
tury. Wraz z wybuchem wojny w 1914 roku prze-
rwał studia i wrócił do Królestwa Polskiego, uczęsz-
czał na kursy architektury przy Muzeum Rzemiosł
w Warszawie. Po powołaniu go w 1915 roku do
wojska, naukę podjął tylko na krótko, w okresie od
września do listopada 1916 roku, już na Wydziale
Architektury Politechniki Warszawskiej. Służbę
wojskową rozpoczął w 1915 roku w I Korpusie
Gwardii armii rosyjskiej. W marcu 1918 roku podał
się do dymisji i wstąpił do Wojsk Polskich, gdzie do
dnia 21 czerwca 1918 służył w stopniu szeregowca
w 3. Kompanii 1. Batalionu Legii Pierwszego Kor-
pusu Polskiego. Od listopada 1918 do listopada 1920
służył jako „Dowborczyk”, młodszy ogniomistrz
artylerii polowej i obserwator plutonowy w 21.
Eskadrze Lotniczej Niszczycielskiej, potem zaś in-
struktor aerofotogrametrii w Oficerskiej Szkole Ob-
serwatorów Lotniczych. Został odznaczony Krzy-
żem Walecznych. Po powrocie z wojny został w 1920
roku ponownie przyjęty na ten sam wydział polskiej
już Politechniki Warszawskiej. Studia ukończył
w 1923 roku na podstawie pracy dyplomowej z za-
kresu konstrukcji pod kierunkiem prof. Czesława
Domaniewskiego. W tym czasie podjął pracę w Za-
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1968; KZSP,
II: Województwo łódzkie, 8: Powiat łowicki, oprać. A. M i ł o b ę -
dzki, S. Kozakiewicz, Warszawa 1953, s. 114.
kładzie Architektury Polskiej. W latach 1921 — 1928
był asystentem, potem adiunktem.
W 1928 roku uzyskał stopień doktora nauk
technicznych na podstawie rozprawy pt. Centralne
barokowe kościoły województwa lubelskiego, w 1929
roku stopień docenta na podstawie dysertacji habili-
tacyjnej pt. Przyczynki do historii ciesielskich kon-
strukcyj dachowych w Polsce. W tym samym roku
wyjechał do Wiednia jako stypendysta Funduszu
Kultury Narodowej, gdzie w Zakładzie Historii
Sztuki tamtejszego uniwersytetu, pod kierunkiem
prof. Josefa Strzygowskiego, uzupełnił wiedzę w za-
kresie metodologii.
W latach 1929— 1930 prowadził wykłady z histo-
rii architektury średniowiecznej na Wydziale Ar-
chitektury Politechniki Warszawskiej. W 1930 roku
Senat Politechniki wystąpił do Ministerstwa Wy-
znań Religijnych i Oświecenia Publicznego z wnios-
kiem o mianowanie Raczyńskiego profesorem nad-
zwyczajnym w Katedrze Historii Sztuki Średnio-
wiecznej Wydziału Architektury. Raczyński nie zdą-
żył jednak objąć tego stanowiska. 5 września 1930
roku zmarł, prawdopodobnie wskutek ataku serca.
2. Jerzy Raczyński jako historyk
ARCHITEKTURY
2.i. Niemiecka teoria architektury w latach
1900-1915
Środowisko charlottenburskie. Pojęcie przestrzeni
architektonicznej około 1900. Metoda Augusta
Schmarsowa. Wzrost zainteresowania architek-
turą barokową i rokokową w Niemczech — Albert
Erich Brinckmann. Problem konstrukcji w ar-
chitekturze. Rola Friedricha Ostendorfa.
„Berlin, będący wówczas drugą po Paryżu stoli-
cą artystyczną Europy, mógł wydać dzieła wzbudza-
jące powszechne zainteresowanie, ale miał dodat-
kowo grupę talentów architektonicznych. Żaden
inny ośrodek w początku lat dwudziestych nie mógł-
by się poszczycić, tak jak Berlin, posiadaniem więcej
niż tuzina postępowych architektów o większej niż
przeciętna fachowości”6. Słowa te odnoszą się
wprawdzie do pierwszych lat po I wojnie światowej,
6 R. Banham, Rewolucja w architekturze. Teoria i pro-
jektowanie w „pierwszym wieku maszyny”, Warszawa 1979,
s. 62-67.
114
cika, któremu w tym miejscu chciałabym serdecznie
podziękować.
Ponieważ Raczyński łączył tak różnorodne
dziedziny, w niniejszej pracy każdą z nich omówio-
no osobno, podejmując próbę znalezienia źródeł
jego koncepcji metodologicznych i konserwator-
skich.
Raczyński urodził się 5 marca 1892 roku w Aut-
ce na Krymie. Był synem Heleny z Mireckich
i Mariana Raczyńskiego, wieloletniego dyrektora
Zakładów Wód Mineralnych w Ciechocinku. Uczył
się w Zasadniczej Szkole Handlowej we Włocławku,
potem w III Warszawskim Gimnazjum Klasy-
cznym, które opuścił, solidaryzując się ze strajkiem
szkolnym w 1905 roku. Kontynuował naukę w pry-
watnym gimnazjum polskim im. Generała Chrza-
nowskiego, zdając w roku 1910 egzamin maturalny.
