DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: Trevano czy Castello autorem ostatniej fazy budowy kościoła ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie?
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0095
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Adam Małkiewicz
Trevano czy Castello autorem ostatniej fazy budowy
_
kościoła SS. Piotra i Pawła w Krakowie?*
Pojezuicki kościół ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie od
dawna budzi zainteresowanie polskich histoiyków sztu-
ki. Monograficzne opracowania poświęcili mu wybitni
znawcy baroku Franciszek Klein i Adam Bochnak, a
gruntowne, oparte na źródłach pisanych prace Jerzego
Paszendy i Adama Małkiewicza z lat 60. wyjaśniły - zda-
wać by się mogło ostatecznie - problematykę historycz-
ną, w tym także zagadnienie autorstwa1. Powszechnie
przyjęto więc, że będący fundacją Zygmunta III Wazy
kościół budowali, poczynając od roku 1597, według pro-
jektu wykonanego w Rzymie, najpewniej przez naczel-
nego architekta zakonu Giovanniego De Rosis, kolejno
trzej architekci: jezuici Józef Britius (Briccio, Brizzi?) i
Jan Maria Bernardoni oraz architekt królewski Jan Tre-
vano. Britius, który wcześniej wykonał był dla krakow-
skich jezuitów kilka projektów nowego kościoła, kiero-
wał pracami aż do wyjazdu do Włoch w marcu 1599
roku; on to położył w całości fundamenty, a mury bu-
dowli wywiódł „dość wysoko”, wiernie - jak sądzić
możemy - realizując projekt De Rosisa. Po nim kierow-
nictwo objął i sprawował je do śmierci w dniu 20 listo-
pada 1605 Bernardoni, który wzniósł mury aż do koro-
ny i niemal całkowicie kościół zasklepił, a niedługo przed
śmiercią przystąpił do wzmacniania fundamentów. Jest
możliwe, co przed laty starałem się uzasadnić, iż zmie-
nił on w stosunku do projektu wysokość budowli, tak
wysmukłych proporcji wnętrza, nawiązujących do tra-
dycji wielkich krakowskich bazylik gotyckich, nie spo-
* Praca była referowana na posiedzeniu Komisji Historii Sztuki
PAU 9 grudnia 1996.
F. K1 e i n, Kościół Św. Piotra i Pawła w Krakowie (Rocznik Kra-
kowski, 12, 1910), s. 23—57; A. B o c h n a k, Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła
w Krakowie i jego rzymski pierwowzór oraz architekt królewski Jan
Trevano (Prace Komisji Historii Sztuki PAU, 9, 1948), s. 89-125; J.
Paszenda, Nieznane źródło do dziejów budowy kościoła Św. Piotra
w Krakowie (Biuletyn Historii Sztuki, 28, 1966), s. 40—44; Tenże,
tyka się bowiem w ówczesnej architekturze rzymskiej, a
podwyższenie murów mogło być dodatkową przyczy-
ną kłopotów ze statyką.
Znacznie trudniej natomiast jest wyznaczyć granice
czasowe fazy Trevana, którego nazwisko - jako archi-
tekta kościoła - pojawia się tylko raz, w dokumencie z
roku 1619 umieszczonym w gałce kopuły. Podstawową
bazę źródłową stanowią bowiem zasoby rzymskiego ar-
chiwum jezuitów, obejmujące wyłącznie dokumenty za-
konne, w tym sprawozdania przełożonych poszczegól-
nych domów zakonu oraz niezwykłe cenny zespół li-
stów polskich jezuitów do generała, z których zacho-
wały się niestety tylko te najstarsze, z wieku XVI; źródła
rzymskie pozwalają więc względnie dokładnie odtwo-
rzyć przede wszystkim „prehistorię” kościoła i pierwsze
lata jego budowy, zresztą nazwisko związanego z nią
później architekta-eksterna ze zrozumiałych względów
mogło się w nich w ogóle nie pojawić. Wiadomo tylko,
że po śmierci Bernardoniego fundator starał się w Rzy-
mie o przysłanie z Włoch architekta jezuity Giorgia Sol-
datiego, który jednak w roku 1609 zmarł w drodze do
Polski. Ale - jak świadczą zestawienia wydatków - w
tych latach nadal prowadzono prace budowlane, których
zakresu nie znamy, nie wiemy też, czy nadzór nad nimi
sprawował tylko jezuita o. Walenty Ruszkowski, od roku
1599 prefectus fabricae kościoła, czy też powierzono je
jakiemuś miejscowemu architektowi. Po śmierci Solda-
tiego i rozwianiu się nadziei na przybycie innego archi-
Projekty architekta Józefa Briccio (Rocznik Krakowski, 38, 1966), s.
79-104; A. Małkiewicz, Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie -
dzieje budowy i problem autorstwa [w:] Prace z historii sztuki, V, Kra-
ków 1967 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 147), s.
43-86 (tu najpełniejsza analiza źródeł i omówienie historii budowy);
Tenże, Kościół Świętych Piotra i PauJa w Krakowie, Kraków 1985
(Skarbiec polski). Dane źródłowe i wynikające z nich wnioski histo-
ryczne - jeśli nie odwołuję się do innej literatury - podaję za własną
pracą z roku 1967.
