DOI Heft:
Recenzje - przeglądy
DOI Artikel:Marcinkowski, Wojciech: Mikołaj z Lejdy a rzeźba późnogotycka w Europie środkowo-wschodniej: Przegląd nowszych publikacji
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20619#0145
13- Warsztat Kriechbaumów, Madonna, koniec w. XV,
w zwieńczeniu retabulum ołtarza głównego
w kościele par. Św. Wolfganga w Kefermarkt
(cop. Oberósterreichisches Landesmuseum; fot. M. Eiersebner)
{casus retabulum Friedricha Herlina w Rothenburgu n.
T.), bądź też długotrwałe pozostawanie korpusu bez wy-
posażenia rzeźbiarskiego {casus retabulum ołtarza głów-
nego u Św. Jakuba w Lewoczy - w tradycyjnym ujęciu
Homolki). Rozsądzenie jest tu niezmiernie trudne, bo
słabo dokumentowane dziewiętnastowieczne restaura-
cje nastawy koszyckiej (1847, 1864, 1896) poważnie za-
kłóciły jej strukturę. Nawet z dystansu nawy dostrzega
się w niej elementy obce, choć stare (predella, szcze-
gólnie predella wewnętrzna), a także wiele niekonse-
kwencji kompozycyjnych i ewidentnych anachroni-
135 L. C i d 1 i n s k a, Niekolko poznamok k restaurovanemu Mar-
nemu oltaru kośickeho domu, Monumentorum Tutela - Ochrana
Pamiatok, 2: [1968], s. 196, 198.
136 Tamże, s. 198.
137 Tórók 1992, s. 163-
zmów. Można, przykładowo, zapytać, czemu to Św. Elż-
bieta Biblijna (przedstawiona z książką), a nie Św. Elż-
bieta Węgierska (z talerzem i łyżką) stoi po prawej ręce
Madonny, w miejscu tradycyjnie rezerwowanym dla
patrona kościoła? Także (skądinąd nieznaczne) skłony
głów figur flankujących tłumaczyłyby się lepiej przy ich
odwrotnym usytuowaniu!
Konserwacja w latach 60. XX wieku, skupiająca się
na partiach malowanych nastawy, niewiele mogła tu
wyjaśnić, bo nawet nie postawiono rudymentalnych
pytań o oryginalność poszczególnych części dzieła.
Z obserwacji, że cokoły poszczególnych figur różnią się
od siebie, tak jakby doraźnie dostosowywano je do usy-
tuowania w poszczególnych kompartymentach, nie musi
wynikać ich późniejsze wykonanie135. Może to być symp-
tomem czegoś dokładnie odwrotnego, mianowicie, że
cała stolarka korpusu jest nowa! Z tym współbrzmiała-
by uwaga Cidlinskiej, że zbyt wiele jest wolnej prze-
strzeni między głowami śś. Elżbiet a baldachimami (il.
14; Cidlinska widzi tu powód wprowadzenia quasi-we-
wnętrznej predelli zacierającej nieco ten defekt)136. Czy
przesunięcie retabulum spod prowizorycznego zamknię-
cia kościoła (tzn. spod luku tęczy) do chóru (ukończo-
ny 1508) mogło spowodować zmianę jego formy? To
tłumaczyłoby wprowadzenie doń form renesansowych.
Wracając do kwestii genezy stylu figur korpusu - po
odkryciu zaskakująco wczesnej daty ukończenia reta-
bulum w Nórdlingen (1462), te odnoszone, zgodnie z
sugestią źródeł, do rzeźb koszyckich, nie szokują. Stąd
Tórók nawiązuje do śmiałej opinii Mullera, że figury w
Koszycach odznaczają się cechami sztuki około roku
1480137.
Dostrzegła to też Chamonikolasova, zajmując w tym
względzie stanowisko takie jak Tórók (przy czym dla
brneńskiej autorki inspiracją były raczej ważne, a zapo-
znane prace Homolki z lat 1969 i 1972)138. W omawia-
nych figurach korpusu upatruje Chamonikolasova ści-
sły związek ze snycerstwem strasburskim, w tym - bez-
pośrednio - z Mikołajem z Lejdy: rozdzielanie ciała od
draperii, przepojonej nowym dynamizmem. Cechą szcze-
gólną ma tu być monumentalizm, bardziej otwarta syl-
wetka139, pewien dystans w stosunku do zmysłowego
realizmu Holendra, co tłumaczono trwałością przed-Mi-
kołajowej tradycji140. Homolka konkludował, że figury
koszyckie stanowiły syntezę szwabskości z górnoreń-
skim, Mikołajowym wpływem141. Dało to specyficzny
styl, nie zmierzający ku barokowej dynamice lat 80. lecz
ku swoistemu klasycyzmowi, ceremonialności. Zdaniem
Chamonikolasovej, jest to pod wieloma względami traf-
na charakterystyka podstaw stylistycznych i istoty tej gru-
py w relacji do takich dzieł wiedeńskiego kręgu Miko-
138 Chamonikolasova 1995, s. 78 i n.
139 U Homolki, Goticka plastika na Slovensku..., s. 44, w tym
punkcie odwrotnie: „uzavrenost obrysu”.
