DOI Artikel:
Walczak, Marek: Dekoracja heraldyczna pałacu przy Rynku Głównym nr 17 w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0067
właśnie ta opinia powtarzana była najczęściej. Tak
czynili kolejno Władysław Łuszczkiewicz, Feliks
Kopera, Franciszek Klein, Janusz Kębłowski i Ste-
fan K. Kuczyński5, do niej też nawiązał Jerzy Ga-
domski, który połączył z kamienicą wzmiankę
w dokumencie sądowym z r. 13756. Mowa w nim
o ugodzie zawartej między miastem a norbertanka-
mi ze Zwierzyńca, w której pośredniczył Jan Melsz-
tyński, syn Spicymira. Tekst ten został spisany
w domu Melsztyńskich „in stuba superiori lapidea,
diversis cłenodiis et clyppeis depicta”7. Identyfika-
cja ta nie została zaakceptowana w literaturze
przedmiotu8. Leszek Kajzer zauważył, że program
nie zawiera herbu Leliwa, co w przypadku kamieni-
cy należącej do jednego z najświetniejszych rodów
w Królestwie wydaje się mało prawdopodobne9; po-
dobne w duchu zastrzeżenie sformułowała też Ma-
ria Koczerska10. Zgłaszane wątpliwości znalazły
ostateczne uzasadnienie wraz z odkryciem średnio-
wiecznej kamienicy Melsztyńskich, zachowanej
w murach domów przy ul. Brackiej 3—511. Właści-
cza powszechny, a nie partykularny charakter instytucji funk-
cjonującej w tym budynku.
5W. Łuszczkiewicz, 0 znakach architektów i rzeźbiarzy na
zabytkach w Polsce, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologicz-
ne, 3: 1896, szp. 50; F. Kopera, Materiały do inwentaryzacji
zabytków sztuki i kultury w Polsce, Wiadomości Numizmatyczno-
Archeologiczne, 5: 1905, szp. 255; F. Klein, Stary Kraków,
Rocznik Krakowski, 17: 1916, s. 152; J. Kębłowski, Polska
sztuka gotycka, Warszawa 1976, s. 130; S. K. Kuczyński, Pol-
skie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 22,
przyp. 61.
6 J. Gadomski, Gotyckie sale z rzeźbionymi zwornikami
w domu przy Rynku Głównym 11 w Krakowie, Sprawozdania z Po-
siedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk, Oddział
w Krakowie, 12/1, 1968, s. 197—200; Tenże, Rzeźba architek-
toniczna w Malopolsce 1250—1400, s. 121—123 (maszynopis roz-
prawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem Profesora Lecha
Kalinowskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim w r. 1969);
Tenże, Funkcja kościołów fundacji Kazimierza Wielkiego w świe-
tle heraldycznej rzeźby architektonicznej [w:] Funkcja dzieła sztuki.
Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Szczecin, listo-
pad 1970, Warszawa 1972, s. 114-116; Tenże, Sale gotyckie
w domu przy Rynku Głównym 11 w Krakowie i ich dekoracja rzeź-
biarska [w:] Sztuka i ideologia XIV wieku. Materiały sympozjum
Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, 29
i 30 listopada 1913 r., red. P. Skubiszewski, Warszawa 1975,
s. 101-115.
7 Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa 1251—1506, t. 1, wyd.
F. Piekosiński, Kraków 1879, nr 49, s. 60; do dokumentu tego
odwoływał się już Kopera, o.c., szp. 306—307 uznał jednak, że
nie można go łączyć z interesującą nas kamienicą.
8 Niektórzy badacze zaakceptowali ją, podchodząc jednak do
całego zagadnienia z dużą ostrożnością: por. J. S. Jamroz,
Mieszczańska kamienica krakowska wiek XIII—XV, Kraków—
Wrocław 1983, s. 136 (Cracoviana, seria I: Zabytki); M. Kor-
wej interpretacji tego znaleziska dokonali Walde-
mar Komorowski i Marek Łukacz, a ich stanowisko
uzasadniają m. in. zachowane in situ segmenty go-
tyckiego okna ozdobione herbem Leliwa12.
