DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.21361#0472
Kazimierz baran
Posiłkując się swymi wpływami, sięgającymi kurii
rzymskiej, doprowadziła bowiem do wydania w roku
1633 przez papieża Urbana VIII breve nakazującego
jezuitom zamknięcie szkół publicznych w Krakowie.
Było to jednak, jak się zdaje, zwycięstwo pyrrusowe.
Usunięcie konkurenta pociągnęło za sobą konserwa-
tyzm naukowy i stagnację uczelni87.
Jak trafnie zauważa Sondel, „niezależnie od...
nieprzyjaznych stosunków pomiędzy uniwersyte-
tem a zakonem jezuitów trudno nie dostrzec ogrom-
nej roli cywilizacyjnej i oświatowej, jaką odegrał
ten zakon na terenach dawnej Rzeczypospolitej"88.
Wielu wybitnych jezuitów było wychowankami
Akademii Krakowskiej, by wymienić Jakuba Wujka,
Stanisława Herbesta, Szymona Kochańskiego, Ga-
briela z Szadka, Stanisława Grodzickiego czy Stani-
sława Warszewieckiego.
Na szczególną uwagę ze względu na ogromny
wkład w kulturę polską zasługują niektórzy jezuic-
cy teologowie, pisarze, poeci czy uczeni, często wy-
chowankowie krakowskiej Almae Matris, na przy-
kład wspomniany Jakub Wujek (1540-1594), biblista,
znawca języków starożytnych, w tym hebrajskiego,
tłumacz Biblii na język polski. Podobnie - wybit-
ny kaznodzieja Piotr Skarga (1536-1612) i Grzegorz
Krzepski, autor wielkiego słownika polsko-łacińsko-
greckiego (1643). Sławę zaś prawdziwie europejską
zyskał Maciej Kazimierz Sarbiewski (Sarbievius),
będący wszakże wychowankiem wileńskiej Akade-
mii. Dzięki niezwykłemu mistrzostwu w twórczości
poetyckiej w języku łacińskim w 1625 roku został
Sarbiewski uwieńczony przez papieża Urbana VIII
Laurem kapitolińskim i okrzyknięty „Chrześcijań-
skim Horacym". Jego Lyricorum Libri (Księga liry-
ków), wydana po raz pierwszy w Kolonii w 1625 roku
miała niemal 60 wznowień (w Polsce - 15). W swej
twórczości stawiał on pytania, zgłębiające tajemni-
ce ludzkiej egzystencji. W Anglii Sarbiewski, zwany
Casimire, znany był z przekładów jego twórczości
pt. Odes of Casimire (1646). Czołowy przedstawiciel
angielskich poetów metafizycznych Henry Vaughan
wiele skorzystał z jego poezji89. W późniejszych cza-
sach, już w wieku XVIII, niemałą sławę zyskał jezu-
ita Józef Raglewski, który opublikował nowoczesny
podręcznik fizyki Doświadczenia skutków rzeczy pod
zmysły podpadających. Generalnie rzecz biorąc, je-
zuici przygotowali sporo prac z zakresu architektury,
matematyki, astronomii. W XVIII wieku byli nader
aktywni we współredagowaniu „Monitora" czy „Ga-
zety Warszawskiej".
Pozostając wciąż w omawianej epoce, spróbuj-
my dokonać przeglądu poszczególnych dyscyplin
uprawianych w obrębie artes, jak i głównych nur-
tów będących przedmiotem nauczania na wydzia-
łach wyspecjalizowanych: teologii, prawa i medycy-
ny. Uniwersytet nie odnotował wprawdzie ważnych
odkryć, niemniej - jeśli uwzględnić jego tradycyjny,
dydaktyczny profil - mógł się szczycić znaczącymi
osiągnięciami. Te ostatnie należały zarówno do sa-
mych profesorów, jak i ich wychowanków. W ich
gronie odnajdziemy wiele zasłużonych postaci two-
rzących podwaliny kultury polskiej, takich jak Jan
Kochanowski, Mikołaj Rej, Andrzej Frycz-Modrzew-
ski, Marcin Kromer, Jan Herburt, Szymon Mary-
cjusz, Stanisław Grzebski i wielu innych. Byli wśród
nich i zwolennicy reformacji, jak Piotr z Goniądza
czy Szymon Budny, a także uznani kontrreformacyj-
ni polemiści i kaznodzieje - Stanisław Hozjusz, Be-
nedykt Herbest, Jakub Górski, Piotr Skarga, Fabian
Birkowski. W medycynie na uwagę zasługiwały osią-
gnięcia Józefa Strusia, zaś w matematyce i astrono-
mii - Jana Brożka czy Stanisława Pudłowskiego.
Choć na wydziale artes studiowano rozmaite
umiejętności z zakresu literatury starożytnej, gra-
matyki, poetyki, a nadto - matematyki, astronomii,
geometrii, muzyki etc, priorytetowo traktowano stu-
dium dzieł Arystotelesa, jego filozofii przyrody, pism
społecznych czy logiki. Interpretacja jego schedy pod-
dana była obróbce metodą scholastyczną.
