DOI Artikel:
Stawowiak, Magdalena: Późnogotycki drewniany "Ogrojec" w kościele Wszystkich Świętych w Ptaszkowej - domniemane dzieło Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0120
Pierwotna funkcja Ogrojca ptaszkowskiego, jego
pochodzenie i lokalizacja, wobec braku źródeł,
mogą być rozpatrywane jedynie hipotetycznie.
Podstawę stanowić muszą wnioski wypływające z
analizy stylistycznej dzieła, zwłaszcza jego kompo-
zycji, techniki wykonania i historii wynikającej z
badań konserwatorskich.
Bardzo dobry stan zachowania drewna reliefu do
renowacji wykonanej w czasach nowożytnych
wskazuje, że był on usytuowany pierwotnie we
wnętrzu. Sposób opracowania reliefu ptaszkowskie-
go, zbieżny z techniką wykonania reliefów skrzydeł
Ołtarza Mariackiego w Krakowie, dostosowanie
jego boków do ramy, pozwalają na przypuszczenie,
że Ogrojec mógł stanowić przedstawienie w kwate-
rze retabulum. Kompozycja, poprzez ruch ciał apo-
stołów zgodny z pochyleniem Chrystusa, dynamicz-
nie ukierunkowana w prawo, pełne lęku spojrzenie
Zbawiciela zmierzające poza przestrzeń określoną
ramą, wyzwalają odczucie, że Chrystus zwraca się i
do anioła, i do wizji własnej męki. Relief ptaszkow-
ski mógłby wypełniać górną kwaterę lewego skrzy-
dła pasyjnego retabulum, z Ukrzyżowaniem w kor-
pusie76; im wyżej dzisiaj zostaje umieszczony, tym
większej ekspresji nabiera postać Chrystusa, tym
mocniej podkreślony zostaje Jego ruch w prawo77.
Od Modlitwy w Ogrodzie Oliwnym rozpoczynają się
snycerskie cykle pasyjne ołtarzy Ukrzyżoiuania z
Zassowa (Muzeum Diecezjalne w Tarnowie)78 i
Jana Olbrachta na Wawelu79. W przytoczonych
przykładach, także w Ogrojcu w Stryszowie80, nie
odnajdujemy tego szczególnego napięcia, które
każe nam myśleć, że przed oczami Jezusa modlące-
go się w Getsemani właśnie dopełnia się na krzyżu
zapowiedziana ofiara. Wyraźne zaakcentowanie
związku Chrystusa modlącego się w Ogrojcu (skrzy-
dło lewe) z Chrystusem Ukrzyżowanym (scena
główna) ukazuje nam ołtarz Ukrzyżowania w Det-
twang, autorstwa Tilmana Riemenschneidera81.
Ogrojec w Ptaszkowej pierwotnie obejmował też
nie zachowane dziś elementy (skała, zapewne też
anioł z kielichem) z prawej u góry, był więc wyższy
76 Na możliwość, iż Ogrojce w Ptaszkowej i Stryszowie były
częściami tryptyków, wskazywał Olszewski, Kamienna
płaskorzeźba..., przyp. 50; rzeźbiony Ogrojec bardzo rzadko wy-
stępuje w korpusie nastawy szafiastej, por. Marcinkowski,
Dwa Ogrojce..., s. 141-142; Tenże, Claudia F. Albrecht, „Stil-
kritische...”, s. 283.
Kwatery uroczystego otwarcia ołtarzy skrzydłowych o rzeź-
bionych scenach wykazują tendencję do takiego ich budowania,
by ciążyły do części środkowej, por. A. Ziomecka, Śląskie re-
tabula szafoiue w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku, Rocz-
niki Sztuki Śląskiej, 10: 1976, s. 32.
40. Szabla żołnierza w Ogrojcu norymberskim (wg Kahsnitza)
oraz przerys kryprosygnatury Stwosza
niż obecnie, a ponad nim kwaterę zamykał od góry.
ornament. Kwatera miała przeto kształt wydłużo-
nego, pionowego prostokąta, toteż całe skrzydło
tryptyku mogło zawierać tylko dwie takie kwate-
ry, a jego wysokość wynosiłaby ok. 4 m.
78 Wymiary szafy: 234 X 172 cm, szerokość skrzydeł 86 cm,
por. M. Walicki, Polska sztuka gotycka [katalog wystawy],
Warszawa 1935, s. 26, nr 69-
79 Por. Olszewski, Kamienna płaskorzeźba..., ił. 9.
80 Tamże, ił. 8; wymiary reliefu w Stryszowie wynoszą: 106
X 90 X 13 cm, por. M. Paciorek, I. Pluska, Dokumentacja
konserwatorska płaskorzeźby drewnianej polichromowanej „Modlitwa
Chrystusa w Gaju Oliwnym”, Kraków 1985 (maszynopis w archi-
wum kościoła parafialnego w Stryszowie).
