DOI Heft:
Recenzje, repliki, komunikaty
DOI Artikel:Moczulska, Krystyna: O łasicy po raz wtóry: Kilka uwag na temat ikonografii obrazu "Sybilla delficka" pędzla Hermanna tom Ringa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20616#0176
stało przez malarza małe zwierzę o brązowym futerku
rozjaśnionym mocno na podbrzuszu. Jego puszysty ciem-
nobrązowy ogon opada w dół zasłaniając nieco napis.
Zwierzątko siedzące na parapecie, skierowawszy w górę
główkę, wpatruje się w Sybillę, a silnie sterczące ucho
sprawia wrażenie przygotowanego, jakby otwartego do
słuchania. Między przednimi łapkami zwierzątka artysta
umieścił jajo w sposób, moim zdaniem, wyrażający in-
tymny, opiekuńczy stosunek do objętego łapkami
przedmiotu jego troski i dumy.
Anneloes Smits, autorka noty katalogowej, przyta-
cza kilka opinii identyfikujących zwierzątko: jako tchórza,
który może zniszczyć życie istniejące przed narodzeniem,
jako łasicę symbolizującą Chrystusa, która potrafi poko-
nać bazyliszka będącego synonimem szatana. Wymie-
nia też gronostaja uosabiającego cnotę czystości, ałe łą-
czy, niestety błędnie, ten symbol Dziewiczego Macie-
rzyństwa z Niepokalanym Poczęciem Maryi. Symbolikę
jaja autorka odnosi tu do Zmartwychwstania4.
Nie ma wątpliwości, że istnieje wzajemna zależność
między napisem a obrazem i że przedstawione zwie-
rzątko należy do rodziny łasicowa tych. Barwa futerka,
a szczególnie wydłużony pyszczek są najbardziej cha-
rakterystyczne dla łasicy. Wierzenie utrwalane w bestia-
riach średniowiecznych, że poczęcie u tych zwierząt
odbywa się przez ucho, dawało możliwość odczytania
ich symboliki w kontekście mistycznego poczęcia przez
Marię Słowa Bożego. Źródłem, które stało się inspiracją
dla tego wierzenia jest grecki mit opowiadający o naro-
dzinach Heraklesa opisany przez poetę rzymskiego Owi-
diusza w IX księdze Metamorfoz. Łasica, mająca za karę
rodzić ustami, była wcześniej młodą dziewczyną, dzięki
której pomocy ten heros przyszedł na świat. Wierzenie,
że czuwała nad bezpieczeństwem dziecka mającego się
narodzić i ułatwiała kobietom rozwiązanie, przetrwało
wieki; wiedziano też, że za pomocą ruty potrafi nawet
ożywić swoje zmarłe potomstwo.
4 Tamże, II, nr kat. 27, s. 288.
5 Św. Augustyn, Sermo 105, Z Cytuję za: D. Forstner, Świat
symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990, s. 460.
Czy Hermann tom Ring mógł ukazać łasicę w tym
podwójnym znaczeniu - a więc przypisując jej możli-
wości związane z tajemnicą sił natury (około osiemdzie-
siąt lat wcześniej uczynił to Leonardo da Vinci malując
portret Cecylii Gallerani) oraz - jak wymagał tego kon-
tekst - zgodnie z tradycją chrześcijańską? Jako symbol
otwarcia na Słowo Boże, czyli objawienie prorockie
mocy Boga według Starego Testamentu, na Słowo Boże,
czyli Ewangelię objawioną przez Jezusa Chrystusa, na
Słowo, które „stało się Ciałem” - tajemnicę człowieczeń-
stwa Syna Bożego, który został wysłany przez Ojca, aby
zbawić ludzi. Do zbawienia jednak potrzebna jest łaska
wiary. „Przeto wiara rodzi się z tego, co się słyszy, tym
zaś, co się słyszy, jest słowo Chrystusa” mówi św. Pa-
weł (Rz 10, 17). Zbawienie jest także przedmiotem
nadziei, a według nauki głoszonej przez apostoła, pa-
trona katediy w Monastyrze: „W nadziei bowiem już
jesteśmy zbawieni. Nadzieja zaś, której spełnienie już
się ogląda; nie jest nadzieją, bo jak można się jeszcze
spodziewać tego, co się już ogląda?” (Rz 8, 24). Te sło-
wa św. Pawła przytacza św. Augustyn, kiedy czyni po-
równanie nadziei chrześcijańskiej do jaja mającego wie-
loznaczeniową symbolikę, łączącą się także z cudow-
nym Poczęciem, Narodzeniem i Zmartwychwstaniem
Chiystusa. „Nadzieja nie jest jeszcze rzeczywistością, jak
też i jajo jest czymś, lecz jeszcze nie kurczęciem. Zwie-
rzęta czworonożne rocłzą młode, ptaki zaś nadzieję na
młode. Nadzieja zatem skłania nas byśmy nie dbali o
rzeczy teraźniejsze, a oczekiwali przyszłych [...] Jest jajo,
a nie ma jeszcze pisklęcia. Okryte jest ono skorupą; nie
widać go, bo jest zakryte. Trzeba na nie cierpliwie cze-
kać. Musi zostać ogrzane, aby ożyło”5.
Łasica mogła unaocznić to wiernym w sposób obra-
zowy. Zaś malarz, łącząc oba znaczenia, przekazał waż-
ną treść religijną w racjonalistycznym ujęciu renesansu.
Powyższe rozumowanie nie tylko byłoby bliskie kon-
cepcji Leonarda da Vinci, lecz także mieściłoby się w
humanistycznej i teologicznej myśli okresu reformacji.
