DOI Artikel:
Bałus, Wojciech: „Nowy haft na słabej tkance przeszłości”. Karol Estreicher i Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.44936#0108
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 16: 2018/PL ISSN 0071-6723
WOJCIECH BAŁUS
Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztuki
„NOWY HAFT NA SŁABEJ TKANCE PRZESZŁOŚCI”
KAROL ESTREICHER I COLLEGIUM MAIUS
UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO*
I
„Nie było w Polsce bardziej kontrowersyjnego przedsię-
wzięcia konserwatorskiego niż [...] rekonstrukcja Colle-
gium Maius w latach 1949-1964”* 1. Słowa te napisał kilka
lat temu prof. Stanisław Waltoś, następca pierwszego dy-
rektora Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego i twórcy
owej kontrowersyjnej restauracji budowli - profesora Ka-
rola Estreichera2.
Collegium Maius jest najstarszą częścią krakowskie-
go uniwersytetu. Z pieniędzy zostawionych przez królo-
wą Jadwigę nabyto dom przy ówczesnej ulicy Żydowskiej.
Zakupy kolejnych, przylegających do niego realności na-
stępowały w ciągu XV w. Po pożarze w 1493 r. w wyniku
odbudowy powstał czteroskrzydłowy gmach z wewnętrz-
nym dziedzińcem z ostrołukowymi arkadami na parte-
rze, zachowujący w sylwecie i układzie pomieszczeń ślady
pierwotnego rozplanowania. Na początku XVI w. dobu-
dowano jeszcze część mieszczącą nową salę biblioteczną
(Libraria). Około 1540 r. gmach uzyskał postać, w jakiej
przetrwał kolejne wieki3.
* Artykuł niniejszy powstał w ramach projektu „Od materialne-
go do niematerialnego medium. Przemiany sztuki w 2 połowie
XX wieku a dyskurs historii sztuki”, realizowanego ze środków
programu MISTRZ Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. W nieco
zmienionej formie został przedstawiony 13.12.2017 r. w Institut für
Kunstwissenschaft und Historische Urbanistik der Technischen
Universität Berlin.
1 S. Waltoś, Collegium Maius - nieco historii, zbiory, ludzie, oby-
czaje, [w:] Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego. Sfery
i cienie, red. A. Nowakowski, Kraków 2008, s. 19.
2 A. Chwalba, Collegium Maius, Kraków 2009, s. 186-187.
3 Ibidem, s. 25-32; A. Włodarek, Architektura średniowiecznych ko-
legiów i burs Uniwersytetu Krakowskiego, Kraków 2000, s. 88-138.
Pod koniec XVIII w. stan Collegium Maius był zły. My-
ślano nawet o jego zburzeniu, jednak ostatecznie podjęto
decyzję o kompleksowym remoncie i przeznaczeniu w ca-
łości na bibliotekę uniwersytecką. Prace prowadzone były
od 1839 do około 1870 r. Do około i860 r. głównym ar-
chitektem był Karol Kremer. Dokonał on restauracji czę-
ści wschodniej i południowej gmachu. Zmienił częścio-
wo dyspozycję wnętrz, w trakcie wschodnim (od strony
ul. Jagiellońskiej) wprowadzając wysokie pomieszczenia,
zajmujące dawne pierwsze i drugie piętro. Na zewnątrz
ujednolicił fasadę, przebijając wysokie trójdzielne okna
na wzór późnośredniowiecznego znajdującego się w na-
rożniku północno-wschodnim, a ponad nimi umieszcza-
jąc oculusy z rozetami. W części mieszczącej oryginalny
gotycki wykusz również zmienił okna, rytmizując przy
tym ich ułożenie. Dążąc do nadania całemu gmachowi
jednolitego i uporządkowanego wyglądu, Kremer pozo-
stawił jednak wyraźne ślady narastania budynku poprzez
zróżnicowanie dachów i oddzielenie poszczególnych czę-
ści należących pierwotnie do różnych kamienic służkami
(mieszczącymi rynny) z rzeźbami w górnej części. Archi-
tekt odrestaurował też dziedziniec arkadowy4. Dalsze pra-
ce, prowadzone w latach 60. XIX w. przez Feliksa Księ-
żarskiego według zmodyfikowanych przez niego planów
autorstwa Hermanna Bergmanna, postępowały właściwie
za Kremerem. Fragment północnego skrzydła od stro-
ny ul. św. Anny trzeba było wyburzyć i wznieść na nowo,
a elewacja zewnętrzna i dziedziniec otrzymały formy neo-
gotyckie zgodne z wykonanymi wcześniej5. Większa część
budynku została otynkowana [il. 1].
4 U. Buczkowska, Karol Kremer i krakowski Urząd Budownictwa
w latach 1837-1860, Kraków 2010, s. 226-249.
