DOI Artikel:
Rottermund, Andrzej: Portret dwóch braci
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0065
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Andrzej Rottermund
Portret dwóch braci
Italia od XVI stulecia była „Parnasem, Polami Elizej-
skimi i Ogrodem Hesperyd” - jak pięknie pisze o roli
Włoch w nowożytnej kulturze europejskiej Cesare de
Seta1. Idealny świat antyku, do którego zwracali się szes-
nastowieczni i siedemnastowieczni uczeni i artyści, za-
władnięty został w następnym stuleciu przez wytworne
arystokratyczne towarzystwa ściągające do Rzymu, We-
necji, Florencji i Neapolu z całej niemal Europy, a nawet
zza oceanu. Wśród nich prym wiedli biytyjscy arysto-
kraci i dżentelmeni - opracowany przez Johna Ingamel-
la dla Paul Mellon Centre Dictionary ofBritish and Irish
Trauellers in Italy 1701-1800 wymienia tysiące angiel-
skich arystokratów, ludzi nauki i artystów udających się
nieraz po kilka razy w życiu do Włoch2.
Entuzjazm do antyku i sztuki włoskiej wyłania się z
kart niezliczonych dzienników, diariuszy i listów, z ty-
sięcy obrazów, akwarel i sztychów z widokami najpo-
pularniejszych miejsc we Włoszech i z portretów zama-
wianych w trakcie „wielkiej podróży”. Nierzadko pa-
miątką z podróży były mniej lub bardziej cenne relikty
antyczne zakupywane przeważnie w archeologicznych
„centrach” w Rzymie i w Neapolu3.
1 C. de Seta, Grand Tour. The Lurc of Italy in the Eighteenth
Century [w:] Grand Tour. The Lure of Italy in the Eighteenth Centu-
ry, katalog wystawy w Tatę Gallery, Londyn, 10 października 1996
- 5 stycznia 1997, s. 15.
-J.Bignamini, The Grand Tour: Open Issues [w.J Grand Tour...,
s. 31.
ł Ostatnie lata przyniosły ożywienie w badaniach nad problema-
tyką grand tour w XVIII wieku. Por.: The Treasurc Houses ofBritain:
Tire Hundred Years ofPrivate Patronage and Art Collecting, katalog
wystawy w National Gallery of Art, Washington 1985; A. W,. M o o r e,
Norfolk and the Grand Tour Eigbleenth-Century Trauellers Abroad and
Iheir Soiwcnirs, katalog wystawy w Norfolk Museums Serviae, 1985;
Ch. H i b b e r t, The Grand Tour, [b.m.w.] 1987; J. B 1 a c k, The British
Abroad. The Grand Tour in the Eighteenth Century, New York 1992;
C. de Set a, IIItalia de Grand Tour: Da Montaigne d Goethe, Naples
1992, a przede wszystkim wystawa w Tatę Gallery w Londynie w
lalach 1996/1997: Tenże, Grand Tour...
Wśród licznie odwiedzającej Włochy arystokracji nie
zabrakło, szczególnie w drugiej połowie XVIII wieku,
Polaków4. Na podstawie dotychczasowych badań stwier-
dzić można na pewno, że stanowili oni, obok Brytyj-
czyków, Niemców, Francuzów i Rosjan, najliczniejszą
grupę narodowościową, jaka pojawiła się w XVIII stule-
ciu we Włoszech.
W „wieku rozumu” - jak często określa się wiek XVIII,
wielu podróżujących do Włoch, a do Rzymu w szcze-
gólności, szukało potwierdzenia swych przeżyć odwo-
łując się do sztuk pięknych. Poprzez nie starali się okre-
ślić swój stosunek do tego, co widzieli i przeżyli, chcieli
wyrazić swój gust i zainteresowania. Opisywane w dzien-
nikach podróży, czy też dobierane jako element portre-
tu, dzieło sztuki wyrażać miało bezpośrednie relacje
między podróżnikiem a odwiedzanym miejscem.
