DOI Artikel:
Adamski, Jakub: O genetycznej i chronologicznej zależności portali augustiańskiego kościoła św. Katarzyny na Kazimierzu w Krakowie i fary św. Elżbiety w Koszycach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0050
49
17. Kraków, kościół św. Katarzyny na Kazimierzu, rzut. Rys. J. Adamski wg pomiaru w: Architektura gotycka, ił. 204
znaczące jest, że zasada niezgodności pionowych i po-
ziomych profilowań oraz krzyżowanie się portalowych
lasek jest najbardziej specyficzną cechą grupy późno-
gotyckich, schodkowych obramień wejściowych w Ma-
łopolsce, które powstawały aż po początek XVI w.52
Jednego z pierwszych przykładów zastosowania takiej
właśnie zasady kompozycji ościeży dostarcza też ostro-
łukowo zamknięta oprawa wejścia zachodniego nieod-
ległej fary Bożego Ciała na Kazimierzu, którą można da-
tować na pierwsze lata XV w.53 [il. 15]. Ten specyficzny
typ portalu swe źródła ma właśnie na Kazimierzu, i to
nie tylko w obramieniach wejść w kruchcie kościoła
Augustianów, ale również w trzech portalach, które de-
korują budynek klasztoru [il. 16]. Nie ulega wątpliwo-
ści, że jest to dzieło tego samego warsztatu, który od-
powiadał za budowę nawy południowej i jej kruchty54.
52 Zob.: Z. Bocheński, Dwór obronny w Dębnie, Kraków 1926, s. 32-
-48; Z. Świechowski, Regiony w późnogotyckiej architekturze Pol-
ski, [w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średniowiecza
i czasów nowych. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki
Wrocław 1962, Warszawa 1965, s. 132-136; K. Czyżewski, M. Wal-
czak, Uwagi o późnogotyckim detalu architektonicznym na zamku
w Dębnie koło Wojnicza, [w:] Zamek i dwór w średniowieczu od XI
do XV wieku. Materiały XIX Seminarium Mediewistycznego, red.
ƒ. Wiesiołowski, ƒ. Kowalski, Poznań 2001, s. 39-40; A. Grzybkow-
ski, Gotycka architektura, s. 174-179,184-185 (jakwprzyp. 2).
53 V. Mencl, Vzt’ahy, 46-47 (jak w przyp. 3); M. Krasnowolska,
Z dziejów, s. 44 (jak w przyp. 2); M. Szyma, Nawa południowa,
s. 41-43 (jak w przyp. 2). Zob. też: T. Węcławowicz, Fazy budo-
wy kościoła Bożego Ciała na Kazimierzu. Wiek XIV i XV, „Rocz-
nik Krakowski”, 52,1986, s. 19-29.
54 M. Krasnowolska, Z dziejów, s. 29-31 (jak w przyp. 2); M. Szy-
ma, Nawa południowa, s. 32 (jak w przyp. 2); A. Grzybkowski,
Gotycka architektura, s. 129 (jakwprzyp. 2).
Wreszcie, trudno się też zgodzić ze stwierdzeniem
Tima Juckesa, że nadwieszone triady pinakli wprowadzo-
no po to, by maskowały nieorganiczne połączenie nie-
przystających do siebie partii portalu55. Wręcz przeciw-
nie, poza oczywistą funkcją dekoracyjną, ich projektowy
sens polega właśnie na podkreślaniu węzłowych punktów
kompozycji obramienia, a więc miejsc rozszczepienia ar-
chiwolty i kolejnych jej nadwieszeń. Wszystko to potwier-
dza przedstawione już wyżej stwierdzenie, że projekt po-
łudniowej nawy i kruchty kościoła Augustianów na Ka-
zimierzu jest dziełem jednego mistrza i jest w pełni jed-
norodny. Kluczowe jest więc teraz ustalenie, kiedy zakoń-
czyła się budowa tej partii świątyni.
Wbrew zastrzeżeniom zgłaszanym przez Erno Maro-
siego i Tima Juckesa56, jestem przekonany o słuszności
poglądu, że terminus ante quem dla ukończenia murów
obwodowych nawy południowej i jej portyku wyznacza
początek prac przy kaplicy św. Moniki, zwanej też Wę-
gierską, która stanęła na fundamentach piątego, niezrea-
lizowanego przęsła korpusu57 [il. 17]. Oratorium to było
fundacją wojewody siedmiogrodzkiego Ścibora ze Ścibo-
rzyc, jednego z najpotężniejszych magnatów w Królestwie
Węgierskim i całej Europie Środkowej58. Dowiadujemy
55 Por. T. Juckes, The Parish and Pilgrimage Church, s. 204 (jak
w przyp. 5).
56 Por.: E. Marosi, Die zentrale Rolle, s. 66 (jakwprzyp. 4); T. Juckes,
The Parish and Pilgrimage Church, s. 213 (jak w przyp. 5).
57 M. Muszyńska-Krasnowolska, Kościół św. Katarzyny (jak
w przyp. 2); M. Krasnowolska, Z dziejów, s. 31 (jak w przyp. 2);
M. Szyma, Nawa południowa, s. 22-24, 46 (jak w przyp. 2).
58 Zob. ostatnio: S.A. Sroka, Polacy na Węgrzech za panowania
Zygmunta Luksemburskiego 1387-1437, Kraków 2001, s. 73-115;
D. Dvoräkovä, Rytier a jeho krat. Stibor zo Stiboric a Żigmund
Luxembursky. Sonda do zivota stredovekého uhorského ślachtica,
s osobitnym zretel’om na dżemie Slovenska, Bratislava 2003.
