DOI Artikel:
Ziętkiewicz-Kotz, Joanna: Cykl Dawida we wczesnogotyckich modlitewnikach franko-flamadzkich (1240 - 1320)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0053
11. Psalm 52, inicjał D: Samobójstwo głupca.
Biblia, Mazarine 23, fol. 302
i
WKKmBm
yrnmsm$
mowfilom aumm
12. Psalm 52, inicjał D: Głupiec ginący od strzały przed Eklezją.
Psałterz głosowany, Mazarine 212, fol. 85
dziej wymowną metaforę triumfu Kościoła nad sza-
tanem62.
Koncepcja samobójstwa jako kary za grzechy
pojawiła się już w IV stuleciu w poemacie Psychoma-
chia hiszpańskiego autora Prudencjusza, opisującym
walkę cnót z występkami63. Poeta wpisał tę myśl w
obraz zmagań Iry-Gniewu z Patientią-Cierplrwością:
Ira, rozsierdzona porażką w potyczce ze swą prze-
ciwniczką, popełnia samobójstwo, przeszywając swą
pierś grotem włóczni. Oto jak konstatuje swój
triumf zwycięska Patientia: „Nasza to zasada tak
walkę toczyć: wściekłości i wszelką złych przywar
armię i moce zawzięte gasić swym spokojem. Złość
sama sobie jest wrogiem, siebie samą w szale gubi,
od własnych zajadła umiera pocisków”64.
Poemat Prudencjusza wywarł ogromny wpływ
na sposób obrazowania cnót i występków w sztuce,
a wzorce stworzone pod jego wpływem zapładnia-
ły wyobraźnię artystów aż po schyłek wieków śred-
nich. Wyobrażenie ginącej od własnego ciosu Iry
odnajdujemy po wielokroć na fasadach i we wnę-
trzach kościołów, dość wspomnieć romański kapi-
tel z katedry Notre-Dame-du-Port w Clermont-
Ferrand (tu inskrypcja: IRA SE OCCIDIT; ił. 13),
czy portal północny fasady zachodniej katedry w
Laon65. Echo myśli Prudencjańskiej spotykamy tak-
że w alegorycznych przedstawieniach innych wy-
stępków, którym nadano formę samobójstwa,
przede wszystkim zaś w wyobrażeniu Desperatio,
która w XIII stuleciu pojawia się w miejscu Iry. De-
62 W Europie doby wypraw krzyżowych, ogarniętej ideą
wybawienia Ziemi Świętej z rąk bezbożnych, podobne wyobra-
żenie nabrać musiało szczególnej wymowy. Interesującą parale-
lę obserwujemy w XI-wiecznej legendzie bizantyńskiej O przeszy-
tym strzałą obrazie. Opowiada ona o saraceńskim najeździe na
Liddę, podczas którego niewierni wtargnęli do sanktuarium św.
Jerzego. Jeden z najeźdźców, ujrzawszy wizerunek męczennika,
wystrzelił w jego stronę strzałę, ta jednak, cudownym zrządze-
niem zmieniwszy kierunek lotu, wróciła do niego, śmiertelnie go
raniąc. Podanie to znalazło odzwierciedlenie w sztuce, a wczesne
realizacje tego tematu odnajdujemy w malowidłach naściennych
kościołów gruzińskich w Pawnisi (ok. 1158—1184) i Ikwi (XII/
XIII w.). Ukazują one w sposób symultaniczny moment, w któ-
rym niewierni mierzą z luku w nadnaturalnej wielkości wizeru-
nek świętego, oraz chwilę, w której jeden z nich pada na ziemię
trafiony własną strzałą; zob. E. L. P rivalova, Pawnisi, Tbilisi
1977, s. 111—119, il. 27—28. Wyobrażenia te wykazują wyraź-
ne pokrewieństwo z omawianą sceną paryskiego psałterza, co
pozwala upatrywać w tradycji bizantyńskiej źródeł tego i podob-
nych przedstawień zachodnich. Panu dr. Piotrowi Grotowskie-
mu serdecznie dziękuję za zwrócenie uwagi na tę zależność.
63 A. Katzenellenbogen, Allegories ofthe Virtuesand Vices
in Mediaeval Art, New York 1964.
64 Aureliusz Prudencjusz Klemens, Poezje, tłum. M.
Brożek, Warszawa 1987, s. 142 (Pisma Starochrześcijańskich
Pisarzy, t. 43).