81 Wymiary szafy: 234 X 158 cm, szerokość skrzydła 102
cm, por. J. Hotz, Tilman Riemenschneider, Munchen 1977, s. 61.
113
pochodzenie i lokalizacja, wobec braku źródeł,
mogą być rozpatrywane jedynie hipotetycznie.
Podstawę stanowić muszą wnioski wypływające z
analizy stylistycznej dzieła, zwłaszcza jego kompo-
zycji, techniki wykonania i historii wynikającej z
badań konserwatorskich.
Bardzo dobry stan zachowania drewna reliefu do
renowacji wykonanej w czasach nowożytnych
wskazuje, że był on usytuowany pierwotnie we
wnętrzu. Sposób opracowania reliefu ptaszkowskie-
go, zbieżny z techniką wykonania reliefów skrzydeł
Ołtarza Mariackiego w Krakowie, dostosowanie
jego boków do ramy, pozwalają na przypuszczenie,
że Ogrojec mógł stanowić przedstawienie w kwate-
rze retabulum. Kompozycja, poprzez ruch ciał apo-
stołów zgodny z pochyleniem Chrystusa, dynamicz-
nie ukierunkowana w prawo, pełne lęku spojrzenie
Zbawiciela zmierzające poza przestrzeń określoną
ramą, wyzwalają odczucie, że Chrystus zwraca się i
do anioła, i do wizji własnej męki. Relief ptaszkow-
ski mógłby wypełniać górną kwaterę lewego skrzy-
dła pasyjnego retabulum, z Ukrzyżowaniem w kor-
pusie76; im wyżej dzisiaj zostaje umieszczony, tym
większej ekspresji nabiera postać Chrystusa, tym
mocniej podkreślony zostaje Jego ruch w prawo77.
Od Modlitwy w Ogrodzie Oliwnym rozpoczynają się
snycerskie cykle pasyjne ołtarzy Ukrzyżoiuania z
Zassowa (Muzeum Diecezjalne w Tarnowie)78 i
Jana Olbrachta na Wawelu79. W przytoczonych
przykładach, także w Ogrojcu w Stryszowie80, nie
odnajdujemy tego szczególnego napięcia, które
każe nam myśleć, że przed oczami Jezusa modlące-
go się w Getsemani właśnie dopełnia się na krzyżu
zapowiedziana ofiara. Wyraźne zaakcentowanie
związku Chrystusa modlącego się w Ogrojcu (skrzy-
dło lewe) z Chrystusem Ukrzyżowanym (scena
główna) ukazuje nam ołtarz Ukrzyżowania w Det-
twang, autorstwa Tilmana Riemenschneidera81.
Ogrojec w Ptaszkowej pierwotnie obejmował też
nie zachowane dziś elementy (skała, zapewne też
anioł z kielichem) z prawej u góry, był więc wyższy
76 Na możliwość, iż Ogrojce w Ptaszkowej i Stryszowie były
częściami tryptyków, wskazywał Olszewski, Kamienna
płaskorzeźba..., przyp. 50; rzeźbiony Ogrojec bardzo rzadko wy-
stępuje w korpusie nastawy szafiastej, por. Marcinkowski,
Dwa Ogrojce..., s. 141-142; Tenże, Claudia F. Albrecht, „Stil-
kritische...”, s. 283.
Kwatery uroczystego otwarcia ołtarzy skrzydłowych o rzeź-
bionych scenach wykazują tendencję do takiego ich budowania,
by ciążyły do części środkowej, por. A. Ziomecka, Śląskie re-
tabula szafoiue w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku, Rocz-
niki Sztuki Śląskiej, 10: 1976, s. 32.
40. Szabla żołnierza w Ogrojcu norymberskim (wg Kahsnitza)
oraz przerys kryprosygnatury Stwosza
niż obecnie, a ponad nim kwaterę zamykał od góry.
ornament. Kwatera miała przeto kształt wydłużo-
nego, pionowego prostokąta, toteż całe skrzydło
tryptyku mogło zawierać tylko dwie takie kwate-
ry, a jego wysokość wynosiłaby ok. 4 m.
78 Wymiary szafy: 234 X 172 cm, szerokość skrzydeł 86 cm,
por. M. Walicki, Polska sztuka gotycka [katalog wystawy],
Warszawa 1935, s. 26, nr 69-
79 Por. Olszewski, Kamienna płaskorzeźba..., ił. 9.
80 Tamże, ił. 8; wymiary reliefu w Stryszowie wynoszą: 106
X 90 X 13 cm, por. M. Paciorek, I. Pluska, Dokumentacja
konserwatorska płaskorzeźby drewnianej polichromowanej „Modlitwa
Chrystusa w Gaju Oliwnym”, Kraków 1985 (maszynopis w archi-
wum kościoła parafialnego w Stryszowie).
81 Wymiary szafy: 234 X 158 cm, szerokość skrzydła 102
cm, por. J. Hotz, Tilman Riemenschneider, Munchen 1977, s. 61.
113