DOI article:
Ziętkiewicz-Kotz, Joanna: Cykl Dawida we wczesnogotyckich modlitewnikach franko-flamadzkich (1240 - 1320)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0057
18. Avaritia. Portal południowy lewy, katedra Notre-Dame,
Chartres
cudzą własność i odmawiają zwrotu depozytu”80.
Augustyn przytacza słowa św. Pawła, połecającego
Tymoteuszowi wzywać „bogatych tego świata, aby
się nie pysznili, ani nie pokładali nadziei w niepew-
nych bogactwach, ale w Bogu żywym, żeby dobrze
czynili, bogacili się w dobre uczynki, łatwo dawali i
użyczali”81.
W podobnym duchu fragment ten wyjaśniają
późniejsi komentatorzy. Piotr Lombard potępia
tego, który „płonie chciwością” i pyta w ślad za
Augustynem: „Cóż bardziej jest marnego od owe-
go potępieńca, który sądził, że pieniądz znaczy wię-
80 „Et ut noveritis non pecuniam in divite, sed avaritiam con-
demnari oraz Quantum habebis, tantus eris. Proverbium avaro-
rum, rapacium, innocentes opprimentium, res alienas invaden-
tium, commendata negantium. Quale hoc proverbium? Quan-
tum habebis, tantus eris; id est, ąuantum habueris pecuniae,
quantum acąuisieris, tanto plus poteris”, PL 36, 609-
81 1 Tym 6, 17-18. W tym samym liście do Tymoteusza, czę-
sto przywoływanym przez egzegetów w objaśnieniach do ps. 51,
apostoł naucza: ci „co chcą stać się bogatymi, wpadają w pokusę
i w sidło diabelskie i w wiele pragnień niepożytecznych i szkodli-
wych, które pogrążają ludzi w zatracenie i zgubę” (1 Tym 6, 9).
82 PL 191, 498: „Non dicit, habuit divitias, quia habet ah-
quis qui non amat, et ardet avaritia, etiam qui non habet, et prae-
valuit in yanitate sua, quia nihil est vanius eo qui putat plus va-
lere nummum quam Deum”. Por. u Augustyna, PL 36, 611:
„Quid enim vanius eo qui putat plus valere nummum quam
Deum?”
83 Corpus Thomisticum..., kol. 87294: „Vel praevaluit etc. ut
referatur ad avarum, qui quantum ad aliquid praevalet omni-
bus aliis peccatoribus: Eccl. 10: avaro nihil est scelestius”.
cej niż Bóg?”82. Tomasz z Akwinu wyjaśnia zaś, iż
„słowa «przemógł w próżności» odnoszą się do
skąpca, który gorszy jest od wszystkich innych
grzeszników” i powtarza za Eklezjastykiem (10, 9),
że „ nad chciwego nie ma nic gorszego”83. Obaj ko-
mentatorzy przytaczają także wspomniane już sło-
wa św. Pawła, nazywające „chciwość korzeniem
wszelkiego zła”84.
Warto zauważyć, że wers 9 omawianego psalmu
ilustrowany bywa także w psałterzach bizantyń-
skich. Ilustracja ta odnosi się zazwyczaj do znanej
z Dziejów Apostolskich historii Szymona Maga: czar-
noksiężnik usiłuje za swe pieniądze kupić od aposto-
łów dar udzielania Ducha Świętego, święty Piotr zaś
gani go surowo za ten niecny postępek85. Epizod
ów, symbol powszechnej w średniowiecznym Ko-
ściele symonii, dobrze współgra ze słowami psalmi-
sty o nikczemniku, który miast Bogu zawierzył
swoim bogactwom. W tym kontekście zresztą Szy-
mon Mag przywoływany bywa także w egzegezie
łacińskiej, m.in. we wczesnoscholastycznym ko-
mentarzu Honoriusza Augustodunensis. Uosabia w
nim człowieka, który „sam podając się za Boga,
wzgardził oparciem w Bogu prawdziwym”86. Hono-
riusz pisze, że „Szymon uczynił siebie Bogiem, jed-
nak upadł, a wtedy wyszło na jaw jego oszustwo”.