Ciekawe pomysły dotyczące funkcji reprezenta-
cyjnych przyrynkowych pomieszczeń miał Kopera,
który pisał o rzeźbach „z tak zwanej sali hetmań-
skiej, a właściwie sali tronowej”, która: „jeśli nie była
apartamentem dla króla przeznaczonym, to służy-
ła za miejsce, gdzie z ramienia królewskiego, albo
w imieniu króla lub ku czci króla, odbywały się ja-
kieś czynności, bliżej nam nieznane, stąd najwłaści-
wiej by było salę tę nazywać królewską”13. Dalej
badacz ten zapytywał, czy nie były to „apartamen-
ty królewskiego domu”, w którym władca zatrzy-
mywał się bawiąc w mieście, a wspólnie z Julianem
Pagaczewskim twierdził, że sale parteru „były nie-
zawodnie salami recepcyjnymi Kazimierza Wielkie-
go”14. Ostatnio ten sposób rozumowania poparł
Komorowski, który „sądząc po wymowie programu
heraldycznego”, łączy ją z władzą królewską15. Za
necki, FI. Małkiewiczówna, Małopolska [w:] J. Doma-
słowski, A. Karłowska-Kamzowa, M. Kornecki, H.
Małkiewiczówna, Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań
1984, s. 22 (Historia Sztuki 17); J. Łojko, Średniowieczne her-
by polskie, Poznań 1985, s. 103.
9 L. K a j z e t. Jeszcze o sali gotyckiej w domu przy Rynku Głów-
nym 11 w Krakowie, Biuletyn Historii Sztuki, 36: 1974, z. 4, s.
361-365.
10 M. Koczerska, Świadomość genealogiczna możnowładztwa
małopolskiego w XV wieku. Podstawy i środki wyrazu [w:] Społe-
czeństwo Polski średniowiecznej, t. 2, red. S. K. Kuczyński, War-
szawa 1982, s. 296.
11 Pomimo to teza o związku posesji przy Rynku 17 z rodziną
Melsztyńskich powraca w literaturze, por. J. Z. Łoziński, Po-
mniki sztuki w Polsce, t. I: Małopolska, Warszawa 1985, s. 395;
Fischinger, o.c., s. 24—25.
12 W. Komorowski, M. Łukacz, Bursa Węgierska w Kra-
kowie w okresie średniowiecza i renesansu. Teka Komisji Urbani-
styki i Architektury, 19: 1985, s. 179—180, aneks 1, s. 182—
183; T. Liniecki, Dom wójta Henryka z wieku XII w Krakowie,
Kawrtalnik Architektury i Urbanistyki, 33: 1988, z. 4, s. 287,
przyp. 8; W. Komorowski, B. Krasnowolski, Architekto-
niczny pejzaż Krakowa około r. 1400 [w:] Sztuka około 1400. Ma-
teriały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, listopad
1995, t. 1, Warszawa 1996, s. 118—119, przyp. 46.
13F. Kopera, J. Pagaczewski, Polskie Muzeum czyli zbiór
sześćdziesięciu czterech podobizn naszych zabytków, Kraków 1905, s. 3.
14 Kopera, o.c., szp. 306; Kopera, Pagaczewski, o.c.,
Objaśnienia do tablic, nr 26—28.
