DOI article:
Gadomski, Jerzy: Lech Kalinowski 1920 - 2004
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0026
Państwo Janina i Lech Kalinowscy w czasie uroczystości
wręczenia księgi jubileuszowej w hotelu „Copernicus”
w Krakowie, 5 czerwca 2002 (fot. A. Rzepecki)
i powstałymi około roku 1100; do rozważań dołą-
czył nowo odkryty wspornik z głową kobiecą, wy-
konany zapewne po zniszczeniach najazdu mongol-
skiego w roku 1259- Osobno opracował przedmio-
ty liturgiczne znalezione w grobach dwóch tyniec-
kich Opatów, położonych w obrębie naw głównej i
północnej ujawnionego kościoła z ostatniej ćwier-
ci wieku XI. Do wyposażenia grobów należały kie-
lich i patena ze złota oraz zwieńczenia, pierścienie
i nodus pastorałów, a także krzyżyk z ołowiu.
Jeszcze w początku lat sześćdziesiątych po-
wstało jedno z najwybitniejszych dzieł Lecha Ka-
linowskiego: rozprawa o treściach ideowych sztuki
przedromańskiej i romańskiej w Polsce, ukończo-
na w roku 1963, wydana drukiem w 1965. Cel roz-
prawy: dotarcie do warstw znaczeniowych dzieł
sztuki z czasów wczesnych Piastów pozwolił na
ograniczenie w przypisach literatury, przynoszącej
informacje o materiale zabytkowym z dziedziny
sztuki i rzemiosła; wobec nowej interpretacji zna-
nych przedmiotów w obfitych jak zawsze notach
dominują prace z zakresu historii idei. Na wstępie,
mówiąc o metodycznych założeniach pracy, Autor
nie po raz pierwszy odwołał się do systemu po-
znawczego sformułowanego przez Erwina Pano-
fsky’ego i wyjaśnił, czym są treści ideowe dzieła
sztuki. W sztuce wieków X—XIII na ziemiach Pol-
ski wyodrębnił trojakiego rodzaju treści: chrześci-
jańskie, pogańskie antyczne i pogańskie niean-
tyczne. Kiedy rozpocznie się lekturę rozprawy,
trudno oderwać uwagę od nasyconego treścią tek-
stu. Czytelnik może odkrywać za Autorem, jak w
pierwszych wiekach państwa polskiego w sferze
idei i w sztuce następował proces przekształcania
profanum przez sacrum\ jak przejmowane z przed-
chrześcijańskiej tradycji tematy i symbole nabierały
nowych, chrześcijańskich treści; może też wejść w
świat ówczesnych wierzeń i obrzędów i uświadomić
sobie, jakie znaczenia łączono z budowlą sakralną,
jakie było symboliczne pojmowanie „środka” i „gra-
nicy”, drzew i ptaków, wody i kamieni. Wyjaśnia-
niu owych znaczeń służą ówczesne teksty źródło-
we, czerpane głównie — wobec braku przekazów
odnoszących się do Polski — z myśli chrześcijań-
skiego Zachodu. Po czterdziestu z górą latach roz-
prawa wciąż zachowuje aktualność i wciąż budzi
podziw odkrywczą przenikliwością.
Piętnaście lat później, w roku 1980, Autor Tre-
ści ideoiuych sztuki przedromańskiej i romańskiej w
Polsce spojrzał inaczej na te same zjawiska arty-
styczne i inne wobec nich postawił pytania; pod-
dał mianowicie rewizji przyjętą w podręcznikach
periodyzację sztuki polskiej lat 966—1250. Wyka-
zał, że sztuka chrześcijańska na naszych ziemiach
w swych początkach aż do drugiej ćwierci wieku
XII pozostawała w kręgu dwojakich oddziaływań:
„cesarskiej” sztuki ottońskiej (wraz z jej dziedzic-
twem karolińskim), ta zaś była zjawiskiem o tyle
odrębnym, że nie znajdowała kontynuacji w sztu-
ce romańskiej, i po drugie — tej tradycji sztuki ka-
rolińskiej, która doprowadziła do rozwoju pierw-
szej sztuki romańskiej (a później romańskiej) we
Włoszech, Hiszpanii i Francji. Dla dokonującej się
w Polsce w latach 966—1138 syntezy wpływów ot-
tońskich i śródziemnomorskich zaproponował ter-
min „sztuka wczesnopiastowska”, natomiast po-
czątki sztuki romańskiej widział dopiero w okresie
dzielnicowego podziału państwa, kiedy powstało
kilka ośrodków władzy książęcej, sprzyjających
rozwijaniu uniwersalistycznych założeń stylu pa-
nującego w Europie. Stało się to po roku 1138.
W pracach dotyczących pojedynczych, zazwy-
czaj wybitnych dzieł, Lech Kalinowski konse-
kwentnie docierał do ukrytych w nich znaczeń,
a nierzadko szukał równocześnie źródeł ich rozwią-
zań formalnych. W dziedzinie sztuki polskiej mię-
dzy innymi podał nową interpretację treściową
i artystyczną gotyckiej płyty nagrobkowej Jana
z Czerniny w Rydzynie (1962); zajął się średnio-
wieczną genezą spiętrzonych kolumn w galerii ar-
kadowej renesansowego dziedzińca zamku na
Wawelu (1988); wskazał na włoskie źródła witra-
ża z Matką Boską z lat około 1320 z krakowskie-
go kościoła dominikanów (1989); pisał o wczesnej
zabudowie wzgórza wawelskiego (1993). Nie
mniej twórcze teksty odnoszą się do dzieł sztuki
europejskiej: grupy późnośredniowiecznych Zwia-
20
wręczenia księgi jubileuszowej w hotelu „Copernicus”
w Krakowie, 5 czerwca 2002 (fot. A. Rzepecki)
i powstałymi około roku 1100; do rozważań dołą-
czył nowo odkryty wspornik z głową kobiecą, wy-
konany zapewne po zniszczeniach najazdu mongol-
skiego w roku 1259- Osobno opracował przedmio-
ty liturgiczne znalezione w grobach dwóch tyniec-
kich Opatów, położonych w obrębie naw głównej i
północnej ujawnionego kościoła z ostatniej ćwier-
ci wieku XI. Do wyposażenia grobów należały kie-
lich i patena ze złota oraz zwieńczenia, pierścienie
i nodus pastorałów, a także krzyżyk z ołowiu.
