DOI Artikel:
Getka-Kenig, Mikołaj: Wystawy sztuk pięknych w Warszawie jako narzędzie polityki artystycznej władz Królestwa Polskiego w latach 1815 – 1830
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0064
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 16: 2018/PL ISSN 0071-6723
MIKOŁAJ GETKA-KENIG
Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztuki
WYSTAWY SZTUK PIĘKNYCH W WARSZAWIE
JAKO NARZĘDZIE POLITYKI ARTYSTYCZNEJ
WŁADZ KRÓLESTWA POLSKIEGO
W LATACH 1815-1830*
Okres konstytucyjnego Królestwa Polskiego (nazywa-
nego popularnie Królestwem Kongresowym), pomię-
dzy kongresem wiedeńskim a powstaniem listopado-
wym, jest szczególnie ważny w dziejach sztuki polskiej.
To właśnie wówczas mieliśmy do czynienia z bezprece-
densowym rozkwitem nowoczesnych form rodzimego
życia artystycznego, otwierających sztuki piękne na sze-
roki odbiór społeczny i czyniących z nich integralny ele-
ment demokratyzującej się sfery tak publicznej, jak i pry-
watnej. Szczególnie ważnym przedsięwzięciem pod tym
względem była instytucja cyklicznych wystaw publicz-
nych w Warszawie [il. i], która z jednej strony pozwalała
publiczności zapoznać się m.in. z efektami edukacji aka-
demickiej (wystawy afiliowano zresztą przy Uniwersyte-
cie Warszawskim), a z drugiej - była czynnikiem pobu-
dzającym rozwój krytyki medialnej (czyli w ówczesnych
warunkach - prasowej). Inauguracyjna wystawa w 1819 r.
była zarazem pierwszym tego typu wydarzeniem w histo-
rii sztuki na obszarze dawnej Rzeczypospolitej* 1 1.
* Niniejszy artykuł powstał w wyniku badań prowadzonych w ra-
mach stażu podoktorskiego FUGA5 w Instytucie Historii Sztu-
ki Uniwersytetu Jagiellońskiego, finansowanego przez Narodo-
we Centrum Nauki (2016/20/S/HS2/00053). Samo zainteresowa-
nie politycznością wystaw warszawskich z tego okresu jest jed-
nak u autora wcześniejsze - niepublikowany referat poruszający
ten temat pt. Sztuka w przestrzeni publicznej „wskrzeszonej” Pol-
ski 1815-1830 został wygłoszony na konferencji Przedmioty, obra-
zy, idee ... Źródła i konteksty muzealnictwa w kulturze Oświecenia
odbywającej się w dniach 4-5 grudnia 2014 r. w Warszawie.
1 Co prawda, już w 1812 r. planowano zorganizować wystawę
w Wilnie, przy tamtejszym uniwersytecie. Na przeszkodzie sta-
nęła jednak wojna rosyjsko-francuska - pierwsza wystawa wileń-
ska odbyła się więc dopiero w 1820 r„ być może w odpowiedzi na
Dotychczasowa historiografia wystaw warszawskich
tego okresu sprowadza się w zasadzie do tylko jednej mo-
nograficznej publikacji, czyli monumentalnego wydaw-
nictwa źródłowego Warszawskie wystawy sztuk pięknych
w latach 1819-1845 (a więc obejmującego również kilka
wystaw z okresu popowstaniowego, które stanowią jed-
nak temat odrębny2), pod redakcją Stefana Kozakiewicza,
który był również autorem obszernego wstępu. Książka
została opublikowana w 1952 r. jako pierwszy tom Źródeł
do dziejów sztuki polskiej, wydawanych przez Państwo-
wy Instytut Sztuki i z początku reprezentujących wyraź-
nie marksistowski sposób waloryzowania zjawisk histo-
rycznych. U genezy tej serii stało przekonanie o potrze-
bie „twórczego nawiązania do społecznie postępowych,
rewolucyjnych momentów przeszłości”, które pozwo-
liłby lepiej „badać i kształtować polską sztukę realizmu
socjalistycznego”3. Stąd więc zainteresowanie takimi fe-
nomenami, które pozostawały w związku z demokraty-
zacją społeczną (czyli z po marksistowsku rozumianym
sukces inicjatywy warszawskiej z poprzedniego roku. Warto jed-
nak zaznaczyć, że wystawę w Wilnie organizowały władze samej
uczelni i była ona wyrazem ambicji lokalnego środowiska arty-
stycznego, a nie przedsięwzięciem cieszącym się patronatem rzą-
dowym. K. Bartnicka, Polskie szkolnictwo artystyczne na przeło-
mie XVIII i XIX w.: 1764-1831, Wrocław 1971, s. 70, 72-73.
2 Zwracał już na to uwagę Stefan Kozakiewicz {Wstęp, [w:] War-
szawskie wystawy sztuk pięknych w latach 1819-1845, oprać, idem,
Wrocław 1952, s. xvi); zob. również: A. Ryszkiewicz, W związku
z książką S. Kozakiewicza o wystawach warszawskich 1819-1845,
„Biuletyn Historii Sztuki”, 15,1953, nr 1, s. 79.
3 Od redakcji, [w:] Warszawskie wystawy, s. v (jak w przyp. 2) (jest
to cytat z rezolucji Pierwszej Ogólnopolskiej Konferencji Nauko-
wej w Sprawie Badań nad Sztuką z roku 1950).