15 Według tegoż autora: „na reprezentacyjny, nawet wład-
czy charakter budynku w średniowieczu wskazuje nie tylko pro-
gram dekoracji rzeźbiarskiej, ale również dyspozycja i dekoracja
architektoniczna: czterofilarowa sala w przyziemiu, nad nią ob-
szerna sień, przy której znajdują się sale ze sklepieniami trójpod-
porowymi, maswerkowa dekoracja fasady”, W. Komorow-
60
czynili kolejno Władysław Łuszczkiewicz, Feliks
Kopera, Franciszek Klein, Janusz Kębłowski i Ste-
fan K. Kuczyński5, do niej też nawiązał Jerzy Ga-
domski, który połączył z kamienicą wzmiankę
w dokumencie sądowym z r. 13756. Mowa w nim
o ugodzie zawartej między miastem a norbertanka-
mi ze Zwierzyńca, w której pośredniczył Jan Melsz-
tyński, syn Spicymira. Tekst ten został spisany
w domu Melsztyńskich „in stuba superiori lapidea,
diversis cłenodiis et clyppeis depicta”7. Identyfika-
cja ta nie została zaakceptowana w literaturze
przedmiotu8. Leszek Kajzer zauważył, że program
nie zawiera herbu Leliwa, co w przypadku kamieni-
cy należącej do jednego z najświetniejszych rodów
w Królestwie wydaje się mało prawdopodobne9; po-
dobne w duchu zastrzeżenie sformułowała też Ma-
ria Koczerska10. Zgłaszane wątpliwości znalazły
ostateczne uzasadnienie wraz z odkryciem średnio-
wiecznej kamienicy Melsztyńskich, zachowanej
w murach domów przy ul. Brackiej 3—511. Właści-
cza powszechny, a nie partykularny charakter instytucji funk-
cjonującej w tym budynku.
5W. Łuszczkiewicz, 0 znakach architektów i rzeźbiarzy na
zabytkach w Polsce, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologicz-
ne, 3: 1896, szp. 50; F. Kopera, Materiały do inwentaryzacji
zabytków sztuki i kultury w Polsce, Wiadomości Numizmatyczno-
Archeologiczne, 5: 1905, szp. 255; F. Klein, Stary Kraków,
Rocznik Krakowski, 17: 1916, s. 152; J. Kębłowski, Polska
sztuka gotycka, Warszawa 1976, s. 130; S. K. Kuczyński, Pol-
skie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 22,
przyp. 61.
6 J. Gadomski, Gotyckie sale z rzeźbionymi zwornikami
w domu przy Rynku Głównym 11 w Krakowie, Sprawozdania z Po-
siedzeń Komisji Naukowych Polskiej Akademii Nauk, Oddział
w Krakowie, 12/1, 1968, s. 197—200; Tenże, Rzeźba architek-
toniczna w Malopolsce 1250—1400, s. 121—123 (maszynopis roz-
prawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem Profesora Lecha
Kalinowskiego w Uniwersytecie Jagiellońskim w r. 1969);
Tenże, Funkcja kościołów fundacji Kazimierza Wielkiego w świe-
tle heraldycznej rzeźby architektonicznej [w:] Funkcja dzieła sztuki.
Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Szczecin, listo-
pad 1970, Warszawa 1972, s. 114-116; Tenże, Sale gotyckie
w domu przy Rynku Głównym 11 w Krakowie i ich dekoracja rzeź-
biarska [w:] Sztuka i ideologia XIV wieku. Materiały sympozjum
Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa, 29
i 30 listopada 1913 r., red. P. Skubiszewski, Warszawa 1975,
s. 101-115.
7 Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa 1251—1506, t. 1, wyd.
F. Piekosiński, Kraków 1879, nr 49, s. 60; do dokumentu tego
odwoływał się już Kopera, o.c., szp. 306—307 uznał jednak, że
nie można go łączyć z interesującą nas kamienicą.
8 Niektórzy badacze zaakceptowali ją, podchodząc jednak do
całego zagadnienia z dużą ostrożnością: por. J. S. Jamroz,
Mieszczańska kamienica krakowska wiek XIII—XV, Kraków—
Wrocław 1983, s. 136 (Cracoviana, seria I: Zabytki); M. Kor-
wej interpretacji tego znaleziska dokonali Walde-
mar Komorowski i Marek Łukacz, a ich stanowisko
uzasadniają m. in. zachowane in situ segmenty go-
tyckiego okna ozdobione herbem Leliwa12.
