DOI Artikel:
Fabiański, Marcin: O jezuickim nagrobku biskupa Andrzeja Trzebickiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20621#0157
18. Piętro Della Vecchia, Powołanie św. Franciszka Borgiasza.
Musee Municipal, Brest (fot. z archiwum autora)
zanie do Towarzystwa Jezusowego w ogóle, a do
kolegium krakowskiego w szczególności, umocnione
koligacjami rodzinnymi i wykształceniem w kole-
giach kaliskim, krakowskim oraz rzymskim, a po-
twierdzone między innymi tym, że właśnie w ko-
ściele ŚŚ. Piotra i Pawła przyszły biskup odprawił
swoją mszę prymicyjną. Owo przywiązanie znala-
83 Por. np. Hoszowski, o.c., s. 94—96; J. Poplatek SJ,
J. Paszenda SJ, Słownik jezuitów artystów, Kraków 1972, s.
202.
84 Niesiecki, o.c., t. IX, Lipsk 1842, s. 134, podaje, zapew-
ne na podstawie tradycji zakonnej, że Trzebicki „gdy raz nawie-
dził ten dom Boży, padłszy na kolana, na wzór Karola Wielkie-
go, miejsce to gdzie miał leżeć ucałował, mówiąc owe słowa: haec
reąuies etc.’’. Por. też Hoszowski, o.c., s. 96; Kumor, o.c., 1.1,
s. 524-525.
85 Paszenda, l.c., podaje błędnie datę śmierci 1678 zamiast
1679-
86 Ostatnio mnożą się badania nad rolą jezuitów w sztuce
nowożytnej. Por. np. Baroąue vision jesuite: du Tintoret a Rabem
[kat. wystawy], ed. A. Tąpie, Caen 2003; Ignazio e l’arte dei ge-
zło później wyraz w sfinansowaniu w r. 1670 budo-
wy wschodniego skrzydła kolegium obok kościoła,
prowadzonej przez jezuitę Stanisława Solskiego83
i właśnie w wyborze miejsca wiecznego spoczyn-
ku84. Znamienne, że w r. 1679 w podziemiach ko-
ścioła Sw. Piotra i Pawła spoczął znany już nam
stryj biskupa ks. Stanisław Trzebicki, który zapisał
na dekorację kaplicy Sw. Franciszka Borgiasza
(obecnie Wieczerzy Pańskiej) kilka tysięcy złotych,
za które wykonano „marmurowe” portale i oł-
tarz85. Tak więc zarówno zmarły ordynariusz, jak
i jego rodzina, w tym fundator nagrobka, pozosta-
wali w ścisłych związkach z jezuitami. Wprawdzie
budowę nagrobka sfinansował Cieński, ale trudno
sobie wyobrazić, aby tego przedsięwzięcia nie kon-
sultował z uczonymi gospodarzami świątyni, którzy
— być może — byli rzeczywistymi inicjatorami fun-
dacji. W rozważaniach na temat genezy ikonogra-
fii interesującego nas pomnika nie można zatem
pominąć możliwej roli tego zakonu86 *.
Naturalnym repertuarem idei, do którego ojco-
wie mogli się odwołać, były rozważania na temat
śmierci, zawarte w pismach autorów jezuickich.
Wspomniane medytacje eschatologiczne zapocząt-
kował w połowie w. XVI założyciel zakonu, św.
Ignacy Loyola w pierwszym tygodniu rozważań,
zawartych w Ćwiczeniach duchownych9,1, a podjął
między innymi św. Franciszek Borgiasz. O jego
powołaniu zakonnym zadecydował wstrząs, które-
go doznał przy otwarciu trumny z rozłożonymi,
cuchnącymi zwłokami cesarzowej Izabeli88. W la-
tach 1664—1674 dla weneckiego kościoła Jezuitów
wydarzenie to zilustrował Piętro Della Vecchia (ił.
18), odmalowując realizm rozkładu i akcentując od-
działywanie fetoru na świadków89. Wielce wpływo-
wym kontynuatorem tego wątku okazał się o. Da-
niello Bartoli (1608—1685), w latach około 1640—
1680 uważany za najbardziej reprezentatywnego
pisarza jezuickiego, znany w wielu krajach, w tym
sniti, red. G. Sale SJ, Milano 2003; J.W. 0’Malley, TheJesu-
its. Cułture, Science and the Arts, 1340—1773, Buffalo—London
1999; Rom in Bayern: Kunst und Spirituałitat der ersten Jesuiten
[kat. wystawy], red. R. Baumstark, Miinchen 1997, oraz seria
wydawnictwa Schnell und Steiner Jesuitica — Ouellen und Studien
zu Geschichte, Kunst und Literatur der Gesellschaft Jesu in deutsch-
sprachigen Raum, Bd. 1—8, Regensburg 1997—2005.
87 [I. Loyola], Ćwiczenia duchowne świętego ojca Ignacego...,
wyd. K. Niepokojczycki SJ, Lublin 1771, s. 3 i n.
88 P. Ribadeneira, Vita Francisa Borgiae Tertij Societatis
lesu Generałis, Moguntiae 1603, I, VII, s. 20—25.
