DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Lech Kalinowski 1920 - 2004
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0024
Jubileusz osiemdziesięciolecia Profesora w Sukiennicach,
20 października 2000 (fot. A. Rzepecki)
artykuł, lecz opartą na gruntownym przestudiowa-
niu całego zawiłego problemu plecionki systema-
tyczną rozprawę, pierwszą na ten temat w litera-
turze fachowej”. Tekst o plecionce nie był jedyny,
który nie wyszedł — ku wielkiej szkodzie nauki —
poza formę maszynopisu.
Jeszcze przed rokiem 1955 kształt pierwszy
uzyskała rozprawa o treściach ideowych i estetycz-
nych Drzwi Gnieźnieńskich, opublikowana w roku
1959, i powtórnie w 1989, z obszernym Postscrip-
tum. Zapowiedzianą metodę pogłębionej analizy
ikonograficznej rozwinął tu Lech Kalinowski w
pełni, „badając, w jaki sposób warunki życia umy-
słowego w XII w. i ówczesne wyobrażenia znala-
zły odbicie w Drzwiach Gnieźnieńskich” i jaka była
ich „wewnętrzna rat to w oczach średniowieczne-
go człowieka”. Rozpatrując układy scen figural-
nych, sięgał Autor do tradycji przedstawieniowej,
a więc do typów ikonograficznych o podobnej lub
odmiennej treści, wykształconych głównie przez
sztukę chrześcijańską (w niektórych przypadkach
0 antycznym źródle zapożyczeń), służących arty-
ście jako wzory dla każdej z 18 scen z życia św.
Wojciecha, od narodzin do złożenia jego zwłok w
grobie. W redakcji poszczególnych scen i całego
cyklu dostrzegł myśl nadrzędną kierującą twórcą
opowieści o życiu i męczeństwie świętego — ideę
imitatio Christi. Zajmując się z kolei bordiurą, do-
konał szczegółowego opisu 85 spiralnych odgałę-
zień falującej wici roślinnej obiegającej obydwa
skrzydła Drzwi. Tu jednak celem Autora było nie
tylko wskazanie exemplów dla samej wici i wplecio-
nych w nią 64 przedstawień antropomorficznych,
zoomorficznych i fantastycznych; zgodnie z regu-
łami semantycznej analizy symboli, w wyjaśnianiu
wątków znaczeniowych owych przedstawień Lech
Kalinowski odsłonił świat wyobraźni artysty, two-
rzącego swoistą encyklopedię skompilowaną z do-
stępnych mu bestiariów. Oto, jak w kilku zdaniach
wyjętych z zakończenia rozprawy Autor wyraża
głębię zawartego w reliefach Drzwi Gnieźnieńskich
chrześcijańskiego pojmowania w średniowieczu
urody i dualistycznej natury świata: „łodygi, z któ-
rych wyrastają spiralne odgałęzienia ożywione
motywami wypełniającymi [...] biorą początek z
paszczy na pól ludzkich, na pół zwierzęcych istot
1 skrzydlatych smoków, a królestwo przyrody po-
zostaje nadal tajemnicze i złe jak zła i tajemnicza
jest natura centaura, sfinksa czy smoka, ale to zło,
podobnie jak zło w systemie filozoficznym szkoły
w Chartres, nosi na sobie znamię niewysłowione-
go piękna, jest przecież tylko mniejszym, mniej
doskonałym dobrem [...]. Rytm roślinnych zwo-
jów brzmi jak radosna jubilacja oplatająca conduc-
tus mistrza Leonina. I w tym pogodzeniu dobra ze
złem, świętości z grzechem, piękna z brzydotą —
upatrujemy źródło owej zadziwiającej harmonii
między przedstawieniami zdarzeń z życia św.
Wojciecha a wszechświatem bordiury”. Nieraz
jeszcze prace Lecha Kalinowskiego wskażą, jak w
nauce o sztuce mądrość poznania może się łączyć
z pięknem językowego przekazu.
W trzeciej wielkiej rozprawie z lat pięćdziesią-
tych (pisanej w latach 1952—1955, drukowanej w
roku 1960) Lech Kalinowski przedstawił nowe
spojrzenie na formę i treści Kaplicy Zygmuntow-
skiej. W części poświęconej artystycznym tre-
ściom dzieła strukturalna analiza Kaplicy dopro-
wadziła Go do zaskakujących wówczas wniosków.
