DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Adamski, Jakub: Trójpromienne sklepienie w gotyckim chórze katedry krakowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.32431#0045
39
5. Katedra w Krakowie. Północna ściana nawy chóru, fotografia z lat
40. xx w. (ze zbiorów Fototeki ihs uj)
zbiega się zazwyczaj sześć żeber - cztery tworzące diagonale
oraz dwa oparte na ścianie szczytowej. Dodatkowe żebra
wydzielają pola narożne, które mogą być podzielone na
pół krótkimi żebrami wybiegającymi z narożników przęsła
[il. 10] lub wypełnione wpisanymi trójpromieniami [il. 11].
Wrażenie pozornej wieloboczności prostokątnych
wnętrz wzmacniane było przy tym często wprowadzeniem
baldachimowego systemu służek, które wiązały optycznie
sklepienie z artykulacją elewacji. Nierzadko stosowano
też bardziej wyrafinowane zabiegi, takie jak zwiększenie
szerokości i wysokości środkowego okna w trójosiowej
ścianie wschodniej, czy dośrodkową kompozycję glifów
i przypór, co w najdoskonalszej formie prezentuje chór
kościoła św. Jakuba w Toruniu [il. 12] 26.
Jedynie wyżej scharakteryzowane typy skJepień mogą
być bezsprzecznie nazywane pseudopoligonalnymi. W ich
przypadku, trójosiowa kompozycja elewacji szczytowej,
26 Por. J. Adamski, Kilka uwag 0 architekturze kościoła św. Jakuba
w Toruniu, „Modus. Prace z Historii Sztuki”, 8-9, 2009, s. 17-27;
idem, Pseudopoligonalne sklepienie w chórze kościoła św. Jakuba
w Toruniu - próba nowego spojrzenia, [w:] Dzieje i skarby koś-
cioła Świętojakubskiego w Toruniu, red. K. Kluczwajd, Toruń 2010,
s. 73-90; idem, The Pseudo-polygonal Rib Vaults, St. James Church
in Toruń and the Question of Illusionism in the Gothic Architecture,
„Artibus et Historiae”, 65, 2012, s. 275-305.
6. Katedra w Krakowie. Wnętrze chóru ku pd.-wsch., fotografia z lat
40. xx w. (ze zbiorów Fototeki ihs uj)
powiązana z centralizującym układem żeber wydzielają-
cych „parasolowo” wydęte wysklepki, wywołuje wyraźne
skojarzenia z trójbocznie zamkniętymi apsydami o podob-
nym przecież układzie sklepień. Efekt ten jest szczególnie
uderzający w widoku z pewnego oddalenia - w przypadku
kościołów wielonawowych we właściwy sposób mógł być
on czytelny dla wiernych zgromadzonych w nawie głównej.
Zupełnie inaczej problem ten wygląda w przypadku chó-
rów zamkniętych prostokątnie, których ściany szczytowe
mają kompozycję dwuosiową z umieszczoną między oknami
nasadą żebra pięciodzielnego z reguły sklepienia. Jeśliby
uznać, że układy takie miały prowadzić do pozornej wie-
loboczności wnętrza, trzeba by przyjąć, że musiało chodzić
o sugestię apsyd dwubocznych. Wypada jednak stwierdzić,
że w architekturze europejskiej przynajmniej do przełomu
pierwszej i drugiej ćwierci xiv wieku, gdy trwały prace przy
wawelskim prezbiterium, dwuboczne zamknięcia chórowe
należały do rzadkości. Wśród bardziej znaczących przykła-
dów przywołać tu można apsydy boczne kościołów Cyster-
sów w Yyśśim Brodzie (po 1292 - przed 1305) 2, św. Jakuba
27 A. Cechner, Soupis pamatek historickych a umeleckych v politic-
kem okresu Kaplickem, Praha 1921 (Soupis Pamatek Historickych
a Umeleckych v Ćechach, t. 42), s. 320; J. Kuthan, Poćatky a roz-
mach goticke architektury v Ćechach. Kproblematice cisterciacke
stavebni tvorby, Praha 1983, s. 220-225; P. Crossley, The vaults
5. Katedra w Krakowie. Północna ściana nawy chóru, fotografia z lat
40. xx w. (ze zbiorów Fototeki ihs uj)
zbiega się zazwyczaj sześć żeber - cztery tworzące diagonale
oraz dwa oparte na ścianie szczytowej. Dodatkowe żebra
wydzielają pola narożne, które mogą być podzielone na
pół krótkimi żebrami wybiegającymi z narożników przęsła
[il. 10] lub wypełnione wpisanymi trójpromieniami [il. 11].