Być może właśnie w powyższej glosie należałoby
szukać literackiego wzoru dla wspomnianej wyżej
sceny z psałterza w Grenoble. Wyobrażony w niej
złoty cielec mógłby symbolizować owego fałszywe-
go bożka - wcielenie bogacza, który, podobnie jak
Szymon Mag, zawierzył „swym bogactwom, swemu
złotu i srebru, krasomówstwu i wiedzy, i w nich
upatrywał drogi do swego zbawienia”87.
84 Por. tamże: „radix omnium malorum cupiditas” oraz PL
191, 497: „radix mali est cupiditas”.
85 Dz 8, 18—25. Por. S. Dufrenne, Tableaux synoptiąues de
15 psautiers medievaux a illustrations integrales issues du texte, Pa-
ris 1978, tabl. do ps. 51. Ilustrację taką zawierają m.in. psałte-
rze z w. IX w Watykanie (ms. gr. 1927), z Góry Athos (Panto-
crator 6l) i Chłudowa (Moskwa, Muzeum Historyczne, ms.
129D), a także w Londynie z roku 1066 (BL Add. 19352), z XI
stulecia w Watykanie (Barberini gr. 372) oraz Berlinie (grecko-
łaciński Psałterz Hamilton, Kupferstichkabinett, ms. 78A9).
86 PL 172, 292.
87 Oto pełny tekst odnośnej glosy: „Ecce homo qui non po-
suit Deum adjutorem suum: hoc est, ecce apparet quod homo
fuit, qui se Deum fecit et verum Deum adjutorem habere con-
tempsit. Hoc in Simone Mago praecessit, qui se Deum finxit, sed
cadens fałlax apparuit. De Dei auxilio non confidit sed speravit
in multitudine divitiarum suarum; id est, non in Deo spem suam
posuit, sed in multis divitiis, in auro et argento, in facundia et
scientia, per quae putavit se salvari”, PL 172, 292—293-
50
Chartres
cudzą własność i odmawiają zwrotu depozytu”80.
Augustyn przytacza słowa św. Pawła, połecającego
Tymoteuszowi wzywać „bogatych tego świata, aby
się nie pysznili, ani nie pokładali nadziei w niepew-
nych bogactwach, ale w Bogu żywym, żeby dobrze
czynili, bogacili się w dobre uczynki, łatwo dawali i
użyczali”81.
W podobnym duchu fragment ten wyjaśniają
późniejsi komentatorzy. Piotr Lombard potępia
tego, który „płonie chciwością” i pyta w ślad za
Augustynem: „Cóż bardziej jest marnego od owe-
go potępieńca, który sądził, że pieniądz znaczy wię-
80 „Et ut noveritis non pecuniam in divite, sed avaritiam con-
demnari oraz Quantum habebis, tantus eris. Proverbium avaro-
rum, rapacium, innocentes opprimentium, res alienas invaden-
tium, commendata negantium. Quale hoc proverbium? Quan-
tum habebis, tantus eris; id est, ąuantum habueris pecuniae,
quantum acąuisieris, tanto plus poteris”, PL 36, 609-
81 1 Tym 6, 17-18. W tym samym liście do Tymoteusza, czę-
sto przywoływanym przez egzegetów w objaśnieniach do ps. 51,
apostoł naucza: ci „co chcą stać się bogatymi, wpadają w pokusę
i w sidło diabelskie i w wiele pragnień niepożytecznych i szkodli-
wych, które pogrążają ludzi w zatracenie i zgubę” (1 Tym 6, 9).
82 PL 191, 498: „Non dicit, habuit divitias, quia habet ah-
quis qui non amat, et ardet avaritia, etiam qui non habet, et prae-
valuit in yanitate sua, quia nihil est vanius eo qui putat plus va-
lere nummum quam Deum”. Por. u Augustyna, PL 36, 611:
„Quid enim vanius eo qui putat plus valere nummum quam
Deum?”
