DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.21361#0210
Aldona Sudacka
SUKIENNICE ~ ŚWIADEK
DZIEJÓW KRAKOWA
Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku Muzeum Na-
rodowego w Krakowie mieści się w jednym z najbar-
dziej wiekowych i interesujących budynków na kra-
kowskim Rynku, który mimo wielu przemian pozo-
stał imponującym przykładem świeckiej urbanisty-
ki średniowiecza. Dzieje Sukiennic są złożone, ale
także niezwykle barwne, a przede wszystkim złą-
czone nierozerwalnie z historią miasta oraz historią
powstania Muzeum Narodowego w Krakowie. Dla-
tego z okazji 750-lecia miasta lokacyjnego warto im
poświęcić więcej uwagi i prześledzić ich bieg z dzi-
siejszej perspektywy1.
Historia Sukiennic sięga czasu lokacji Krakowa
przez księcia Bolesława Wstydliwego na prawie mag-
deburskim w roku 1257, a więc m.in. wytyczenia roz-
ległego rynku na rzucie kwadratu (z koniecznymi mo-
dyfikacjami) - miejsca, w którym stanęły Sukiennice.
Rynek średniowieczny był obszarem przeznaczo-
nym dla handlu, a z czasem dołączyły do tego także
funkcje urzędowe, reprezentacyjne i sądowe. W Eu-
ropie Środkowo-Wschodniej jego centrum wypełniał
zespół zabudowy handlowo-administracyjnej, tzw.
blok śródrynkowy. Jednym z bardziej eksponowanych
budynków w tym bloku bywały sukiennice, zajmujące
zazwyczaj jego środek. Handel suknem był w średnio-
wieczu jednym z najważniejszych i najbardziej docho-
dowych przedsięwzięć, z którego zyski czerpali władca
i założyciele miasta. Należy też wspomnieć o wysokim
statusie majątkowym i takiejż pozycji społecznej kup-
ców sukiennych, prowadzących dalekosiężne interesy
międzynarodowe. Z tych względów sukiennice były
z reguły pierwszym elementem zabudowy handlowej,
one też najwcześniej były wznoszone z trwałych ma-
teriałów2. W Krakowie Camerae ubipanni venduntur
wymienione zostały w akcie lokacyjnym miasta3. Póź-
niej nazywano je Camerae pannorum, a więc: „kame-
ry", „komory" czy też sklepy sukienne. W dokumen-
cie lokacyjnym książę Bolesław zastrzegał dla siebie
pięć szóstych czynszu z owych lokalności, przyrze-
kając w zamian, że komory sukienne, a także kramy
(cram), wybuduje „własnym kosztem i robocizną", tak
jak obiecał wójtom krakowskim. Do dziś nie rozstrzy-
gnięto, czy tak się stało.
Relikty najstarszych komór handlowych odkry-
to podczas badań przeprowadzonych przez Poli-
technikę Krakowską w latach 60. XX wieku w po-
łudniowo-wschodnim ciągu piwnic Sukiennic. Był
to rząd kilku kamiennych lokalności. Ich kierunek
nie pokrywał się ściśle z osią założenia obecnego
budynku. Nadto około 8 m na wschód, pod później-
szymi Kramami Bogatymi, odnaleziono fragment
drugiego ramienia tych pomieszczeń - po drugiej
stronie uliczki wewnętrznej4. W latach 70. Pracow-
nie Konserwacji Zabytków w Krakowie przeprowa-
dziły badania w północno-wschodniej części piwnic
Sukiennic. Odkryto wówczas fundamenty czterech
komór piwnicznych (o wymiarach wewnętrznych
4x4 m), biegnących wprawdzie ogólnie z północy
na południe, jakby w przedłużeniu do poprzed-
nio znalezionych, ale różniących się od nich kątem
przebiegu. Archeolodzy datowali je na wiek XIII
lub też początek wieku XIV oraz uznali, iż zabudo-
wa ta istniała do drugiej połowy, a nawet do końca
XIV wieku5. W pisanej w ramach PKZ dokumen-
tacji Sukiennic przypadło zadanie ustosunkowania
się do tych badań6. Nieregularności między odnale-
zionymi komorami zinterpretowałam jako potwier-
dzenie istnienia wzmiankowanego w archiwaliach
(pierwszy raz w 1311 roku) tzw. przejścia poprzecz-
nego przez blok śródrynkowy, „przez krzyż" - lo-
kacyjnego szkieletu założenia . Każdy z odcinków
komór był bowiem budowany osobno. Wobec wyni-
ków badań archeologicznych przedstawiłam wów-
czas tezę, że „nowe", tj. dzisiejsze Sukiennice wraz
z nowymi ciągami zabudowy handlowej mogły po-
wstać w drugiej połowie XIV wieku, a impulsem
do tego stały się przywileje Kazimierza Wielkie-
go. Dziś straciłam tę pewność, gdyż uważna ana-
liza zapisów kupna i sprzedaży komór sukiennych
i kramów, od roku 1300 przez większą część wieku
XIV8, pozwala wnioskować o stabilności tej zabudo-
wy (co ostatnio wykazał także Przemysław Tyszka)9,
a jej układ i zasięg łudząco przypomina ten, który
204
SUKIENNICE ~ ŚWIADEK
DZIEJÓW KRAKOWA
Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku Muzeum Na-
rodowego w Krakowie mieści się w jednym z najbar-
dziej wiekowych i interesujących budynków na kra-
kowskim Rynku, który mimo wielu przemian pozo-
stał imponującym przykładem świeckiej urbanisty-
ki średniowiecza. Dzieje Sukiennic są złożone, ale
także niezwykle barwne, a przede wszystkim złą-
czone nierozerwalnie z historią miasta oraz historią
powstania Muzeum Narodowego w Krakowie. Dla-
tego z okazji 750-lecia miasta lokacyjnego warto im
poświęcić więcej uwagi i prześledzić ich bieg z dzi-
siejszej perspektywy1.
