DOI Artikel:
Walczak, Marek: Dekoracja heraldyczna pałacu przy Rynku Głównym nr 17 w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0073
10. Kraków, pałac, Rynek Główny nr 17, znak kreskowy
na tarczy na zworniku sklepienia sali tylnej, ok. 1365—1370?
(fot. S. Michta)
11. Kraków, pałac, Rynek Główny nr 17, trzy głowy splecione
włosami na zworniku sklepienia sali tylnej, ok. 1365—1370?
(fot. S. Michta)
zycyjnym polegał na pominięciu tarcz herbowych
i wyeksponowaniu hełmów z klejnotami. W sto-
sunkowo niskim wnętrzu masywne, głęboko drążo-
ne reliefy robią wrażenie pełnoplastycznych rzeźb
podwieszonych pod sklepieniem, a dekoracja zysku-
je rzadko spotykaną monumentalność52.
Wrażenie realizmu wzmaga to, że hełmy zosta-
ły ukazane z różnych stron: z boku i w trzech
czwartych. W najważniejszym, środkowym przęśle
zostały umieszczone Orzeł Biały (ił. 2) oraz klejnot
herbu Ziemi Dobrzyńskiej (ił. 3). W przęśle północ-
nym znalazły się klejnoty herbów Wielkopolski —
pośrodku (il. 4), a po bokach Ziemi Sandomierskiej
(il. 5) i Kujaw (il. 6). W przęśle południowym po-
środku umieszczono klejnot herbu Rusi (il. 7), po
bokach zaś orle skrzydło (il. 8) oraz głowę kobiety
w kruselerze (il. 9). W sali tylnej ukazano z pozoru
heterogeniczne przedstawienia. W przęśle środko-
wym znajduje się ostrołukowa tarcza z abstrakcyj-
nym godłem kresowym, uważanym najczęściej za
znak architekta (il. 10)53. Nie można też wykluczyć,
że mamy tu do czynienia z nierozpoznanym gmer-
52 Pierwotny poziom sal był niższy od obecnego o około 70
cm; informację tę zawdzięczam A. Karbowskiemu.
53 Por. Łuszczkiewicz, O znakach architektów..., szp. 50,
fig. l;Piekosiński, Sala gotycka iv kamienicy Hetmańskiej..., s.
2;Muczkowski, Historia rzeźby..., s. 159; B ąkowski, o.c., s.
300; Bochnak, o.c., s. 131. Umieszczanie znaków budowni-
czych na tarczach było zjawiskiem dość rozpowszechnionym. K.
Gerstenberg, Die Deutschen Baumeisterbildnisse des Mittelal-
ters, Berlin 1966, s. 177—180, za pierwszy przykład takiego za-
biegu uznał popiersie Piotra Parlera w dolnych triforiach pra-
skiej katedry. Praktyka taka pojawiła się jednak już w 2. poło-
wie w. XIII na rozległych obszarach Nadrenii, Wirtembergii,
Hesji, a także w Czechach. Jedną z najstarszych jest tarcza
umieszczona w profilowaniu okna środkowego w apsydzie ko-
ścioła Salwatora w Pradze, na wprost miejsca, gdzie spocząć mia-
ło ciała fundatora, króla Przemyśla Ottokara II; H. Souku-
pova, Aneźsky klaster v Praze, Praha 1989, s. 151, ił. 167. W
Ratyzbonie na fasadzie katedry zachował się ryty znak łączony
z Piotrem Parlerem, umieszczony na tarczy o wysokości 16 cm.
Ostatnio coraz częściej przyjmuje się, że budowniczy był w Ra-
tyzbonie jeszcze przed przeniesieniem się do Pragi i w związku z
tym datuje się ów znak na połowę w. XIV ;F.Dietheuer, Kri-
tische Nachbemerkungen zu: E. Gurlitt, O. Bauschinger, Sammlung
der Steinmetzzeichen am Dom zu Regensburg und dereń Auswertung
fiir die Baugeschichte des Domes, Verhandlung des Historischen
Vereins fur Oberpfalz und Regensburg, t. 117, 1977, s. 215—
221, tablice na s. 223; F. F u c h s, Regensburg: Spiegelungen der Go-
tik aus Prag und Bóhmen [w:] Gotika v zapadnich Cechach (1230—
1530). Sbornik pnspeyku z mezindrodniho uedeckeho symposia.
Venova.no k 70. narozenindm prof. PhDr. Jaromira Homolky, DrSc.,
Praha 1998, s. 204, il. 138; F. Fuchs, Die Kunst der Parler und
der Dom zu Regensburg, Umeni, 48: 2000, z. 1/2, s. 83—85, il. 1,
2. Kolejene przykłady ostentacyjnego eksponowania znaku Par-
lerów na tarczy to figura św. Wacława w jego kaplicy przy kate-
drze praskiej (1373), a także sławne konsole w kształcie popiersi
niewiast w liściastych koronach w katedrze w Ulm (ok. 1387—
1391) i w Muzeum Schniitgena w Kolonii (ok. 1390). We Fry-
burgu w Bryzgowii tarcze ze znakiem rodziny Parlerów powta-
66
na tarczy na zworniku sklepienia sali tylnej, ok. 1365—1370?
