DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21361#0083
Lokacje na prawie niemieckim a układy urbanistyczne i architektura.
224 Jak zaświadcza rocznik kapitulny, „książę Władysław
[...] wybudował w mieście gród, zburzywszy uprzed-
nio dom [...] wójta, i wzniósł wieżę w bramie prowa-
dzącej do Świętego Mikołaja"; ibidem, s. 110.
225 Najstarsze księgi, nr 405; Widawski, op. cit., s. 195,
przypis 19.
226 S. Świszczowski, Brama na Gródku i reszty murów miej-
skich pomiędzy Gródkiem a Wawelem, „Prace Komisji
Historii Sztuki" 9, 1948, s. 277-279 i II. 74-77; idem,
Gródek i mury miejskie między Gródkiem a Wawelem,
RK 32, 1950, s. 3-41.
227 Proces ten udokumentowany jest od 1340 roku, kiedy
sprzedano parcele w obrębie antiąuorum castrum pod
budowę domu (Świszczowski, Gródek..., s. 21). Zapew-
ne w tymże okresie rozpoczęto wytyczanie tu działek
o formach nieregularnych, lecz o wymiernych po-
wierzchniach, stanowiących proste ułamki działek
lokacyjnych, zabudowywane murowanymi kamieni-
cami zasadniczo dopiero w XV wieku (Krasnowolski,
Lokacyjne układy..., s. 110-111 i ii. 11; B. Książek, Blok
nr 22. Studium urbanistyczno-konserwatorskie, t. 1-3,
mps, MPB, archiwum PKZ „Arkona" w Krakowie).
Warownia istniała jeszcze w 1366 roku (Wyrozumski,
Kraków..., s. 215).
228 Wyrozumski, Kraków..., s. 215.
229 Radwański, Krakówprzedlokacyjny..., s. 127-128.
230 Rezygnację z wprowadzania baszt przy murach zabez-
pieczonych korytami rzecznymi obserwujemy też w in-
nych miastach, np. w Będzinie i krakowskim Kazimie-
rzu; Krasnowolski, Lokacyjne układy..., cz. 1, s. 212.
231 A. Swaryczewski, Południowo-Zachodni odcinek mu-
rów obronnych Krakowa, TKUiA 9, 1975, s. 25-41.
232 Jako alternatywę dla włączenia Okołu do Krakowa
przez Łokietka ok. 1312 roku należy przyjąć wiąza-
nie tego faktu z rządami czeskimi. Zamieszki i pożar
z 1306 roku stworzyłby nową sytuację, w której miesz-
czanie ponownie odłączyliby miasto od zamku, zaś
Łokietek tylko zalegalizowałby wytworzony wówczas
stan faktyczny; S. Gawlas, Nova civitas in Okol. Frag-
ment z dziejów Krakowa, [w:] Społeczeństwo Polski śre-
dniowiecznej. Zbiór studiów, red. S.K. Kuczyński, t. 6,
Warszawa 1994, s. 101-110.
233 W. Niewalda, B. Krasnowolski, Układy urbanistyczne
krakowskiego Okołu - próba rekonstrukcji, TKUiA 15,
1981, s. 69-82; ci sami, Układy urbanistyczne krakow-
skiego Okołu, [w:] Kraków przedlokacyjny. Materia-
ły z sesji naukowej z okazji Dni Krakowa 1984 r., red.
J.M. Małecki, Kraków 1987, s. 64-68; [W. Niewalda,
H. Rojkowska], Okół, hasło [w:] Encyklopedia Krakowa,
s. 692-693; ci sami, Układy urbanistyczne Okołu do po-
łowy XIV wieku, [w:] Atlas..., t. 5, z. 1, s. 27.