Historia Sukiennic sięga czasu lokacji Krakowa
przez księcia Bolesława Wstydliwego na prawie mag-
deburskim w roku 1257, a więc m.in. wytyczenia roz-
ległego rynku na rzucie kwadratu (z koniecznymi mo-
dyfikacjami) - miejsca, w którym stanęły Sukiennice.
Rynek średniowieczny był obszarem przeznaczo-
nym dla handlu, a z czasem dołączyły do tego także
funkcje urzędowe, reprezentacyjne i sądowe. W Eu-
ropie Środkowo-Wschodniej jego centrum wypełniał
zespół zabudowy handlowo-administracyjnej, tzw.
blok śródrynkowy. Jednym z bardziej eksponowanych
budynków w tym bloku bywały sukiennice, zajmujące
zazwyczaj jego środek. Handel suknem był w średnio-
wieczu jednym z najważniejszych i najbardziej docho-
dowych przedsięwzięć, z którego zyski czerpali władca
i założyciele miasta. Należy też wspomnieć o wysokim
statusie majątkowym i takiejż pozycji społecznej kup-
ców sukiennych, prowadzących dalekosiężne interesy
międzynarodowe. Z tych względów sukiennice były
z reguły pierwszym elementem zabudowy handlowej,
one też najwcześniej były wznoszone z trwałych ma-
teriałów2. W Krakowie Camerae ubipanni venduntur
wymienione zostały w akcie lokacyjnym miasta3. Póź-
niej nazywano je Camerae pannorum, a więc: „kame-
ry", „komory" czy też sklepy sukienne. W dokumen-
cie lokacyjnym książę Bolesław zastrzegał dla siebie
pięć szóstych czynszu z owych lokalności, przyrze-
kając w zamian, że komory sukienne, a także kramy
(cram), wybuduje „własnym kosztem i robocizną", tak
jak obiecał wójtom krakowskim. Do dziś nie rozstrzy-
gnięto, czy tak się stało.
Relikty najstarszych komór handlowych odkry-
to podczas badań przeprowadzonych przez Poli-
technikę Krakowską w latach 60. XX wieku w po-
łudniowo-wschodnim ciągu piwnic Sukiennic. Był
to rząd kilku kamiennych lokalności. Ich kierunek
nie pokrywał się ściśle z osią założenia obecnego
budynku. Nadto około 8 m na wschód, pod później-
szymi Kramami Bogatymi, odnaleziono fragment
drugiego ramienia tych pomieszczeń - po drugiej
stronie uliczki wewnętrznej4. W latach 70. Pracow-
nie Konserwacji Zabytków w Krakowie przeprowa-
dziły badania w północno-wschodniej części piwnic
Sukiennic. Odkryto wówczas fundamenty czterech
komór piwnicznych (o wymiarach wewnętrznych
4x4 m), biegnących wprawdzie ogólnie z północy
na południe, jakby w przedłużeniu do poprzed-
nio znalezionych, ale różniących się od nich kątem
przebiegu. Archeolodzy datowali je na wiek XIII
lub też początek wieku XIV oraz uznali, iż zabudo-
wa ta istniała do drugiej połowy, a nawet do końca
XIV wieku5. W pisanej w ramach PKZ dokumen-
tacji Sukiennic przypadło zadanie ustosunkowania
się do tych badań6. Nieregularności między odnale-
zionymi komorami zinterpretowałam jako potwier-
dzenie istnienia wzmiankowanego w archiwaliach
(pierwszy raz w 1311 roku) tzw. przejścia poprzecz-
nego przez blok śródrynkowy, „przez krzyż" - lo-
kacyjnego szkieletu założenia . Każdy z odcinków
komór był bowiem budowany osobno. Wobec wyni-
ków badań archeologicznych przedstawiłam wów-
czas tezę, że „nowe", tj. dzisiejsze Sukiennice wraz
z nowymi ciągami zabudowy handlowej mogły po-
wstać w drugiej połowie XIV wieku, a impulsem
do tego stały się przywileje Kazimierza Wielkie-
go. Dziś straciłam tę pewność, gdyż uważna ana-
liza zapisów kupna i sprzedaży komór sukiennych
i kramów, od roku 1300 przez większą część wieku
XIV8, pozwala wnioskować o stabilności tej zabudo-
wy (co ostatnio wykazał także Przemysław Tyszka)9,
a jej układ i zasięg łudząco przypomina ten, który
204