91
Seria Nowa, t. 2-3 (1996/1997)
ISBN 83-86956-26-7
ISSN 0071-6723
Adam Małkiewicz
Trevano czy Castello autorem ostatniej fazy budowy
_
kościoła SS. Piotra i Pawła w Krakowie?*
Pojezuicki kościół ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie od
dawna budzi zainteresowanie polskich histoiyków sztu-
ki. Monograficzne opracowania poświęcili mu wybitni
znawcy baroku Franciszek Klein i Adam Bochnak, a
gruntowne, oparte na źródłach pisanych prace Jerzego
Paszendy i Adama Małkiewicza z lat 60. wyjaśniły - zda-
wać by się mogło ostatecznie - problematykę historycz-
ną, w tym także zagadnienie autorstwa1. Powszechnie
przyjęto więc, że będący fundacją Zygmunta III Wazy
kościół budowali, poczynając od roku 1597, według pro-
jektu wykonanego w Rzymie, najpewniej przez naczel-
nego architekta zakonu Giovanniego De Rosis, kolejno
trzej architekci: jezuici Józef Britius (Briccio, Brizzi?) i
Jan Maria Bernardoni oraz architekt królewski Jan Tre-
vano. Britius, który wcześniej wykonał był dla krakow-
skich jezuitów kilka projektów nowego kościoła, kiero-
wał pracami aż do wyjazdu do Włoch w marcu 1599
roku; on to położył w całości fundamenty, a mury bu-
dowli wywiódł „dość wysoko”, wiernie - jak sądzić
możemy - realizując projekt De Rosisa. Po nim kierow-
nictwo objął i sprawował je do śmierci w dniu 20 listo-
pada 1605 Bernardoni, który wzniósł mury aż do koro-
ny i niemal całkowicie kościół zasklepił, a niedługo przed
śmiercią przystąpił do wzmacniania fundamentów. Jest
możliwe, co przed laty starałem się uzasadnić, iż zmie-
nił on w stosunku do projektu wysokość budowli, tak
wysmukłych proporcji wnętrza, nawiązujących do tra-
dycji wielkich krakowskich bazylik gotyckich, nie spo-
* Praca była referowana na posiedzeniu Komisji Historii Sztuki
PAU 9 grudnia 1996.
F. K1 e i n, Kościół Św. Piotra i Pawła w Krakowie (Rocznik Kra-
kowski, 12, 1910), s. 23—57; A. B o c h n a k, Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła
w Krakowie i jego rzymski pierwowzór oraz architekt królewski Jan
Trevano (Prace Komisji Historii Sztuki PAU, 9, 1948), s. 89-125; J.
Paszenda, Nieznane źródło do dziejów budowy kościoła Św. Piotra
w Krakowie (Biuletyn Historii Sztuki, 28, 1966), s. 40—44; Tenże,
tyka się bowiem w ówczesnej architekturze rzymskiej, a
podwyższenie murów mogło być dodatkową przyczy-
ną kłopotów ze statyką.
Znacznie trudniej natomiast jest wyznaczyć granice
czasowe fazy Trevana, którego nazwisko - jako archi-
tekta kościoła - pojawia się tylko raz, w dokumencie z
roku 1619 umieszczonym w gałce kopuły. Podstawową
bazę źródłową stanowią bowiem zasoby rzymskiego ar-
chiwum jezuitów, obejmujące wyłącznie dokumenty za-
konne, w tym sprawozdania przełożonych poszczegól-
nych domów zakonu oraz niezwykłe cenny zespół li-
stów polskich jezuitów do generała, z których zacho-
wały się niestety tylko te najstarsze, z wieku XVI; źródła
rzymskie pozwalają więc względnie dokładnie odtwo-
rzyć przede wszystkim „prehistorię” kościoła i pierwsze
lata jego budowy, zresztą nazwisko związanego z nią
później architekta-eksterna ze zrozumiałych względów
mogło się w nich w ogóle nie pojawić. Wiadomo tylko,
że po śmierci Bernardoniego fundator starał się w Rzy-
mie o przysłanie z Włoch architekta jezuity Giorgia Sol-
datiego, który jednak w roku 1609 zmarł w drodze do
Polski. Ale - jak świadczą zestawienia wydatków - w
tych latach nadal prowadzono prace budowlane, których
zakresu nie znamy, nie wiemy też, czy nadzór nad nimi
sprawował tylko jezuita o. Walenty Ruszkowski, od roku
1599 prefectus fabricae kościoła, czy też powierzono je
jakiemuś miejscowemu architektowi. Po śmierci Solda-
tiego i rozwianiu się nadziei na przybycie innego archi-
Projekty architekta Józefa Briccio (Rocznik Krakowski, 38, 1966), s.
79-104; A. Małkiewicz, Kościół ŚŚ. Piotra i Pawła w Krakowie -
dzieje budowy i problem autorstwa [w:] Prace z historii sztuki, V, Kra-
ków 1967 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, 147), s.
43-86 (tu najpełniejsza analiza źródeł i omówienie historii budowy);
Tenże, Kościół Świętych Piotra i PauJa w Krakowie, Kraków 1985
(Skarbiec polski). Dane źródłowe i wynikające z nich wnioski histo-
ryczne - jeśli nie odwołuję się do innej literatury - podaję za własną
pracą z roku 1967.
91