DOI Artikel:
Winiewicz, Joanna: O kilku "rozdolskich" portretach pędzla Jacka Malczewskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20617#0260
1. Jacek Malczewski, Portret Antoniego Lanckorońskiego w wieku
12 lat, 1905, zaginiony (repr. wg pocztówki)
Obraz powstał jednocześnie ze wspomnianymi wyżej
podwójnymi portretami Karola i Małgorzaty Lanckorońskich
oraz Karoliny i Adelajdy; razem z nimi tworzy serię portre-
tów rodzinnych. Ikonograficznie natomiast wpisuje się w
ciąg obrazów z motywem Tobiasza, których bardzo repre-
zentatywnym przykładem jest znana kompozycja Wiosna
- Krajobraz z Tobiaszem9 z r. 1904. Biblijna historia To-
biasza - chłopca, który wyruszył na poszukiwanie cudow-
nej ryby, której żółć miała przywrócić wzrok oślepłemu
ojcu, pojawia się w obrazach artysty bądź jako motyw sa-
moistny, jako „temat” obrazu10, bądź jako jego swoiste
„dopełnienie”. Takim „dopowiedzeniem” wizerunku mo-
dela jest zapewne anioł z Tobiaszem na portrecie Tonią.
Stanowi niewątpliwie część ikonograficznego „kostiumu”,
kontekstu, w jakim zwykł Malczewski przedstawiać swo-
ich modeli. Jego portrety „są zawsze czy to opowieścią na
temat danej osoby, czy rapsodem, pieśnią czy też elegią.
Nie ma tu brutalnego wyrwania portretowanej osoby z jej
otoczenia” - tak charakteryzował portretową twórczość
Malczewskiego Ignacy Bett z okazji wystawy zbiorowej
9 Muzeum Narodowe w Poznaniu, ol., pł., 76 x 97 cm, sygn.
i dat. z prawej u dołu: J Malczewski 1904 / luty, nr inw. Mp 1667.
10 Por. także Anioła z Tobiaszem z roku 1902, Muzeum Naro-
dowe w Krakowie, ol., pł., 33,5 x 95,5 cm, sygn. i dat. z prawej u
dołu: J Malczewski 1902, nr inw. 152170, oraz Trzej aniołowie z
Tobiaszem, Lwowska Galeria Obrazów, ol., tektura, 32,2 x 24,4
cm, sygn. i dat. u góry z prawej: J Malczewski 1906, nr inw. Ż-
457. Postać Tobiasza niosącego oburącz rybę z portretu Antoniego
Lanckorońskiego powtórzył Malczewski niemal bez zmian na obrazie
2. Jacek Malczewski, Portret Ludwika Chotynieckiego,
dziewiąta dekada w. XIX (?), zaginiony.
Fotografia archiwalna w Zamku Królewskim na Wawelu
prac artysty w r. 190311- Zaprzyjaźniony z malarzem, wie-
lokrotnie przez niego portretowany Leon Piniński pisał -
opierając się zresztą na własnym doświadczeniu w roli „mo-
dela” - że Malczewski często malował modela nie takim,
jaki rzeczywiście jest, lecz tak, jak - według artysty - „po-
winien wyglądać”12, starając się wypowiedzieć w portre-
cie całą wiedzę, jaką na temat portretowanych osób posia-
dał. Zawsze podkreślał w twarzy, w sylwetce jakiś cha-
rakterystyczny, pozornie niezauważalny rys, jakąś cechę
osobowości. „Zwykłych ludzi malował jako zbiór indywidu-
alności”13. Dziecięcej twarzyczce Tonią, o rysach przypomi-
nających ojca, nadał także wyraz pewnego smutku czy raczej
Anioły z Tobiaszem z r. 1923 (ol., deska, 45 x 54 cm, sygn. u dołu
z prawej: 1923 / J Malczewski, wł. prywatna we Wrocławiu; Jacek
Malczewski. Katalog wystawy monograficznej. Muzeum Narodowe
w Poznaniu, red. A. Ławniczakowa, Poznań 1968, poz. kat. 281,
fig. 313).
11 I. Bett, Wystawa Jacka Malczewskiego, Kraków 1903-
12 L. Piniński, Wystawa zbiorowa prac Jacka Malczewskiego,
(Sztuki Piękne, 1, 1924/1925, z. 5), s. 176.