Jednym z najwymowniejszych dzieł sztuki, jakie po-
wstało w szerokim kręgu polskich uczestników grand
tour, jest bez wątpienia namalowany w 1772 roku por-
tret zbiorowy braci Franciszka Michała i Kazimierza Rze-
wuskich3 (ryc. 1). Obydwaj należeli do elity politycznej
czasów stanisławowskich. Starszy, Franciszek, bliski
' M. Loret, Życie polskie w Rzymie w XVIII wieku, Rzym 1930;
H. Barycz, Spojrzenie w przeszłość polsko-włoską, Wrocław 1965;
T. Mi kocki, A la recherche de Part antiąue. Les uoyageurs polo-
nais en Italie dans les annees 1750-1830, Wrocław 1988. Por. też
B. M a j e w s k a - M a s z k o w s k a, T. S. Jaroszewski, Podróż
Stanisława Kostki Potockiego do Włoch w latach 1785-1786 w świe-
tle jego korespondencji z żoną [wj Sarmatia Artistica. Księga pa-
miątkowa ku czci Profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa
1968, s. 211-234; A. Busiri Vi c i, / Poniatowski e Roma, Firen-
ze 1971; E. Budzińska, Pamiętnik, polityczny i podróżny nie-
znanego autora czyli druga podróż do Włoch księcia Stanisława
Poniatowskiego (Biuletyn Historii Sztuki, 39, 1977, nr 3), s. 287-
295. Najlepszym źródłem do poznania polskiej grand tour są pa-
miętniki i dzienniki podróży do Włoch. Omawia je B. Zboiń-
ska-Daszyńska we wstępie do A. Moszyński, Dziennik
podróży do Francji i Włoch 1784—1786, Kraków 1970, s. 7—37.
s Zamek Królewski w Warszawie, nr inw. ZKW 3929 - Dar
61
Seria Nowa, t. 4 (1998)
ISBN 83-86956-33-X
ISSN 0071-6723
Andrzej Rottermund
Portret dwóch braci
Italia od XVI stulecia była „Parnasem, Polami Elizej-
skimi i Ogrodem Hesperyd” - jak pięknie pisze o roli
Włoch w nowożytnej kulturze europejskiej Cesare de
Seta1. Idealny świat antyku, do którego zwracali się szes-
nastowieczni i siedemnastowieczni uczeni i artyści, za-
władnięty został w następnym stuleciu przez wytworne
arystokratyczne towarzystwa ściągające do Rzymu, We-
necji, Florencji i Neapolu z całej niemal Europy, a nawet
zza oceanu. Wśród nich prym wiedli biytyjscy arysto-
kraci i dżentelmeni - opracowany przez Johna Ingamel-
la dla Paul Mellon Centre Dictionary ofBritish and Irish
Trauellers in Italy 1701-1800 wymienia tysiące angiel-
skich arystokratów, ludzi nauki i artystów udających się
nieraz po kilka razy w życiu do Włoch2.
Entuzjazm do antyku i sztuki włoskiej wyłania się z
kart niezliczonych dzienników, diariuszy i listów, z ty-
sięcy obrazów, akwarel i sztychów z widokami najpo-
pularniejszych miejsc we Włoszech i z portretów zama-
wianych w trakcie „wielkiej podróży”. Nierzadko pa-
miątką z podróży były mniej lub bardziej cenne relikty
antyczne zakupywane przeważnie w archeologicznych
„centrach” w Rzymie i w Neapolu3.
1 C. de Seta, Grand Tour. The Lurc of Italy in the Eighteenth
Century [w:] Grand Tour. The Lure of Italy in the Eighteenth Centu-
ry, katalog wystawy w Tatę Gallery, Londyn, 10 października 1996
- 5 stycznia 1997, s. 15.
-J.Bignamini, The Grand Tour: Open Issues [w.J Grand Tour...,
s. 31.