17. Kraków, kościół św. Katarzyny na Kazimierzu, rzut. Rys. J. Adamski wg pomiaru w: Architektura gotycka, ił. 204
znaczące jest, że zasada niezgodności pionowych i po-
ziomych profilowań oraz krzyżowanie się portalowych
lasek jest najbardziej specyficzną cechą grupy późno-
gotyckich, schodkowych obramień wejściowych w Ma-
łopolsce, które powstawały aż po początek XVI w.52
Jednego z pierwszych przykładów zastosowania takiej
właśnie zasady kompozycji ościeży dostarcza też ostro-
łukowo zamknięta oprawa wejścia zachodniego nieod-
ległej fary Bożego Ciała na Kazimierzu, którą można da-
tować na pierwsze lata XV w.53 [il. 15]. Ten specyficzny
typ portalu swe źródła ma właśnie na Kazimierzu, i to
nie tylko w obramieniach wejść w kruchcie kościoła
Augustianów, ale również w trzech portalach, które de-
korują budynek klasztoru [il. 16]. Nie ulega wątpliwo-
ści, że jest to dzieło tego samego warsztatu, który od-
powiadał za budowę nawy południowej i jej kruchty54.
52 Zob.: Z. Bocheński, Dwór obronny w Dębnie, Kraków 1926, s. 32-
-48; Z. Świechowski, Regiony w późnogotyckiej architekturze Pol-
ski, [w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średniowiecza
i czasów nowych. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki
Wrocław 1962, Warszawa 1965, s. 132-136; K. Czyżewski, M. Wal-
czak, Uwagi o późnogotyckim detalu architektonicznym na zamku
w Dębnie koło Wojnicza, [w:] Zamek i dwór w średniowieczu od XI
do XV wieku. Materiały XIX Seminarium Mediewistycznego, red.
ƒ. Wiesiołowski, ƒ. Kowalski, Poznań 2001, s. 39-40; A. Grzybkow-
ski, Gotycka architektura, s. 174-179,184-185 (jakwprzyp. 2).
53 V. Mencl, Vzt’ahy, 46-47 (jak w przyp. 3); M. Krasnowolska,
Z dziejów, s. 44 (jak w przyp. 2); M. Szyma, Nawa południowa,
s. 41-43 (jak w przyp. 2). Zob. też: T. Węcławowicz, Fazy budo-
wy kościoła Bożego Ciała na Kazimierzu. Wiek XIV i XV, „Rocz-
nik Krakowski”, 52,1986, s. 19-29.
54 M. Krasnowolska, Z dziejów, s. 29-31 (jak w przyp. 2); M. Szy-
ma, Nawa południowa, s. 32 (jak w przyp. 2); A. Grzybkowski,
Gotycka architektura, s. 129 (jakwprzyp. 2).
Wreszcie, trudno się też zgodzić ze stwierdzeniem
Tima Juckesa, że nadwieszone triady pinakli wprowadzo-
no po to, by maskowały nieorganiczne połączenie nie-
przystających do siebie partii portalu55. Wręcz przeciw-
nie, poza oczywistą funkcją dekoracyjną, ich projektowy
sens polega właśnie na podkreślaniu węzłowych punktów
kompozycji obramienia, a więc miejsc rozszczepienia ar-
chiwolty i kolejnych jej nadwieszeń. Wszystko to potwier-
dza przedstawione już wyżej stwierdzenie, że projekt po-
łudniowej nawy i kruchty kościoła Augustianów na Ka-
zimierzu jest dziełem jednego mistrza i jest w pełni jed-
norodny. Kluczowe jest więc teraz ustalenie, kiedy zakoń-
czyła się budowa tej partii świątyni.
Wbrew zastrzeżeniom zgłaszanym przez Erno Maro-
siego i Tima Juckesa56, jestem przekonany o słuszności
poglądu, że terminus ante quem dla ukończenia murów
obwodowych nawy południowej i jej portyku wyznacza
początek prac przy kaplicy św. Moniki, zwanej też Wę-
gierską, która stanęła na fundamentach piątego, niezrea-
lizowanego przęsła korpusu57 [il. 17]. Oratorium to było
fundacją wojewody siedmiogrodzkiego Ścibora ze Ścibo-
rzyc, jednego z najpotężniejszych magnatów w Królestwie
Węgierskim i całej Europie Środkowej58. Dowiadujemy
55 Por. T. Juckes, The Parish and Pilgrimage Church, s. 204 (jak
w przyp. 5).
56 Por.: E. Marosi, Die zentrale Rolle, s. 66 (jakwprzyp. 4); T. Juckes,
The Parish and Pilgrimage Church, s. 213 (jak w przyp. 5).
57 M. Muszyńska-Krasnowolska, Kościół św. Katarzyny (jak
w przyp. 2); M. Krasnowolska, Z dziejów, s. 31 (jak w przyp. 2);
M. Szyma, Nawa południowa, s. 22-24, 46 (jak w przyp. 2).
58 Zob. ostatnio: S.A. Sroka, Polacy na Węgrzech za panowania
Zygmunta Luksemburskiego 1387-1437, Kraków 2001, s. 73-115;
D. Dvoräkovä, Rytier a jeho krat. Stibor zo Stiboric a Żigmund
Luxembursky. Sonda do zivota stredovekého uhorského ślachtica,
s osobitnym zretel’om na dżemie Slovenska, Bratislava 2003.