89 Por. B. Aikema, Piętro Della Vecchia and the Heritage of
the Renaissance in Venice, Firenze 1990, s. 93—95 i 128, nr 77;
Mason, l.c.
150
Musee Municipal, Brest (fot. z archiwum autora)
zanie do Towarzystwa Jezusowego w ogóle, a do
kolegium krakowskiego w szczególności, umocnione
koligacjami rodzinnymi i wykształceniem w kole-
giach kaliskim, krakowskim oraz rzymskim, a po-
twierdzone między innymi tym, że właśnie w ko-
ściele ŚŚ. Piotra i Pawła przyszły biskup odprawił
swoją mszę prymicyjną. Owo przywiązanie znala-
83 Por. np. Hoszowski, o.c., s. 94—96; J. Poplatek SJ,
J. Paszenda SJ, Słownik jezuitów artystów, Kraków 1972, s.
202.
84 Niesiecki, o.c., t. IX, Lipsk 1842, s. 134, podaje, zapew-
ne na podstawie tradycji zakonnej, że Trzebicki „gdy raz nawie-
dził ten dom Boży, padłszy na kolana, na wzór Karola Wielkie-
go, miejsce to gdzie miał leżeć ucałował, mówiąc owe słowa: haec
reąuies etc.’’. Por. też Hoszowski, o.c., s. 96; Kumor, o.c., 1.1,
s. 524-525.
85 Paszenda, l.c., podaje błędnie datę śmierci 1678 zamiast
1679-
86 Ostatnio mnożą się badania nad rolą jezuitów w sztuce
nowożytnej. Por. np. Baroąue vision jesuite: du Tintoret a Rabem
[kat. wystawy], ed. A. Tąpie, Caen 2003; Ignazio e l’arte dei ge-
zło później wyraz w sfinansowaniu w r. 1670 budo-
wy wschodniego skrzydła kolegium obok kościoła,
prowadzonej przez jezuitę Stanisława Solskiego83
i właśnie w wyborze miejsca wiecznego spoczyn-
ku84. Znamienne, że w r. 1679 w podziemiach ko-
ścioła Sw. Piotra i Pawła spoczął znany już nam
stryj biskupa ks. Stanisław Trzebicki, który zapisał
na dekorację kaplicy Sw. Franciszka Borgiasza
(obecnie Wieczerzy Pańskiej) kilka tysięcy złotych,
za które wykonano „marmurowe” portale i oł-
tarz85. Tak więc zarówno zmarły ordynariusz, jak
i jego rodzina, w tym fundator nagrobka, pozosta-
wali w ścisłych związkach z jezuitami. Wprawdzie
budowę nagrobka sfinansował Cieński, ale trudno
sobie wyobrazić, aby tego przedsięwzięcia nie kon-
sultował z uczonymi gospodarzami świątyni, którzy
— być może — byli rzeczywistymi inicjatorami fun-
dacji. W rozważaniach na temat genezy ikonogra-
fii interesującego nas pomnika nie można zatem
pominąć możliwej roli tego zakonu86 *.
Naturalnym repertuarem idei, do którego ojco-
wie mogli się odwołać, były rozważania na temat
śmierci, zawarte w pismach autorów jezuickich.
Wspomniane medytacje eschatologiczne zapocząt-
kował w połowie w. XVI założyciel zakonu, św.
Ignacy Loyola w pierwszym tygodniu rozważań,
zawartych w Ćwiczeniach duchownych9,1, a podjął
między innymi św. Franciszek Borgiasz. O jego
powołaniu zakonnym zadecydował wstrząs, które-
go doznał przy otwarciu trumny z rozłożonymi,
cuchnącymi zwłokami cesarzowej Izabeli88. W la-
tach 1664—1674 dla weneckiego kościoła Jezuitów
wydarzenie to zilustrował Piętro Della Vecchia (ił.
18), odmalowując realizm rozkładu i akcentując od-
działywanie fetoru na świadków89. Wielce wpływo-
wym kontynuatorem tego wątku okazał się o. Da-
niello Bartoli (1608—1685), w latach około 1640—
1680 uważany za najbardziej reprezentatywnego
pisarza jezuickiego, znany w wielu krajach, w tym
sniti, red. G. Sale SJ, Milano 2003; J.W. 0’Malley, TheJesu-
its. Cułture, Science and the Arts, 1340—1773, Buffalo—London
1999; Rom in Bayern: Kunst und Spirituałitat der ersten Jesuiten
[kat. wystawy], red. R. Baumstark, Miinchen 1997, oraz seria
wydawnictwa Schnell und Steiner Jesuitica — Ouellen und Studien
zu Geschichte, Kunst und Literatur der Gesellschaft Jesu in deutsch-
sprachigen Raum, Bd. 1—8, Regensburg 1997—2005.
87 [I. Loyola], Ćwiczenia duchowne świętego ojca Ignacego...,
wyd. K. Niepokojczycki SJ, Lublin 1771, s. 3 i n.
88 P. Ribadeneira, Vita Francisa Borgiae Tertij Societatis
lesu Generałis, Moguntiae 1603, I, VII, s. 20—25.
89 Por. B. Aikema, Piętro Della Vecchia and the Heritage of
the Renaissance in Venice, Firenze 1990, s. 93—95 i 128, nr 77;
Mason, l.c.
150