234 Mniej prawdopodobne wydaje się sugerowane przez
Niewaldę datowanie wcześniejsze, wiążące regula-
cję z dobą pierwszej lub Wielkiej Lokacji, sprzeczne
z funkcją Okołu jako osady rycerskiej. W XIII wieku
nie znamy w Polsce regulacji przestrzennych operu-
jących geometrycznym planem i działkami siedlisko-
wymi, niezwiązanych z gminą i prawem niemieckim.
235 Beiersdorf, Stary i Nowy Kleparz...; idem, Kleparz. Za-
rys historii rozwoju przestrzennego, rozprawa doktor-
ska, mps, Wydział Historyczny UJ, 1996, Biblioteka Ja-
giellońska; idem, Kleparz, [w:] Kraków. Nowe studia...,
s. 432-435; idem, Kleparz, [w:] Atlas..., t. 5, z. 1, s. 34.
236 Najstarsze księgi, nr 619, 1493.
237 Istnieje również pogląd, że przymiotnik alt mógł
mieć genezę nie łacińską, lecz niemiecką; w takim
razie chodziłoby o „stare miasto", a więc o lokacyjny
Kraków, a nie Kleparz. Ówczesny krajobraz omawia
B. Krasnowolski, Historyczne przemiany krajobrazu
Krakowa, [w:] Krajobraz Krakowa wobec zagrożeń. Ma-
teriały z sesji naukowej odbytej 22 kwietnia 2007, red.
J.M. Małecki, Kraków 2007, s. 13-18.
238 Wyrozumski, Kraków..,, s. 259, 260-261, 264.
239 Ibidem, s. 265.
240 Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa (cyt. dalej
KDK), wyd. F. Piekosiński, t. 2, Kraków 1889, nr 374.
241 A. Swaryczewski, Historyczne zmiany układu prze-
strzennego Krzemionek krakowskich, TKUiA 11, 1977,
s. 5 nn. Ówczesny krajobraz omawia B. Krasnowol-
ski, Historyczne przemiany krajobrazu Krakowa, [w:]
Krajobraz Krakowa wobec zagrożeń. Materiały z sesji
naukowej odbytej 22 kwietnia 2007, red. J.M. Małecki,
Kraków 2007, s. 13-18.
242 Pierwotne lico zachowało się w budowli (ratuszu lub
wieży wójtowskiej) z ok. 1340 roku odkrytej na rynku
w Krośnie; A. Muzyczuk, Wstępne sprawozdanie z ba-
dań wykopaliskowych prowadzonych w Rynku w Kro-
śnie, mps, Krosno 2000, archiwum delegatury WKZ
w Krośnie; A. Muzyczyk, J. Gancarski, Średniowieczny
rynek w Krośnie. Uwagi wstępne, [w:] Późne średniowie-
cze, s. 425-431, ryc. 1, fot. 1.
243 Komorowski, Najstarsze kamienice..., s. 113-118; idem,
Kamienice, s. 56 i il. 1.
244 Liniecki, op. cit., s. 287.
245 M. Chorowska, Średniowieczna kamienica mieszczań-
ska we Wrocławiu, Wrocław 1994; eadem, Przemiany
architektoniczne wrocławskich kamienic przyrynko-
wych na przestrzeni XIII-XVII w., [w:] Wrocławski Ry-
nek. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej
przez Muzeum Historyczne we Wrocławiu w dniach
22-24 października 1998 r., red. M. Smolak, Wrocław
1995, s. 115 nn; C. Lasota, Rozwój zabudowy murowanej
w średniowieczu, [w:] Rynek Wrocławski, cz. 2, s. 69-77.
246 KDM 2, 1886, nr 471.
247 W. Komorowski, Krakowski ratusz w średniowieczu
i domniemany Dwór Artusa w Krakowie, RK 64, 1998,
s. 7, 9, 12 oraz przypisy 20-24 i il. 2; idem, artykuł w ni-
niejszej książce; A. Karbowski, Ratusz krakowski. Spra-
wozdanie z interwencyjnych badań architektonicznych,
mps, Kraków 1997, archiwum WKZ Kraków.