Wrażenie pozornej wieloboczności prostokątnych
wnętrz wzmacniane było przy tym często wprowadzeniem
baldachimowego systemu służek, które wiązały optycznie
sklepienie z artykulacją elewacji. Nierzadko stosowano
też bardziej wyrafinowane zabiegi, takie jak zwiększenie
szerokości i wysokości środkowego okna w trójosiowej
ścianie wschodniej, czy dośrodkową kompozycję glifów
i przypór, co w najdoskonalszej formie prezentuje chór
kościoła św. Jakuba w Toruniu [il. 12] 26.
Jedynie wyżej scharakteryzowane typy skJepień mogą
być bezsprzecznie nazywane pseudopoligonalnymi. W ich
przypadku, trójosiowa kompozycja elewacji szczytowej,
26 Por. J. Adamski, Kilka uwag 0 architekturze kościoła św. Jakuba
w Toruniu, „Modus. Prace z Historii Sztuki”, 8-9, 2009, s. 17-27;
idem, Pseudopoligonalne sklepienie w chórze kościoła św. Jakuba
w Toruniu - próba nowego spojrzenia, [w:] Dzieje i skarby koś-
cioła Świętojakubskiego w Toruniu, red. K. Kluczwajd, Toruń 2010,
s. 73-90; idem, The Pseudo-polygonal Rib Vaults, St. James Church
in Toruń and the Question of Illusionism in the Gothic Architecture,
„Artibus et Historiae”, 65, 2012, s. 275-305.
6. Katedra w Krakowie. Wnętrze chóru ku pd.-wsch., fotografia z lat
40. xx w. (ze zbiorów Fototeki ihs uj)
powiązana z centralizującym układem żeber wydzielają-
cych „parasolowo” wydęte wysklepki, wywołuje wyraźne
skojarzenia z trójbocznie zamkniętymi apsydami o podob-
nym przecież układzie sklepień. Efekt ten jest szczególnie
uderzający w widoku z pewnego oddalenia - w przypadku
kościołów wielonawowych we właściwy sposób mógł być
on czytelny dla wiernych zgromadzonych w nawie głównej.
Zupełnie inaczej problem ten wygląda w przypadku chó-
rów zamkniętych prostokątnie, których ściany szczytowe
mają kompozycję dwuosiową z umieszczoną między oknami
nasadą żebra pięciodzielnego z reguły sklepienia. Jeśliby
uznać, że układy takie miały prowadzić do pozornej wie-
loboczności wnętrza, trzeba by przyjąć, że musiało chodzić
o sugestię apsyd dwubocznych. Wypada jednak stwierdzić,
że w architekturze europejskiej przynajmniej do przełomu
pierwszej i drugiej ćwierci xiv wieku, gdy trwały prace przy
wawelskim prezbiterium, dwuboczne zamknięcia chórowe
należały do rzadkości. Wśród bardziej znaczących przykła-
dów przywołać tu można apsydy boczne kościołów Cyster-
sów w Yyśśim Brodzie (po 1292 - przed 1305) 2, św. Jakuba
27 A. Cechner, Soupis pamatek historickych a umeleckych v politic-
kem okresu Kaplickem, Praha 1921 (Soupis Pamatek Historickych
a Umeleckych v Ćechach, t. 42), s. 320; J. Kuthan, Poćatky a roz-
mach goticke architektury v Ćechach. Kproblematice cisterciacke
stavebni tvorby, Praha 1983, s. 220-225; P. Crossley, The vaults