5 Ibidem, s. 249.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).
Seria Nowa, t. 16: 2018/PL ISSN 0071-6723
WOJCIECH BAŁUS
Uniwersytet Jagielloński, Instytut Historii Sztuki
„NOWY HAFT NA SŁABEJ TKANCE PRZESZŁOŚCI”
KAROL ESTREICHER I COLLEGIUM MAIUS
UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO*
I
„Nie było w Polsce bardziej kontrowersyjnego przedsię-
wzięcia konserwatorskiego niż [...] rekonstrukcja Colle-
gium Maius w latach 1949-1964”* 1. Słowa te napisał kilka
lat temu prof. Stanisław Waltoś, następca pierwszego dy-
rektora Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego i twórcy
owej kontrowersyjnej restauracji budowli - profesora Ka-
rola Estreichera2.
Collegium Maius jest najstarszą częścią krakowskie-
go uniwersytetu. Z pieniędzy zostawionych przez królo-
wą Jadwigę nabyto dom przy ówczesnej ulicy Żydowskiej.
Zakupy kolejnych, przylegających do niego realności na-
stępowały w ciągu XV w. Po pożarze w 1493 r. w wyniku
odbudowy powstał czteroskrzydłowy gmach z wewnętrz-
nym dziedzińcem z ostrołukowymi arkadami na parte-
rze, zachowujący w sylwecie i układzie pomieszczeń ślady
pierwotnego rozplanowania. Na początku XVI w. dobu-
dowano jeszcze część mieszczącą nową salę biblioteczną
(Libraria). Około 1540 r. gmach uzyskał postać, w jakiej
przetrwał kolejne wieki3.
* Artykuł niniejszy powstał w ramach projektu „Od materialne-
go do niematerialnego medium. Przemiany sztuki w 2 połowie
XX wieku a dyskurs historii sztuki”, realizowanego ze środków
programu MISTRZ Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. W nieco
zmienionej formie został przedstawiony 13.12.2017 r. w Institut für
Kunstwissenschaft und Historische Urbanistik der Technischen
Universität Berlin.
1 S. Waltoś, Collegium Maius - nieco historii, zbiory, ludzie, oby-
czaje, [w:] Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego. Sfery
i cienie, red. A. Nowakowski, Kraków 2008, s. 19.
2 A. Chwalba, Collegium Maius, Kraków 2009, s. 186-187.
3 Ibidem, s. 25-32; A. Włodarek, Architektura średniowiecznych ko-
legiów i burs Uniwersytetu Krakowskiego, Kraków 2000, s. 88-138.
Pod koniec XVIII w. stan Collegium Maius był zły. My-
ślano nawet o jego zburzeniu, jednak ostatecznie podjęto
decyzję o kompleksowym remoncie i przeznaczeniu w ca-
łości na bibliotekę uniwersytecką. Prace prowadzone były
od 1839 do około 1870 r. Do około i860 r. głównym ar-
chitektem był Karol Kremer. Dokonał on restauracji czę-
ści wschodniej i południowej gmachu. Zmienił częścio-
wo dyspozycję wnętrz, w trakcie wschodnim (od strony
ul. Jagiellońskiej) wprowadzając wysokie pomieszczenia,
zajmujące dawne pierwsze i drugie piętro. Na zewnątrz
ujednolicił fasadę, przebijając wysokie trójdzielne okna
na wzór późnośredniowiecznego znajdującego się w na-
rożniku północno-wschodnim, a ponad nimi umieszcza-
jąc oculusy z rozetami. W części mieszczącej oryginalny
gotycki wykusz również zmienił okna, rytmizując przy
tym ich ułożenie. Dążąc do nadania całemu gmachowi
jednolitego i uporządkowanego wyglądu, Kremer pozo-
stawił jednak wyraźne ślady narastania budynku poprzez
zróżnicowanie dachów i oddzielenie poszczególnych czę-
ści należących pierwotnie do różnych kamienic służkami
(mieszczącymi rynny) z rzeźbami w górnej części. Archi-
tekt odrestaurował też dziedziniec arkadowy4. Dalsze pra-
ce, prowadzone w latach 60. XIX w. przez Feliksa Księ-
żarskiego według zmodyfikowanych przez niego planów
autorstwa Hermanna Bergmanna, postępowały właściwie
za Kremerem. Fragment północnego skrzydła od stro-
ny ul. św. Anny trzeba było wyburzyć i wznieść na nowo,
a elewacja zewnętrzna i dziedziniec otrzymały formy neo-
gotyckie zgodne z wykonanymi wcześniej5. Większa część
budynku została otynkowana [il. 1].
4 U. Buczkowska, Karol Kremer i krakowski Urząd Budownictwa
w latach 1837-1860, Kraków 2010, s. 226-249.
5 Ibidem, s. 249.
Publikacja jest udostępniona na licencji Creative Commons (CC BY-NC-ND 3.0 PL).