83 Corpus Thomisticum..., kol. 87294: „Vel praevaluit etc. ut
referatur ad avarum, qui quantum ad aliquid praevalet omni-
bus aliis peccatoribus: Eccl. 10: avaro nihil est scelestius”.
cej niż Bóg?”82. Tomasz z Akwinu wyjaśnia zaś, iż
„słowa «przemógł w próżności» odnoszą się do
skąpca, który gorszy jest od wszystkich innych
grzeszników” i powtarza za Eklezjastykiem (10, 9),
że „ nad chciwego nie ma nic gorszego”83. Obaj ko-
mentatorzy przytaczają także wspomniane już sło-
wa św. Pawła, nazywające „chciwość korzeniem
wszelkiego zła”84.
Warto zauważyć, że wers 9 omawianego psalmu
ilustrowany bywa także w psałterzach bizantyń-
skich. Ilustracja ta odnosi się zazwyczaj do znanej
z Dziejów Apostolskich historii Szymona Maga: czar-
noksiężnik usiłuje za swe pieniądze kupić od aposto-
łów dar udzielania Ducha Świętego, święty Piotr zaś
gani go surowo za ten niecny postępek85. Epizod
ów, symbol powszechnej w średniowiecznym Ko-
ściele symonii, dobrze współgra ze słowami psalmi-
sty o nikczemniku, który miast Bogu zawierzył
swoim bogactwom. W tym kontekście zresztą Szy-
mon Mag przywoływany bywa także w egzegezie
łacińskiej, m.in. we wczesnoscholastycznym ko-
mentarzu Honoriusza Augustodunensis. Uosabia w
nim człowieka, który „sam podając się za Boga,
wzgardził oparciem w Bogu prawdziwym”86. Hono-
riusz pisze, że „Szymon uczynił siebie Bogiem, jed-
nak upadł, a wtedy wyszło na jaw jego oszustwo”.
Być może właśnie w powyższej glosie należałoby
szukać literackiego wzoru dla wspomnianej wyżej
sceny z psałterza w Grenoble. Wyobrażony w niej
złoty cielec mógłby symbolizować owego fałszywe-
go bożka - wcielenie bogacza, który, podobnie jak
Szymon Mag, zawierzył „swym bogactwom, swemu
złotu i srebru, krasomówstwu i wiedzy, i w nich
upatrywał drogi do swego zbawienia”87.
84 Por. tamże: „radix omnium malorum cupiditas” oraz PL
191, 497: „radix mali est cupiditas”.
85 Dz 8, 18—25. Por. S. Dufrenne, Tableaux synoptiąues de
15 psautiers medievaux a illustrations integrales issues du texte, Pa-
ris 1978, tabl. do ps. 51. Ilustrację taką zawierają m.in. psałte-
rze z w. IX w Watykanie (ms. gr. 1927), z Góry Athos (Panto-
crator 6l) i Chłudowa (Moskwa, Muzeum Historyczne, ms.
129D), a także w Londynie z roku 1066 (BL Add. 19352), z XI
stulecia w Watykanie (Barberini gr. 372) oraz Berlinie (grecko-
łaciński Psałterz Hamilton, Kupferstichkabinett, ms. 78A9).
86 PL 172, 292.
87 Oto pełny tekst odnośnej glosy: „Ecce homo qui non po-
suit Deum adjutorem suum: hoc est, ecce apparet quod homo
fuit, qui se Deum fecit et verum Deum adjutorem habere con-
tempsit. Hoc in Simone Mago praecessit, qui se Deum finxit, sed
cadens fałlax apparuit. De Dei auxilio non confidit sed speravit
in multitudine divitiarum suarum; id est, non in Deo spem suam
posuit, sed in multis divitiis, in auro et argento, in facundia et
scientia, per quae putavit se salvari”, PL 172, 292—293-
50