Jeszcze w początku lat sześćdziesiątych po-
wstało jedno z najwybitniejszych dzieł Lecha Ka-
linowskiego: rozprawa o treściach ideowych sztuki
przedromańskiej i romańskiej w Polsce, ukończo-
na w roku 1963, wydana drukiem w 1965. Cel roz-
prawy: dotarcie do warstw znaczeniowych dzieł
sztuki z czasów wczesnych Piastów pozwolił na
ograniczenie w przypisach literatury, przynoszącej
informacje o materiale zabytkowym z dziedziny
sztuki i rzemiosła; wobec nowej interpretacji zna-
nych przedmiotów w obfitych jak zawsze notach
dominują prace z zakresu historii idei. Na wstępie,
mówiąc o metodycznych założeniach pracy, Autor
nie po raz pierwszy odwołał się do systemu po-
znawczego sformułowanego przez Erwina Pano-
fsky’ego i wyjaśnił, czym są treści ideowe dzieła
sztuki. W sztuce wieków X—XIII na ziemiach Pol-
ski wyodrębnił trojakiego rodzaju treści: chrześci-
jańskie, pogańskie antyczne i pogańskie niean-
tyczne. Kiedy rozpocznie się lekturę rozprawy,
trudno oderwać uwagę od nasyconego treścią tek-
stu. Czytelnik może odkrywać za Autorem, jak w
pierwszych wiekach państwa polskiego w sferze
idei i w sztuce następował proces przekształcania
profanum przez sacrum\ jak przejmowane z przed-
chrześcijańskiej tradycji tematy i symbole nabierały
nowych, chrześcijańskich treści; może też wejść w
świat ówczesnych wierzeń i obrzędów i uświadomić
sobie, jakie znaczenia łączono z budowlą sakralną,
jakie było symboliczne pojmowanie „środka” i „gra-
nicy”, drzew i ptaków, wody i kamieni. Wyjaśnia-
niu owych znaczeń służą ówczesne teksty źródło-
we, czerpane głównie — wobec braku przekazów
odnoszących się do Polski — z myśli chrześcijań-
skiego Zachodu. Po czterdziestu z górą latach roz-
prawa wciąż zachowuje aktualność i wciąż budzi
podziw odkrywczą przenikliwością.
Piętnaście lat później, w roku 1980, Autor Tre-
ści ideoiuych sztuki przedromańskiej i romańskiej w
Polsce spojrzał inaczej na te same zjawiska arty-
styczne i inne wobec nich postawił pytania; pod-
dał mianowicie rewizji przyjętą w podręcznikach
periodyzację sztuki polskiej lat 966—1250. Wyka-
zał, że sztuka chrześcijańska na naszych ziemiach
w swych początkach aż do drugiej ćwierci wieku
XII pozostawała w kręgu dwojakich oddziaływań:
„cesarskiej” sztuki ottońskiej (wraz z jej dziedzic-
twem karolińskim), ta zaś była zjawiskiem o tyle
odrębnym, że nie znajdowała kontynuacji w sztu-
ce romańskiej, i po drugie — tej tradycji sztuki ka-
rolińskiej, która doprowadziła do rozwoju pierw-
szej sztuki romańskiej (a później romańskiej) we
Włoszech, Hiszpanii i Francji. Dla dokonującej się
w Polsce w latach 966—1138 syntezy wpływów ot-
tońskich i śródziemnomorskich zaproponował ter-
min „sztuka wczesnopiastowska”, natomiast po-
czątki sztuki romańskiej widział dopiero w okresie
dzielnicowego podziału państwa, kiedy powstało
kilka ośrodków władzy książęcej, sprzyjających
rozwijaniu uniwersalistycznych założeń stylu pa-
nującego w Europie. Stało się to po roku 1138.
W pracach dotyczących pojedynczych, zazwy-
czaj wybitnych dzieł, Lech Kalinowski konse-
kwentnie docierał do ukrytych w nich znaczeń,
a nierzadko szukał równocześnie źródeł ich rozwią-
zań formalnych. W dziedzinie sztuki polskiej mię-
dzy innymi podał nową interpretację treściową
i artystyczną gotyckiej płyty nagrobkowej Jana
z Czerniny w Rydzynie (1962); zajął się średnio-
wieczną genezą spiętrzonych kolumn w galerii ar-
kadowej renesansowego dziedzińca zamku na
Wawelu (1988); wskazał na włoskie źródła witra-
ża z Matką Boską z lat około 1320 z krakowskie-
go kościoła dominikanów (1989); pisał o wczesnej
zabudowie wzgórza wawelskiego (1993). Nie
mniej twórcze teksty odnoszą się do dzieł sztuki
europejskiej: grupy późnośredniowiecznych Zwia-
20