Ciekawe pomysły dotyczące funkcji reprezenta-
cyjnych przyrynkowych pomieszczeń miał Kopera,
który pisał o rzeźbach „z tak zwanej sali hetmań-
skiej, a właściwie sali tronowej”, która: „jeśli nie była
apartamentem dla króla przeznaczonym, to służy-
ła za miejsce, gdzie z ramienia królewskiego, albo
w imieniu króla lub ku czci króla, odbywały się ja-
kieś czynności, bliżej nam nieznane, stąd najwłaści-
wiej by było salę tę nazywać królewską”13. Dalej
badacz ten zapytywał, czy nie były to „apartamen-
ty królewskiego domu”, w którym władca zatrzy-
mywał się bawiąc w mieście, a wspólnie z Julianem
Pagaczewskim twierdził, że sale parteru „były nie-
zawodnie salami recepcyjnymi Kazimierza Wielkie-
go”14. Ostatnio ten sposób rozumowania poparł
Komorowski, który „sądząc po wymowie programu
heraldycznego”, łączy ją z władzą królewską15. Za
necki, FI. Małkiewiczówna, Małopolska [w:] J. Doma-
słowski, A. Karłowska-Kamzowa, M. Kornecki, H.
Małkiewiczówna, Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce, Poznań
1984, s. 22 (Historia Sztuki 17); J. Łojko, Średniowieczne her-
by polskie, Poznań 1985, s. 103.
9 L. K a j z e t. Jeszcze o sali gotyckiej w domu przy Rynku Głów-
nym 11 w Krakowie, Biuletyn Historii Sztuki, 36: 1974, z. 4, s.
361-365.
10 M. Koczerska, Świadomość genealogiczna możnowładztwa
małopolskiego w XV wieku. Podstawy i środki wyrazu [w:] Społe-
czeństwo Polski średniowiecznej, t. 2, red. S. K. Kuczyński, War-
szawa 1982, s. 296.
11 Pomimo to teza o związku posesji przy Rynku 17 z rodziną
Melsztyńskich powraca w literaturze, por. J. Z. Łoziński, Po-
mniki sztuki w Polsce, t. I: Małopolska, Warszawa 1985, s. 395;
Fischinger, o.c., s. 24—25.
12 W. Komorowski, M. Łukacz, Bursa Węgierska w Kra-
kowie w okresie średniowiecza i renesansu. Teka Komisji Urbani-
styki i Architektury, 19: 1985, s. 179—180, aneks 1, s. 182—
183; T. Liniecki, Dom wójta Henryka z wieku XII w Krakowie,
Kawrtalnik Architektury i Urbanistyki, 33: 1988, z. 4, s. 287,
przyp. 8; W. Komorowski, B. Krasnowolski, Architekto-
niczny pejzaż Krakowa około r. 1400 [w:] Sztuka około 1400. Ma-
teriały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Poznań, listopad
1995, t. 1, Warszawa 1996, s. 118—119, przyp. 46.
13F. Kopera, J. Pagaczewski, Polskie Muzeum czyli zbiór
sześćdziesięciu czterech podobizn naszych zabytków, Kraków 1905, s. 3.
14 Kopera, o.c., szp. 306; Kopera, Pagaczewski, o.c.,
Objaśnienia do tablic, nr 26—28.
15 Według tegoż autora: „na reprezentacyjny, nawet wład-
czy charakter budynku w średniowieczu wskazuje nie tylko pro-
gram dekoracji rzeźbiarskiej, ale również dyspozycja i dekoracja
architektoniczna: czterofilarowa sala w przyziemiu, nad nią ob-
szerna sień, przy której znajdują się sale ze sklepieniami trójpod-
porowymi, maswerkowa dekoracja fasady”, W. Komorow-
60