13 Tamże.
256
12 lat, 1905, zaginiony (repr. wg pocztówki)
Obraz powstał jednocześnie ze wspomnianymi wyżej
podwójnymi portretami Karola i Małgorzaty Lanckorońskich
oraz Karoliny i Adelajdy; razem z nimi tworzy serię portre-
tów rodzinnych. Ikonograficznie natomiast wpisuje się w
ciąg obrazów z motywem Tobiasza, których bardzo repre-
zentatywnym przykładem jest znana kompozycja Wiosna
- Krajobraz z Tobiaszem9 z r. 1904. Biblijna historia To-
biasza - chłopca, który wyruszył na poszukiwanie cudow-
nej ryby, której żółć miała przywrócić wzrok oślepłemu
ojcu, pojawia się w obrazach artysty bądź jako motyw sa-
moistny, jako „temat” obrazu10, bądź jako jego swoiste
„dopełnienie”. Takim „dopowiedzeniem” wizerunku mo-
dela jest zapewne anioł z Tobiaszem na portrecie Tonią.
Stanowi niewątpliwie część ikonograficznego „kostiumu”,
kontekstu, w jakim zwykł Malczewski przedstawiać swo-
ich modeli. Jego portrety „są zawsze czy to opowieścią na
temat danej osoby, czy rapsodem, pieśnią czy też elegią.
Nie ma tu brutalnego wyrwania portretowanej osoby z jej
otoczenia” - tak charakteryzował portretową twórczość
Malczewskiego Ignacy Bett z okazji wystawy zbiorowej
9 Muzeum Narodowe w Poznaniu, ol., pł., 76 x 97 cm, sygn.
i dat. z prawej u dołu: J Malczewski 1904 / luty, nr inw. Mp 1667.
10 Por. także Anioła z Tobiaszem z roku 1902, Muzeum Naro-
dowe w Krakowie, ol., pł., 33,5 x 95,5 cm, sygn. i dat. z prawej u
dołu: J Malczewski 1902, nr inw. 152170, oraz Trzej aniołowie z
Tobiaszem, Lwowska Galeria Obrazów, ol., tektura, 32,2 x 24,4
cm, sygn. i dat. u góry z prawej: J Malczewski 1906, nr inw. Ż-
457. Postać Tobiasza niosącego oburącz rybę z portretu Antoniego
Lanckorońskiego powtórzył Malczewski niemal bez zmian na obrazie
2. Jacek Malczewski, Portret Ludwika Chotynieckiego,
dziewiąta dekada w. XIX (?), zaginiony.
Fotografia archiwalna w Zamku Królewskim na Wawelu
prac artysty w r. 190311- Zaprzyjaźniony z malarzem, wie-
lokrotnie przez niego portretowany Leon Piniński pisał -
opierając się zresztą na własnym doświadczeniu w roli „mo-
dela” - że Malczewski często malował modela nie takim,
jaki rzeczywiście jest, lecz tak, jak - według artysty - „po-
winien wyglądać”12, starając się wypowiedzieć w portre-
cie całą wiedzę, jaką na temat portretowanych osób posia-
dał. Zawsze podkreślał w twarzy, w sylwetce jakiś cha-
rakterystyczny, pozornie niezauważalny rys, jakąś cechę
osobowości. „Zwykłych ludzi malował jako zbiór indywidu-
alności”13. Dziecięcej twarzyczce Tonią, o rysach przypomi-
nających ojca, nadał także wyraz pewnego smutku czy raczej
Anioły z Tobiaszem z r. 1923 (ol., deska, 45 x 54 cm, sygn. u dołu
z prawej: 1923 / J Malczewski, wł. prywatna we Wrocławiu; Jacek
Malczewski. Katalog wystawy monograficznej. Muzeum Narodowe
w Poznaniu, red. A. Ławniczakowa, Poznań 1968, poz. kat. 281,
fig. 313).
11 I. Bett, Wystawa Jacka Malczewskiego, Kraków 1903-
12 L. Piniński, Wystawa zbiorowa prac Jacka Malczewskiego,
(Sztuki Piękne, 1, 1924/1925, z. 5), s. 176.
13 Tamże.
256