(fot. S. Michta)
11. Kraków, pałac, Rynek Główny nr 17, trzy głowy splecione
włosami na zworniku sklepienia sali tylnej, ok. 1365—1370?
(fot. S. Michta)
zycyjnym polegał na pominięciu tarcz herbowych
i wyeksponowaniu hełmów z klejnotami. W sto-
sunkowo niskim wnętrzu masywne, głęboko drążo-
ne reliefy robią wrażenie pełnoplastycznych rzeźb
podwieszonych pod sklepieniem, a dekoracja zysku-
je rzadko spotykaną monumentalność52.
Wrażenie realizmu wzmaga to, że hełmy zosta-
ły ukazane z różnych stron: z boku i w trzech
czwartych. W najważniejszym, środkowym przęśle
zostały umieszczone Orzeł Biały (ił. 2) oraz klejnot
herbu Ziemi Dobrzyńskiej (ił. 3). W przęśle północ-
nym znalazły się klejnoty herbów Wielkopolski —
pośrodku (il. 4), a po bokach Ziemi Sandomierskiej
(il. 5) i Kujaw (il. 6). W przęśle południowym po-
środku umieszczono klejnot herbu Rusi (il. 7), po
bokach zaś orle skrzydło (il. 8) oraz głowę kobiety
w kruselerze (il. 9). W sali tylnej ukazano z pozoru
heterogeniczne przedstawienia. W przęśle środko-
wym znajduje się ostrołukowa tarcza z abstrakcyj-
nym godłem kresowym, uważanym najczęściej za
znak architekta (il. 10)53. Nie można też wykluczyć,
że mamy tu do czynienia z nierozpoznanym gmer-
52 Pierwotny poziom sal był niższy od obecnego o około 70
cm; informację tę zawdzięczam A. Karbowskiemu.
53 Por. Łuszczkiewicz, O znakach architektów..., szp. 50,
fig. l;Piekosiński, Sala gotycka iv kamienicy Hetmańskiej..., s.
2;Muczkowski, Historia rzeźby..., s. 159; B ąkowski, o.c., s.
300; Bochnak, o.c., s. 131. Umieszczanie znaków budowni-
czych na tarczach było zjawiskiem dość rozpowszechnionym. K.
Gerstenberg, Die Deutschen Baumeisterbildnisse des Mittelal-
ters, Berlin 1966, s. 177—180, za pierwszy przykład takiego za-
biegu uznał popiersie Piotra Parlera w dolnych triforiach pra-
skiej katedry. Praktyka taka pojawiła się jednak już w 2. poło-
wie w. XIII na rozległych obszarach Nadrenii, Wirtembergii,
Hesji, a także w Czechach. Jedną z najstarszych jest tarcza
umieszczona w profilowaniu okna środkowego w apsydzie ko-
ścioła Salwatora w Pradze, na wprost miejsca, gdzie spocząć mia-
ło ciała fundatora, króla Przemyśla Ottokara II; H. Souku-
pova, Aneźsky klaster v Praze, Praha 1989, s. 151, ił. 167. W
Ratyzbonie na fasadzie katedry zachował się ryty znak łączony
z Piotrem Parlerem, umieszczony na tarczy o wysokości 16 cm.
Ostatnio coraz częściej przyjmuje się, że budowniczy był w Ra-
tyzbonie jeszcze przed przeniesieniem się do Pragi i w związku z
tym datuje się ów znak na połowę w. XIV ;F.Dietheuer, Kri-
tische Nachbemerkungen zu: E. Gurlitt, O. Bauschinger, Sammlung
der Steinmetzzeichen am Dom zu Regensburg und dereń Auswertung
fiir die Baugeschichte des Domes, Verhandlung des Historischen
Vereins fur Oberpfalz und Regensburg, t. 117, 1977, s. 215—
221, tablice na s. 223; F. F u c h s, Regensburg: Spiegelungen der Go-
tik aus Prag und Bóhmen [w:] Gotika v zapadnich Cechach (1230—
1530). Sbornik pnspeyku z mezindrodniho uedeckeho symposia.
Venova.no k 70. narozenindm prof. PhDr. Jaromira Homolky, DrSc.,
Praha 1998, s. 204, il. 138; F. Fuchs, Die Kunst der Parler und
der Dom zu Regensburg, Umeni, 48: 2000, z. 1/2, s. 83—85, il. 1,
2. Kolejene przykłady ostentacyjnego eksponowania znaku Par-
lerów na tarczy to figura św. Wacława w jego kaplicy przy kate-
drze praskiej (1373), a także sławne konsole w kształcie popiersi
niewiast w liściastych koronach w katedrze w Ulm (ok. 1387—
1391) i w Muzeum Schniitgena w Kolonii (ok. 1390). We Fry-
burgu w Bryzgowii tarcze ze znakiem rodziny Parlerów powta-
66