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).
Seria Nowa, t. 16: 2018/PL ISSN 0071-6723
MIKOŁAJ GETKA-KENIG
Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztuki
WYSTAWY SZTUK PIĘKNYCH W WARSZAWIE
JAKO NARZĘDZIE POLITYKI ARTYSTYCZNEJ
WŁADZ KRÓLESTWA POLSKIEGO
W LATACH 1815-1830*
Okres konstytucyjnego Królestwa Polskiego (nazywa-
nego popularnie Królestwem Kongresowym), pomię-
dzy kongresem wiedeńskim a powstaniem listopado-
wym, jest szczególnie ważny w dziejach sztuki polskiej.
To właśnie wówczas mieliśmy do czynienia z bezprece-
densowym rozkwitem nowoczesnych form rodzimego
życia artystycznego, otwierających sztuki piękne na sze-
roki odbiór społeczny i czyniących z nich integralny ele-
ment demokratyzującej się sfery tak publicznej, jak i pry-
watnej. Szczególnie ważnym przedsięwzięciem pod tym
względem była instytucja cyklicznych wystaw publicz-
nych w Warszawie [il. i], która z jednej strony pozwalała
publiczności zapoznać się m.in. z efektami edukacji aka-
demickiej (wystawy afiliowano zresztą przy Uniwersyte-
cie Warszawskim), a z drugiej - była czynnikiem pobu-
dzającym rozwój krytyki medialnej (czyli w ówczesnych
warunkach - prasowej). Inauguracyjna wystawa w 1819 r.
była zarazem pierwszym tego typu wydarzeniem w histo-
rii sztuki na obszarze dawnej Rzeczypospolitej* 1 1.
* Niniejszy artykuł powstał w wyniku badań prowadzonych w ra-
mach stażu podoktorskiego FUGA5 w Instytucie Historii Sztu-
ki Uniwersytetu Jagiellońskiego, finansowanego przez Narodo-
we Centrum Nauki (2016/20/S/HS2/00053). Samo zainteresowa-
nie politycznością wystaw warszawskich z tego okresu jest jed-
nak u autora wcześniejsze - niepublikowany referat poruszający
ten temat pt. Sztuka w przestrzeni publicznej „wskrzeszonej” Pol-
ski 1815-1830 został wygłoszony na konferencji Przedmioty, obra-
zy, idee ... Źródła i konteksty muzealnictwa w kulturze Oświecenia
odbywającej się w dniach 4-5 grudnia 2014 r. w Warszawie.
1 Co prawda, już w 1812 r. planowano zorganizować wystawę
w Wilnie, przy tamtejszym uniwersytecie. Na przeszkodzie sta-
nęła jednak wojna rosyjsko-francuska - pierwsza wystawa wileń-
ska odbyła się więc dopiero w 1820 r„ być może w odpowiedzi na
Dotychczasowa historiografia wystaw warszawskich
tego okresu sprowadza się w zasadzie do tylko jednej mo-
nograficznej publikacji, czyli monumentalnego wydaw-
nictwa źródłowego Warszawskie wystawy sztuk pięknych
w latach 1819-1845 (a więc obejmującego również kilka
wystaw z okresu popowstaniowego, które stanowią jed-
nak temat odrębny2), pod redakcją Stefana Kozakiewicza,
który był również autorem obszernego wstępu. Książka
została opublikowana w 1952 r. jako pierwszy tom Źródeł
do dziejów sztuki polskiej, wydawanych przez Państwo-
wy Instytut Sztuki i z początku reprezentujących wyraź-
nie marksistowski sposób waloryzowania zjawisk histo-
rycznych. U genezy tej serii stało przekonanie o potrze-
bie „twórczego nawiązania do społecznie postępowych,
rewolucyjnych momentów przeszłości”, które pozwo-
liłby lepiej „badać i kształtować polską sztukę realizmu
socjalistycznego”3. Stąd więc zainteresowanie takimi fe-
nomenami, które pozostawały w związku z demokraty-
zacją społeczną (czyli z po marksistowsku rozumianym
sukces inicjatywy warszawskiej z poprzedniego roku. Warto jed-
nak zaznaczyć, że wystawę w Wilnie organizowały władze samej
uczelni i była ona wyrazem ambicji lokalnego środowiska arty-
stycznego, a nie przedsięwzięciem cieszącym się patronatem rzą-
dowym. K. Bartnicka, Polskie szkolnictwo artystyczne na przeło-
mie XVIII i XIX w.: 1764-1831, Wrocław 1971, s. 70, 72-73.
2 Zwracał już na to uwagę Stefan Kozakiewicz {Wstęp, [w:] War-
szawskie wystawy sztuk pięknych w latach 1819-1845, oprać, idem,
Wrocław 1952, s. xvi); zob. również: A. Ryszkiewicz, W związku
z książką S. Kozakiewicza o wystawach warszawskich 1819-1845,
„Biuletyn Historii Sztuki”, 15,1953, nr 1, s. 79.
3 Od redakcji, [w:] Warszawskie wystawy, s. v (jak w przyp. 2) (jest
to cytat z rezolucji Pierwszej Ogólnopolskiej Konferencji Nauko-
wej w Sprawie Badań nad Sztuką z roku 1950).
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).