65 E. Małe, Part religieux du XIIP siecle en France, Paris
1925, s. 104-105.
46
Biblia, Mazarine 23, fol. 302
i
WKKmBm
yrnmsm$
mowfilom aumm
12. Psalm 52, inicjał D: Głupiec ginący od strzały przed Eklezją.
Psałterz głosowany, Mazarine 212, fol. 85
dziej wymowną metaforę triumfu Kościoła nad sza-
tanem62.
Koncepcja samobójstwa jako kary za grzechy
pojawiła się już w IV stuleciu w poemacie Psychoma-
chia hiszpańskiego autora Prudencjusza, opisującym
walkę cnót z występkami63. Poeta wpisał tę myśl w
obraz zmagań Iry-Gniewu z Patientią-Cierplrwością:
Ira, rozsierdzona porażką w potyczce ze swą prze-
ciwniczką, popełnia samobójstwo, przeszywając swą
pierś grotem włóczni. Oto jak konstatuje swój
triumf zwycięska Patientia: „Nasza to zasada tak
walkę toczyć: wściekłości i wszelką złych przywar
armię i moce zawzięte gasić swym spokojem. Złość
sama sobie jest wrogiem, siebie samą w szale gubi,
od własnych zajadła umiera pocisków”64.
Poemat Prudencjusza wywarł ogromny wpływ
na sposób obrazowania cnót i występków w sztuce,
a wzorce stworzone pod jego wpływem zapładnia-
ły wyobraźnię artystów aż po schyłek wieków śred-
nich. Wyobrażenie ginącej od własnego ciosu Iry
odnajdujemy po wielokroć na fasadach i we wnę-
trzach kościołów, dość wspomnieć romański kapi-
tel z katedry Notre-Dame-du-Port w Clermont-
Ferrand (tu inskrypcja: IRA SE OCCIDIT; ił. 13),
czy portal północny fasady zachodniej katedry w
Laon65. Echo myśli Prudencjańskiej spotykamy tak-
że w alegorycznych przedstawieniach innych wy-
stępków, którym nadano formę samobójstwa,
przede wszystkim zaś w wyobrażeniu Desperatio,
która w XIII stuleciu pojawia się w miejscu Iry. De-
62 W Europie doby wypraw krzyżowych, ogarniętej ideą
wybawienia Ziemi Świętej z rąk bezbożnych, podobne wyobra-
żenie nabrać musiało szczególnej wymowy. Interesującą parale-
lę obserwujemy w XI-wiecznej legendzie bizantyńskiej O przeszy-
tym strzałą obrazie. Opowiada ona o saraceńskim najeździe na
Liddę, podczas którego niewierni wtargnęli do sanktuarium św.
Jerzego. Jeden z najeźdźców, ujrzawszy wizerunek męczennika,
wystrzelił w jego stronę strzałę, ta jednak, cudownym zrządze-
niem zmieniwszy kierunek lotu, wróciła do niego, śmiertelnie go
raniąc. Podanie to znalazło odzwierciedlenie w sztuce, a wczesne
realizacje tego tematu odnajdujemy w malowidłach naściennych
kościołów gruzińskich w Pawnisi (ok. 1158—1184) i Ikwi (XII/
XIII w.). Ukazują one w sposób symultaniczny moment, w któ-
rym niewierni mierzą z luku w nadnaturalnej wielkości wizeru-
nek świętego, oraz chwilę, w której jeden z nich pada na ziemię
trafiony własną strzałą; zob. E. L. P rivalova, Pawnisi, Tbilisi
1977, s. 111—119, il. 27—28. Wyobrażenia te wykazują wyraź-
ne pokrewieństwo z omawianą sceną paryskiego psałterza, co
pozwala upatrywać w tradycji bizantyńskiej źródeł tego i podob-
nych przedstawień zachodnich. Panu dr. Piotrowi Grotowskie-
mu serdecznie dziękuję za zwrócenie uwagi na tę zależność.
63 A. Katzenellenbogen, Allegories ofthe Virtuesand Vices
in Mediaeval Art, New York 1964.
64 Aureliusz Prudencjusz Klemens, Poezje, tłum. M.
Brożek, Warszawa 1987, s. 142 (Pisma Starochrześcijańskich
Pisarzy, t. 43).
65 E. Małe, Part religieux du XIIP siecle en France, Paris
1925, s. 104-105.
46