140 Tamże, kojarzy tu szwabską Madonnę z Heggbach.
141 Homolka, K nekterym otazkam..., s. 562 (fizjonomia Marii
w Koszycach zestawiana z MaterMisericordiae z Ravensburga).
141
w zwieńczeniu retabulum ołtarza głównego
w kościele par. Św. Wolfganga w Kefermarkt
(cop. Oberósterreichisches Landesmuseum; fot. M. Eiersebner)
{casus retabulum Friedricha Herlina w Rothenburgu n.
T.), bądź też długotrwałe pozostawanie korpusu bez wy-
posażenia rzeźbiarskiego {casus retabulum ołtarza głów-
nego u Św. Jakuba w Lewoczy - w tradycyjnym ujęciu
Homolki). Rozsądzenie jest tu niezmiernie trudne, bo
słabo dokumentowane dziewiętnastowieczne restaura-
cje nastawy koszyckiej (1847, 1864, 1896) poważnie za-
kłóciły jej strukturę. Nawet z dystansu nawy dostrzega
się w niej elementy obce, choć stare (predella, szcze-
gólnie predella wewnętrzna), a także wiele niekonse-
kwencji kompozycyjnych i ewidentnych anachroni-
135 L. C i d 1 i n s k a, Niekolko poznamok k restaurovanemu Mar-
nemu oltaru kośickeho domu, Monumentorum Tutela - Ochrana
Pamiatok, 2: [1968], s. 196, 198.
136 Tamże, s. 198.
137 Tórók 1992, s. 163-
zmów. Można, przykładowo, zapytać, czemu to Św. Elż-
bieta Biblijna (przedstawiona z książką), a nie Św. Elż-
bieta Węgierska (z talerzem i łyżką) stoi po prawej ręce
Madonny, w miejscu tradycyjnie rezerwowanym dla
patrona kościoła? Także (skądinąd nieznaczne) skłony
głów figur flankujących tłumaczyłyby się lepiej przy ich
odwrotnym usytuowaniu!
Konserwacja w latach 60. XX wieku, skupiająca się
na partiach malowanych nastawy, niewiele mogła tu
wyjaśnić, bo nawet nie postawiono rudymentalnych
pytań o oryginalność poszczególnych części dzieła.
Z obserwacji, że cokoły poszczególnych figur różnią się
od siebie, tak jakby doraźnie dostosowywano je do usy-
tuowania w poszczególnych kompartymentach, nie musi
wynikać ich późniejsze wykonanie135. Może to być symp-
tomem czegoś dokładnie odwrotnego, mianowicie, że
cała stolarka korpusu jest nowa! Z tym współbrzmiała-
by uwaga Cidlinskiej, że zbyt wiele jest wolnej prze-
strzeni między głowami śś. Elżbiet a baldachimami (il.
14; Cidlinska widzi tu powód wprowadzenia quasi-we-
wnętrznej predelli zacierającej nieco ten defekt)136. Czy
przesunięcie retabulum spod prowizorycznego zamknię-
cia kościoła (tzn. spod luku tęczy) do chóru (ukończo-
ny 1508) mogło spowodować zmianę jego formy? To
tłumaczyłoby wprowadzenie doń form renesansowych.
Wracając do kwestii genezy stylu figur korpusu - po
odkryciu zaskakująco wczesnej daty ukończenia reta-
bulum w Nórdlingen (1462), te odnoszone, zgodnie z
sugestią źródeł, do rzeźb koszyckich, nie szokują. Stąd
Tórók nawiązuje do śmiałej opinii Mullera, że figury w
Koszycach odznaczają się cechami sztuki około roku
1480137.
Dostrzegła to też Chamonikolasova, zajmując w tym
względzie stanowisko takie jak Tórók (przy czym dla
brneńskiej autorki inspiracją były raczej ważne, a zapo-
znane prace Homolki z lat 1969 i 1972)138. W omawia-
nych figurach korpusu upatruje Chamonikolasova ści-
sły związek ze snycerstwem strasburskim, w tym - bez-
pośrednio - z Mikołajem z Lejdy: rozdzielanie ciała od
draperii, przepojonej nowym dynamizmem. Cechą szcze-
gólną ma tu być monumentalizm, bardziej otwarta syl-
wetka139, pewien dystans w stosunku do zmysłowego
realizmu Holendra, co tłumaczono trwałością przed-Mi-
kołajowej tradycji140. Homolka konkludował, że figury
koszyckie stanowiły syntezę szwabskości z górnoreń-
skim, Mikołajowym wpływem141. Dało to specyficzny
styl, nie zmierzający ku barokowej dynamice lat 80. lecz
ku swoistemu klasycyzmowi, ceremonialności. Zdaniem
Chamonikolasovej, jest to pod wieloma względami traf-
na charakterystyka podstaw stylistycznych i istoty tej gru-
py w relacji do takich dzieł wiedeńskiego kręgu Miko-
138 Chamonikolasova 1995, s. 78 i n.
139 U Homolki, Goticka plastika na Slovensku..., s. 44, w tym
punkcie odwrotnie: „uzavrenost obrysu”.
140 Tamże, kojarzy tu szwabską Madonnę z Heggbach.
141 Homolka, K nekterym otazkam..., s. 562 (fizjonomia Marii
w Koszycach zestawiana z MaterMisericordiae z Ravensburga).
141