Od strony zewnętrznej uderzył Autora „odwróco-
ny” stosunek brył: nad kondygnacją dolną, zajmu-
jącą zaledwie 1/3 wysokości całej budowli, nad-
miernie ciążą masywny tambur, kopuła i wielka
18
20 października 2000 (fot. A. Rzepecki)
artykuł, lecz opartą na gruntownym przestudiowa-
niu całego zawiłego problemu plecionki systema-
tyczną rozprawę, pierwszą na ten temat w litera-
turze fachowej”. Tekst o plecionce nie był jedyny,
który nie wyszedł — ku wielkiej szkodzie nauki —
poza formę maszynopisu.
Jeszcze przed rokiem 1955 kształt pierwszy
uzyskała rozprawa o treściach ideowych i estetycz-
nych Drzwi Gnieźnieńskich, opublikowana w roku
1959, i powtórnie w 1989, z obszernym Postscrip-
tum. Zapowiedzianą metodę pogłębionej analizy
ikonograficznej rozwinął tu Lech Kalinowski w
pełni, „badając, w jaki sposób warunki życia umy-
słowego w XII w. i ówczesne wyobrażenia znala-
zły odbicie w Drzwiach Gnieźnieńskich” i jaka była
ich „wewnętrzna rat to w oczach średniowieczne-
go człowieka”. Rozpatrując układy scen figural-
nych, sięgał Autor do tradycji przedstawieniowej,
a więc do typów ikonograficznych o podobnej lub
odmiennej treści, wykształconych głównie przez
sztukę chrześcijańską (w niektórych przypadkach
0 antycznym źródle zapożyczeń), służących arty-
ście jako wzory dla każdej z 18 scen z życia św.
Wojciecha, od narodzin do złożenia jego zwłok w
grobie. W redakcji poszczególnych scen i całego
cyklu dostrzegł myśl nadrzędną kierującą twórcą
opowieści o życiu i męczeństwie świętego — ideę
imitatio Christi. Zajmując się z kolei bordiurą, do-
konał szczegółowego opisu 85 spiralnych odgałę-
zień falującej wici roślinnej obiegającej obydwa
skrzydła Drzwi. Tu jednak celem Autora było nie
tylko wskazanie exemplów dla samej wici i wplecio-
nych w nią 64 przedstawień antropomorficznych,
zoomorficznych i fantastycznych; zgodnie z regu-
łami semantycznej analizy symboli, w wyjaśnianiu
wątków znaczeniowych owych przedstawień Lech
Kalinowski odsłonił świat wyobraźni artysty, two-
rzącego swoistą encyklopedię skompilowaną z do-
stępnych mu bestiariów. Oto, jak w kilku zdaniach
wyjętych z zakończenia rozprawy Autor wyraża
głębię zawartego w reliefach Drzwi Gnieźnieńskich
chrześcijańskiego pojmowania w średniowieczu
urody i dualistycznej natury świata: „łodygi, z któ-
rych wyrastają spiralne odgałęzienia ożywione
motywami wypełniającymi [...] biorą początek z
paszczy na pól ludzkich, na pół zwierzęcych istot
1 skrzydlatych smoków, a królestwo przyrody po-
zostaje nadal tajemnicze i złe jak zła i tajemnicza
jest natura centaura, sfinksa czy smoka, ale to zło,
podobnie jak zło w systemie filozoficznym szkoły
w Chartres, nosi na sobie znamię niewysłowione-
go piękna, jest przecież tylko mniejszym, mniej
doskonałym dobrem [...]. Rytm roślinnych zwo-
jów brzmi jak radosna jubilacja oplatająca conduc-
tus mistrza Leonina. I w tym pogodzeniu dobra ze
złem, świętości z grzechem, piękna z brzydotą —
upatrujemy źródło owej zadziwiającej harmonii
między przedstawieniami zdarzeń z życia św.
Wojciecha a wszechświatem bordiury”. Nieraz
jeszcze prace Lecha Kalinowskiego wskażą, jak w
nauce o sztuce mądrość poznania może się łączyć
z pięknem językowego przekazu.
W trzeciej wielkiej rozprawie z lat pięćdziesią-
tych (pisanej w latach 1952—1955, drukowanej w
roku 1960) Lech Kalinowski przedstawił nowe
spojrzenie na formę i treści Kaplicy Zygmuntow-
skiej. W części poświęconej artystycznym tre-
ściom dzieła strukturalna analiza Kaplicy dopro-
wadziła Go do zaskakujących wówczas wniosków.
Od strony zewnętrznej uderzył Autora „odwróco-
ny” stosunek brył: nad kondygnacją dolną, zajmu-
jącą zaledwie 1/3 wysokości całej budowli, nad-
miernie ciążą masywny tambur, kopuła i wielka
18