77
224 Jak zaświadcza rocznik kapitulny, „książę Władysław
[...] wybudował w mieście gród, zburzywszy uprzed-
nio dom [...] wójta, i wzniósł wieżę w bramie prowa-
dzącej do Świętego Mikołaja"; ibidem, s. 110.
225 Najstarsze księgi, nr 405; Widawski, op. cit., s. 195,
przypis 19.
226 S. Świszczowski, Brama na Gródku i reszty murów miej-
skich pomiędzy Gródkiem a Wawelem, „Prace Komisji
Historii Sztuki" 9, 1948, s. 277-279 i II. 74-77; idem,
Gródek i mury miejskie między Gródkiem a Wawelem,
RK 32, 1950, s. 3-41.
227 Proces ten udokumentowany jest od 1340 roku, kiedy
sprzedano parcele w obrębie antiąuorum castrum pod
budowę domu (Świszczowski, Gródek..., s. 21). Zapew-
ne w tymże okresie rozpoczęto wytyczanie tu działek
o formach nieregularnych, lecz o wymiernych po-
wierzchniach, stanowiących proste ułamki działek
lokacyjnych, zabudowywane murowanymi kamieni-
cami zasadniczo dopiero w XV wieku (Krasnowolski,
Lokacyjne układy..., s. 110-111 i ii. 11; B. Książek, Blok
nr 22. Studium urbanistyczno-konserwatorskie, t. 1-3,
mps, MPB, archiwum PKZ „Arkona" w Krakowie).
Warownia istniała jeszcze w 1366 roku (Wyrozumski,
Kraków..., s. 215).
228 Wyrozumski, Kraków..., s. 215.
229 Radwański, Krakówprzedlokacyjny..., s. 127-128.
230 Rezygnację z wprowadzania baszt przy murach zabez-
pieczonych korytami rzecznymi obserwujemy też w in-
nych miastach, np. w Będzinie i krakowskim Kazimie-
rzu; Krasnowolski, Lokacyjne układy..., cz. 1, s. 212.
231 A. Swaryczewski, Południowo-Zachodni odcinek mu-
rów obronnych Krakowa, TKUiA 9, 1975, s. 25-41.
232 Jako alternatywę dla włączenia Okołu do Krakowa
przez Łokietka ok. 1312 roku należy przyjąć wiąza-
nie tego faktu z rządami czeskimi. Zamieszki i pożar
z 1306 roku stworzyłby nową sytuację, w której miesz-
czanie ponownie odłączyliby miasto od zamku, zaś
Łokietek tylko zalegalizowałby wytworzony wówczas
stan faktyczny; S. Gawlas, Nova civitas in Okol. Frag-
ment z dziejów Krakowa, [w:] Społeczeństwo Polski śre-
dniowiecznej. Zbiór studiów, red. S.K. Kuczyński, t. 6,
Warszawa 1994, s. 101-110.
233 W. Niewalda, B. Krasnowolski, Układy urbanistyczne
krakowskiego Okołu - próba rekonstrukcji, TKUiA 15,
1981, s. 69-82; ci sami, Układy urbanistyczne krakow-
skiego Okołu, [w:] Kraków przedlokacyjny. Materia-
ły z sesji naukowej z okazji Dni Krakowa 1984 r., red.
J.M. Małecki, Kraków 1987, s. 64-68; [W. Niewalda,
H. Rojkowska], Okół, hasło [w:] Encyklopedia Krakowa,
s. 692-693; ci sami, Układy urbanistyczne Okołu do po-
łowy XIV wieku, [w:] Atlas..., t. 5, z. 1, s. 27.
234 Mniej prawdopodobne wydaje się sugerowane przez
Niewaldę datowanie wcześniejsze, wiążące regula-
cję z dobą pierwszej lub Wielkiej Lokacji, sprzeczne
z funkcją Okołu jako osady rycerskiej. W XIII wieku
nie znamy w Polsce regulacji przestrzennych operu-
jących geometrycznym planem i działkami siedlisko-
wymi, niezwiązanych z gminą i prawem niemieckim.