Interpretacja taka wskazywałaby na wymowę obra-
zu mającą - w intencji Hermanna tom Ringa, katolic-
kiego malarza - charakter keiygmatyczny.
rozjaśnionym mocno na podbrzuszu. Jego puszysty ciem-
nobrązowy ogon opada w dół zasłaniając nieco napis.
Zwierzątko siedzące na parapecie, skierowawszy w górę
główkę, wpatruje się w Sybillę, a silnie sterczące ucho
sprawia wrażenie przygotowanego, jakby otwartego do
słuchania. Między przednimi łapkami zwierzątka artysta
umieścił jajo w sposób, moim zdaniem, wyrażający in-
tymny, opiekuńczy stosunek do objętego łapkami
przedmiotu jego troski i dumy.
Anneloes Smits, autorka noty katalogowej, przyta-
cza kilka opinii identyfikujących zwierzątko: jako tchórza,
który może zniszczyć życie istniejące przed narodzeniem,
jako łasicę symbolizującą Chrystusa, która potrafi poko-
nać bazyliszka będącego synonimem szatana. Wymie-
nia też gronostaja uosabiającego cnotę czystości, ałe łą-
czy, niestety błędnie, ten symbol Dziewiczego Macie-
rzyństwa z Niepokalanym Poczęciem Maryi. Symbolikę
jaja autorka odnosi tu do Zmartwychwstania4.
Nie ma wątpliwości, że istnieje wzajemna zależność
między napisem a obrazem i że przedstawione zwie-
rzątko należy do rodziny łasicowa tych. Barwa futerka,
a szczególnie wydłużony pyszczek są najbardziej cha-
rakterystyczne dla łasicy. Wierzenie utrwalane w bestia-
riach średniowiecznych, że poczęcie u tych zwierząt
odbywa się przez ucho, dawało możliwość odczytania
ich symboliki w kontekście mistycznego poczęcia przez
Marię Słowa Bożego. Źródłem, które stało się inspiracją
dla tego wierzenia jest grecki mit opowiadający o naro-
dzinach Heraklesa opisany przez poetę rzymskiego Owi-
diusza w IX księdze Metamorfoz. Łasica, mająca za karę
rodzić ustami, była wcześniej młodą dziewczyną, dzięki
której pomocy ten heros przyszedł na świat. Wierzenie,
że czuwała nad bezpieczeństwem dziecka mającego się
narodzić i ułatwiała kobietom rozwiązanie, przetrwało
wieki; wiedziano też, że za pomocą ruty potrafi nawet
ożywić swoje zmarłe potomstwo.
4 Tamże, II, nr kat. 27, s. 288.
5 Św. Augustyn, Sermo 105, Z Cytuję za: D. Forstner, Świat
symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990, s. 460.
Czy Hermann tom Ring mógł ukazać łasicę w tym
podwójnym znaczeniu - a więc przypisując jej możli-
wości związane z tajemnicą sił natury (około osiemdzie-
siąt lat wcześniej uczynił to Leonardo da Vinci malując
portret Cecylii Gallerani) oraz - jak wymagał tego kon-
tekst - zgodnie z tradycją chrześcijańską? Jako symbol
otwarcia na Słowo Boże, czyli objawienie prorockie
mocy Boga według Starego Testamentu, na Słowo Boże,
czyli Ewangelię objawioną przez Jezusa Chrystusa, na
Słowo, które „stało się Ciałem” - tajemnicę człowieczeń-
stwa Syna Bożego, który został wysłany przez Ojca, aby
zbawić ludzi. Do zbawienia jednak potrzebna jest łaska
wiary. „Przeto wiara rodzi się z tego, co się słyszy, tym
zaś, co się słyszy, jest słowo Chrystusa” mówi św. Pa-
weł (Rz 10, 17). Zbawienie jest także przedmiotem
nadziei, a według nauki głoszonej przez apostoła, pa-
trona katediy w Monastyrze: „W nadziei bowiem już
jesteśmy zbawieni. Nadzieja zaś, której spełnienie już
się ogląda; nie jest nadzieją, bo jak można się jeszcze
spodziewać tego, co się już ogląda?” (Rz 8, 24). Te sło-
wa św. Pawła przytacza św. Augustyn, kiedy czyni po-
równanie nadziei chrześcijańskiej do jaja mającego wie-
loznaczeniową symbolikę, łączącą się także z cudow-
nym Poczęciem, Narodzeniem i Zmartwychwstaniem
Chiystusa. „Nadzieja nie jest jeszcze rzeczywistością, jak
też i jajo jest czymś, lecz jeszcze nie kurczęciem. Zwie-
rzęta czworonożne rocłzą młode, ptaki zaś nadzieję na
młode. Nadzieja zatem skłania nas byśmy nie dbali o
rzeczy teraźniejsze, a oczekiwali przyszłych [...] Jest jajo,
a nie ma jeszcze pisklęcia. Okryte jest ono skorupą; nie
widać go, bo jest zakryte. Trzeba na nie cierpliwie cze-
kać. Musi zostać ogrzane, aby ożyło”5.
Łasica mogła unaocznić to wiernym w sposób obra-
zowy. Zaś malarz, łącząc oba znaczenia, przekazał waż-
ną treść religijną w racjonalistycznym ujęciu renesansu.
Powyższe rozumowanie nie tylko byłoby bliskie kon-
cepcji Leonarda da Vinci, lecz także mieściłoby się w
humanistycznej i teologicznej myśli okresu reformacji.
Interpretacja taka wskazywałaby na wymowę obra-
zu mającą - w intencji Hermanna tom Ringa, katolic-
kiego malarza - charakter keiygmatyczny.