DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.27813#0310
nizmu. O ile jednak Państwo Wielkomorawskie upadło nagle pod ciosami
Węgrów, Niemców i być może wojsk z ziem Polski w roku 906, to wiel-
kie grody małopolskie przetrwały do przełomu X i XI w. i wówczas do-
piero zakończyły swą egzystencję. Nowe grody, które wtedy dopiero po-
wstają na tym terenie, mają charakter taki, jak w pozostałych częściach
kraju.
Obszary środkowej Polski, ziemie sieradzka i łęczycka, Mazowsze
Wschodnie i północne strefy Małopolski mają charakter przejściowy.
Grody występują tu w większym rozproszeniu, niż w Polsce Północnej
i niektóre z nich odznaczają się większymi rozmiarami, chociaż są o wiele
mniejsze niż w dorzeczu górnej Wisły.
Cenne obserwacje poczyniono w badaniach mikroregionalnych na
obszarze wczesnośredniowiecznej włości w Biskupinie. W VI w. powstał
na terenie półwyspu Jeziora Biskupińskiego — tam gdzie w okresie hal-
sztackim istniała osada obronna — rozległy, jednoczłonowy gród, zajmu-
jący obszar całego półwyspu, dawnej wyspy przybrzeżnej. Prymitywny
system obronny w postaci palisady odcinał półwysep od lądu stałego.
W pobliżu grodu istniało także osadnictwo na lądzie stałym. W VIII w.
miejsce palisady zajął wał obronny, drewniano-ziemny z przylegającym
do niego podkowiastym grodem, również obwiedzionym wałem, zajmu-
jącym nie więcej niż 1/4 część półwyspu. Resztę zajęło podgrodzie, chro-
nione od strony lądu wspólnym wałem poprzecznym. Około poł. X w.
gród ten uległ zniszczeniu a na jego miejscu wybudowano na o połowę
mniejszej powierzchni mały, lecz lepiej obronny gródek, także przylega-
jący do wału poprzecznego, który mógł pomieścić nie więcej niż jeden
dom. Kolejnym fazom istnienia grodu i powiększającego się podgrodzia
odpowiadało osadnictwo na lądzie stałym. W najbliższym sąsiedztwie
stwierdzono istnienie kilku osad, w tym dwóch rozległych i długotrwa-
łych. Na jednej z tych osad (stanowisko 2a), stwierdzono istnienie sze-
regu jam do wędzenia ryb, na innej m.in. ślady pędzenia dziegciu (stano-
wisko 6; il. 181). Ostatni gród biskupiński dotrwał do 40-tych lat XI w.
i został zniszczony w wyniku rewolty ludowej (pogańskiej) lub najazdu
czeskiego Brzetysława I. Najdłużej przetrwała osada na lądzie stałym
(stanowisko 15), odznaczająca się metryką sięgającą VI - VII w., która w
XII w. najprawdopodobniej wymieniona została wraz z imiennym wyli-
czeniem osadników w słynnej bulli protekcyjnej Innocentego II z 1136 r.,
zwanej Bullą Gnieźnieńską (il. 182). Dzieje wczesnośredniowiecznej wło-
ści biskupińskiej odzwierciedlają rozwój samowystarczalnej jednostki go-
spodarczej z początków średniowiecza. Pierwotnie jest to nierozczłonko-
wany gród obronny wspólnoty gminnej, rolniczo-hodowlanej, z niewiel-
kim udziałem usługowej produkcji rękodzielniczej. W ciągu VIII - IX w.
mamy tu do czynienia z ośrodkiem protofeudalnej posiadłości, o zróżni-
cowanym, wewnętrznym podziale pracy. Gródek stał się wówczas za-
pewne siedzibą rodu, sprawującego władzę nad obszarem dawnej wspól-
286
Węgrów, Niemców i być może wojsk z ziem Polski w roku 906, to wiel-
kie grody małopolskie przetrwały do przełomu X i XI w. i wówczas do-
piero zakończyły swą egzystencję. Nowe grody, które wtedy dopiero po-
wstają na tym terenie, mają charakter taki, jak w pozostałych częściach
kraju.
Obszary środkowej Polski, ziemie sieradzka i łęczycka, Mazowsze
Wschodnie i północne strefy Małopolski mają charakter przejściowy.
Grody występują tu w większym rozproszeniu, niż w Polsce Północnej
i niektóre z nich odznaczają się większymi rozmiarami, chociaż są o wiele
mniejsze niż w dorzeczu górnej Wisły.
Cenne obserwacje poczyniono w badaniach mikroregionalnych na
obszarze wczesnośredniowiecznej włości w Biskupinie. W VI w. powstał
na terenie półwyspu Jeziora Biskupińskiego — tam gdzie w okresie hal-
sztackim istniała osada obronna — rozległy, jednoczłonowy gród, zajmu-
jący obszar całego półwyspu, dawnej wyspy przybrzeżnej. Prymitywny
system obronny w postaci palisady odcinał półwysep od lądu stałego.
W pobliżu grodu istniało także osadnictwo na lądzie stałym. W VIII w.
miejsce palisady zajął wał obronny, drewniano-ziemny z przylegającym
do niego podkowiastym grodem, również obwiedzionym wałem, zajmu-
jącym nie więcej niż 1/4 część półwyspu. Resztę zajęło podgrodzie, chro-
nione od strony lądu wspólnym wałem poprzecznym. Około poł. X w.
gród ten uległ zniszczeniu a na jego miejscu wybudowano na o połowę
mniejszej powierzchni mały, lecz lepiej obronny gródek, także przylega-
jący do wału poprzecznego, który mógł pomieścić nie więcej niż jeden
dom. Kolejnym fazom istnienia grodu i powiększającego się podgrodzia
odpowiadało osadnictwo na lądzie stałym. W najbliższym sąsiedztwie
stwierdzono istnienie kilku osad, w tym dwóch rozległych i długotrwa-
łych. Na jednej z tych osad (stanowisko 2a), stwierdzono istnienie sze-
regu jam do wędzenia ryb, na innej m.in. ślady pędzenia dziegciu (stano-
wisko 6; il. 181). Ostatni gród biskupiński dotrwał do 40-tych lat XI w.
i został zniszczony w wyniku rewolty ludowej (pogańskiej) lub najazdu
czeskiego Brzetysława I. Najdłużej przetrwała osada na lądzie stałym
(stanowisko 15), odznaczająca się metryką sięgającą VI - VII w., która w
XII w. najprawdopodobniej wymieniona została wraz z imiennym wyli-
czeniem osadników w słynnej bulli protekcyjnej Innocentego II z 1136 r.,
zwanej Bullą Gnieźnieńską (il. 182). Dzieje wczesnośredniowiecznej wło-
ści biskupińskiej odzwierciedlają rozwój samowystarczalnej jednostki go-
spodarczej z początków średniowiecza. Pierwotnie jest to nierozczłonko-
wany gród obronny wspólnoty gminnej, rolniczo-hodowlanej, z niewiel-
kim udziałem usługowej produkcji rękodzielniczej. W ciągu VIII - IX w.
mamy tu do czynienia z ośrodkiem protofeudalnej posiadłości, o zróżni-
cowanym, wewnętrznym podziale pracy. Gródek stał się wówczas za-
pewne siedzibą rodu, sprawującego władzę nad obszarem dawnej wspól-
286