235 Beiersdorf, Stary i Nowy Kleparz...; idem, Kleparz. Za-
rys historii rozwoju przestrzennego, rozprawa doktor-
ska, mps, Wydział Historyczny UJ, 1996, Biblioteka Ja-
giellońska; idem, Kleparz, [w:] Kraków. Nowe studia...,
s. 432-435; idem, Kleparz, [w:] Atlas..., t. 5, z. 1, s. 34.
236 Najstarsze księgi, nr 619, 1493.
237 Istnieje również pogląd, że przymiotnik alt mógł
mieć genezę nie łacińską, lecz niemiecką; w takim
razie chodziłoby o „stare miasto", a więc o lokacyjny
Kraków, a nie Kleparz. Ówczesny krajobraz omawia
B. Krasnowolski, Historyczne przemiany krajobrazu
Krakowa, [w:] Krajobraz Krakowa wobec zagrożeń. Ma-
teriały z sesji naukowej odbytej 22 kwietnia 2007, red.
J.M. Małecki, Kraków 2007, s. 13-18.
238 Wyrozumski, Kraków..,, s. 259, 260-261, 264.
239 Ibidem, s. 265.
240 Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa (cyt. dalej
KDK), wyd. F. Piekosiński, t. 2, Kraków 1889, nr 374.
241 A. Swaryczewski, Historyczne zmiany układu prze-
strzennego Krzemionek krakowskich, TKUiA 11, 1977,
s. 5 nn. Ówczesny krajobraz omawia B. Krasnowol-
ski, Historyczne przemiany krajobrazu Krakowa, [w:]
Krajobraz Krakowa wobec zagrożeń. Materiały z sesji
naukowej odbytej 22 kwietnia 2007, red. J.M. Małecki,
Kraków 2007, s. 13-18.
242 Pierwotne lico zachowało się w budowli (ratuszu lub
wieży wójtowskiej) z ok. 1340 roku odkrytej na rynku
w Krośnie; A. Muzyczuk, Wstępne sprawozdanie z ba-
dań wykopaliskowych prowadzonych w Rynku w Kro-
śnie, mps, Krosno 2000, archiwum delegatury WKZ
w Krośnie; A. Muzyczyk, J. Gancarski, Średniowieczny
rynek w Krośnie. Uwagi wstępne, [w:] Późne średniowie-
cze, s. 425-431, ryc. 1, fot. 1.
243 Komorowski, Najstarsze kamienice..., s. 113-118; idem,
Kamienice, s. 56 i il. 1.
244 Liniecki, op. cit., s. 287.
245 M. Chorowska, Średniowieczna kamienica mieszczań-
ska we Wrocławiu, Wrocław 1994; eadem, Przemiany
architektoniczne wrocławskich kamienic przyrynko-
wych na przestrzeni XIII-XVII w., [w:] Wrocławski Ry-
nek. Materiały konferencji naukowej zorganizowanej
przez Muzeum Historyczne we Wrocławiu w dniach
22-24 października 1998 r., red. M. Smolak, Wrocław
1995, s. 115 nn; C. Lasota, Rozwój zabudowy murowanej
w średniowieczu, [w:] Rynek Wrocławski, cz. 2, s. 69-77.
246 KDM 2, 1886, nr 471.
247 W. Komorowski, Krakowski ratusz w średniowieczu
i domniemany Dwór Artusa w Krakowie, RK 64, 1998,
s. 7, 9, 12 oraz przypisy 20-24 i il. 2; idem, artykuł w ni-
niejszej książce; A. Karbowski, Ratusz krakowski. Spra-
wozdanie z interwencyjnych badań architektonicznych,
mps, Kraków 1997, archiwum WKZ Kraków.
77