ł Ostatnie lata przyniosły ożywienie w badaniach nad problema-
tyką grand tour w XVIII wieku. Por.: The Treasurc Houses ofBritain:
Tire Hundred Years ofPrivate Patronage and Art Collecting, katalog
wystawy w National Gallery of Art, Washington 1985; A. W,. M o o r e,
Norfolk and the Grand Tour Eigbleenth-Century Trauellers Abroad and
Iheir Soiwcnirs, katalog wystawy w Norfolk Museums Serviae, 1985;
Ch. H i b b e r t, The Grand Tour, [b.m.w.] 1987; J. B 1 a c k, The British
Abroad. The Grand Tour in the Eighteenth Century, New York 1992;
C. de Set a, IIItalia de Grand Tour: Da Montaigne d Goethe, Naples
1992, a przede wszystkim wystawa w Tatę Gallery w Londynie w
lalach 1996/1997: Tenże, Grand Tour...
Wśród licznie odwiedzającej Włochy arystokracji nie
zabrakło, szczególnie w drugiej połowie XVIII wieku,
Polaków4. Na podstawie dotychczasowych badań stwier-
dzić można na pewno, że stanowili oni, obok Brytyj-
czyków, Niemców, Francuzów i Rosjan, najliczniejszą
grupę narodowościową, jaka pojawiła się w XVIII stule-
ciu we Włoszech.
W „wieku rozumu” - jak często określa się wiek XVIII,
wielu podróżujących do Włoch, a do Rzymu w szcze-
gólności, szukało potwierdzenia swych przeżyć odwo-
łując się do sztuk pięknych. Poprzez nie starali się okre-
ślić swój stosunek do tego, co widzieli i przeżyli, chcieli
wyrazić swój gust i zainteresowania. Opisywane w dzien-
nikach podróży, czy też dobierane jako element portre-
tu, dzieło sztuki wyrażać miało bezpośrednie relacje
między podróżnikiem a odwiedzanym miejscem.
Jednym z najwymowniejszych dzieł sztuki, jakie po-
wstało w szerokim kręgu polskich uczestników grand
tour, jest bez wątpienia namalowany w 1772 roku por-
tret zbiorowy braci Franciszka Michała i Kazimierza Rze-
wuskich3 (ryc. 1). Obydwaj należeli do elity politycznej
czasów stanisławowskich. Starszy, Franciszek, bliski
' M. Loret, Życie polskie w Rzymie w XVIII wieku, Rzym 1930;
H. Barycz, Spojrzenie w przeszłość polsko-włoską, Wrocław 1965;
T. Mi kocki, A la recherche de Part antiąue. Les uoyageurs polo-
nais en Italie dans les annees 1750-1830, Wrocław 1988. Por. też
B. M a j e w s k a - M a s z k o w s k a, T. S. Jaroszewski, Podróż
Stanisława Kostki Potockiego do Włoch w latach 1785-1786 w świe-
tle jego korespondencji z żoną [wj Sarmatia Artistica. Księga pa-
miątkowa ku czci Profesora Władysława Tomkiewicza, Warszawa
1968, s. 211-234; A. Busiri Vi c i, / Poniatowski e Roma, Firen-
ze 1971; E. Budzińska, Pamiętnik, polityczny i podróżny nie-
znanego autora czyli druga podróż do Włoch księcia Stanisława
Poniatowskiego (Biuletyn Historii Sztuki, 39, 1977, nr 3), s. 287-
295. Najlepszym źródłem do poznania polskiej grand tour są pa-
miętniki i dzienniki podróży do Włoch. Omawia je B. Zboiń-
ska-Daszyńska we wstępie do A. Moszyński, Dziennik
podróży do Francji i Włoch 1784—1786, Kraków 1970, s. 7—37.
s Zamek Królewski w Warszawie, nr inw. ZKW 3929 - Dar
61