W 1911 roku zdał maturę państwową, jako ekstern,
przy IV Gimnazjum rosyjskim w Warszawie. W wy-
niku egzaminu konkursowego dostał się do Warsza-
wskiego Instytutu Politechnicznego, skąd w paź-
dzierniku 1911 roku przeniósł się do Królewskiej
Pruskiej Politechniki Berlińskiej w Charlottenburgu
na Wydział Architektury. W roku 1913 zdał egzamin
półdyplomowy, uzyskując tytuł kandydata architek-
tury. Wraz z wybuchem wojny w 1914 roku prze-
rwał studia i wrócił do Królestwa Polskiego, uczęsz-
czał na kursy architektury przy Muzeum Rzemiosł
w Warszawie. Po powołaniu go w 1915 roku do
wojska, naukę podjął tylko na krótko, w okresie od
września do listopada 1916 roku, już na Wydziale
Architektury Politechniki Warszawskiej. Służbę
wojskową rozpoczął w 1915 roku w I Korpusie
Gwardii armii rosyjskiej. W marcu 1918 roku podał
się do dymisji i wstąpił do Wojsk Polskich, gdzie do
dnia 21 czerwca 1918 służył w stopniu szeregowca
w 3. Kompanii 1. Batalionu Legii Pierwszego Kor-
pusu Polskiego. Od listopada 1918 do listopada 1920
służył jako „Dowborczyk”, młodszy ogniomistrz
artylerii polowej i obserwator plutonowy w 21.
Eskadrze Lotniczej Niszczycielskiej, potem zaś in-
struktor aerofotogrametrii w Oficerskiej Szkole Ob-
serwatorów Lotniczych. Został odznaczony Krzy-
żem Walecznych. Po powrocie z wojny został w 1920
roku ponownie przyjęty na ten sam wydział polskiej
już Politechniki Warszawskiej. Studia ukończył
w 1923 roku na podstawie pracy dyplomowej z za-
kresu konstrukcji pod kierunkiem prof. Czesława
Domaniewskiego. W tym czasie podjął pracę w Za-
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1968; KZSP,
II: Województwo łódzkie, 8: Powiat łowicki, oprać. A. M i ł o b ę -
dzki, S. Kozakiewicz, Warszawa 1953, s. 114.
kładzie Architektury Polskiej. W latach 1921 — 1928
był asystentem, potem adiunktem.
W 1928 roku uzyskał stopień doktora nauk
technicznych na podstawie rozprawy pt. Centralne
barokowe kościoły województwa lubelskiego, w 1929
roku stopień docenta na podstawie dysertacji habili-
tacyjnej pt. Przyczynki do historii ciesielskich kon-
strukcyj dachowych w Polsce. W tym samym roku
wyjechał do Wiednia jako stypendysta Funduszu
Kultury Narodowej, gdzie w Zakładzie Historii
Sztuki tamtejszego uniwersytetu, pod kierunkiem
prof. Josefa Strzygowskiego, uzupełnił wiedzę w za-
kresie metodologii.
W latach 1929— 1930 prowadził wykłady z histo-
rii architektury średniowiecznej na Wydziale Ar-
chitektury Politechniki Warszawskiej. W 1930 roku
Senat Politechniki wystąpił do Ministerstwa Wy-
znań Religijnych i Oświecenia Publicznego z wnios-
kiem o mianowanie Raczyńskiego profesorem nad-
zwyczajnym w Katedrze Historii Sztuki Średnio-
wiecznej Wydziału Architektury. Raczyński nie zdą-
żył jednak objąć tego stanowiska. 5 września 1930
roku zmarł, prawdopodobnie wskutek ataku serca.
2. Jerzy Raczyński jako historyk
ARCHITEKTURY
2.i. Niemiecka teoria architektury w latach
1900-1915
Środowisko charlottenburskie. Pojęcie przestrzeni
architektonicznej około 1900. Metoda Augusta
Schmarsowa. Wzrost zainteresowania architek-
turą barokową i rokokową w Niemczech — Albert
Erich Brinckmann. Problem konstrukcji w ar-
chitekturze. Rola Friedricha Ostendorfa.
„Berlin, będący wówczas drugą po Paryżu stoli-
cą artystyczną Europy, mógł wydać dzieła wzbudza-
jące powszechne zainteresowanie, ale miał dodat-
kowo grupę talentów architektonicznych. Żaden
inny ośrodek w początku lat dwudziestych nie mógł-
by się poszczycić, tak jak Berlin, posiadaniem więcej
niż tuzina postępowych architektów o większej niż
przeciętna fachowości”6. Słowa te odnoszą się
wprawdzie do pierwszych lat po I wojnie światowej,
6 R. Banham, Rewolucja w architekturze. Teoria i pro-
jektowanie w „pierwszym wieku maszyny”, Warszawa 1979,
s. 62-67.
114