W XVI wieku przez pewien czas w uprawianej
we Wszechnicy filozofii zaznaczyły się wpływy tzw.
arystotelizmu humanistycznego. Nurt ten starał się
uwolnić arystotelizm od średniowiecznych komen-
tarzy. Zaczęto sięgać do oryginalnego tekstu. Tłuma-
czono też Arystotelesa na język polski. To nastawie-
466
Posiłkując się swymi wpływami, sięgającymi kurii
rzymskiej, doprowadziła bowiem do wydania w roku
1633 przez papieża Urbana VIII breve nakazującego
jezuitom zamknięcie szkół publicznych w Krakowie.
Było to jednak, jak się zdaje, zwycięstwo pyrrusowe.
Usunięcie konkurenta pociągnęło za sobą konserwa-
tyzm naukowy i stagnację uczelni87.
Jak trafnie zauważa Sondel, „niezależnie od...
nieprzyjaznych stosunków pomiędzy uniwersyte-
tem a zakonem jezuitów trudno nie dostrzec ogrom-
nej roli cywilizacyjnej i oświatowej, jaką odegrał
ten zakon na terenach dawnej Rzeczypospolitej"88.
Wielu wybitnych jezuitów było wychowankami
Akademii Krakowskiej, by wymienić Jakuba Wujka,
Stanisława Herbesta, Szymona Kochańskiego, Ga-
briela z Szadka, Stanisława Grodzickiego czy Stani-
sława Warszewieckiego.
Na szczególną uwagę ze względu na ogromny
wkład w kulturę polską zasługują niektórzy jezuic-
cy teologowie, pisarze, poeci czy uczeni, często wy-
chowankowie krakowskiej Almae Matris, na przy-
kład wspomniany Jakub Wujek (1540-1594), biblista,
znawca języków starożytnych, w tym hebrajskiego,
tłumacz Biblii na język polski. Podobnie - wybit-
ny kaznodzieja Piotr Skarga (1536-1612) i Grzegorz
Krzepski, autor wielkiego słownika polsko-łacińsko-
greckiego (1643). Sławę zaś prawdziwie europejską
zyskał Maciej Kazimierz Sarbiewski (Sarbievius),
będący wszakże wychowankiem wileńskiej Akade-
mii. Dzięki niezwykłemu mistrzostwu w twórczości
poetyckiej w języku łacińskim w 1625 roku został
Sarbiewski uwieńczony przez papieża Urbana VIII
Laurem kapitolińskim i okrzyknięty „Chrześcijań-
skim Horacym". Jego Lyricorum Libri (Księga liry-
ków), wydana po raz pierwszy w Kolonii w 1625 roku
miała niemal 60 wznowień (w Polsce - 15). W swej
twórczości stawiał on pytania, zgłębiające tajemni-
ce ludzkiej egzystencji. W Anglii Sarbiewski, zwany
Casimire, znany był z przekładów jego twórczości
pt. Odes of Casimire (1646). Czołowy przedstawiciel
angielskich poetów metafizycznych Henry Vaughan
wiele skorzystał z jego poezji89. W późniejszych cza-
sach, już w wieku XVIII, niemałą sławę zyskał jezu-
ita Józef Raglewski, który opublikował nowoczesny
podręcznik fizyki Doświadczenia skutków rzeczy pod
zmysły podpadających. Generalnie rzecz biorąc, je-
zuici przygotowali sporo prac z zakresu architektury,
matematyki, astronomii. W XVIII wieku byli nader
aktywni we współredagowaniu „Monitora" czy „Ga-
zety Warszawskiej".
Pozostając wciąż w omawianej epoce, spróbuj-
my dokonać przeglądu poszczególnych dyscyplin
uprawianych w obrębie artes, jak i głównych nur-
tów będących przedmiotem nauczania na wydzia-
łach wyspecjalizowanych: teologii, prawa i medycy-
ny. Uniwersytet nie odnotował wprawdzie ważnych
odkryć, niemniej - jeśli uwzględnić jego tradycyjny,
dydaktyczny profil - mógł się szczycić znaczącymi
osiągnięciami. Te ostatnie należały zarówno do sa-
mych profesorów, jak i ich wychowanków. W ich
gronie odnajdziemy wiele zasłużonych postaci two-
rzących podwaliny kultury polskiej, takich jak Jan
Kochanowski, Mikołaj Rej, Andrzej Frycz-Modrzew-
ski, Marcin Kromer, Jan Herburt, Szymon Mary-
cjusz, Stanisław Grzebski i wielu innych. Byli wśród
nich i zwolennicy reformacji, jak Piotr z Goniądza
czy Szymon Budny, a także uznani kontrreformacyj-
ni polemiści i kaznodzieje - Stanisław Hozjusz, Be-
nedykt Herbest, Jakub Górski, Piotr Skarga, Fabian
Birkowski. W medycynie na uwagę zasługiwały osią-
gnięcia Józefa Strusia, zaś w matematyce i astrono-
mii - Jana Brożka czy Stanisława Pudłowskiego.
Choć na wydziale artes studiowano rozmaite
umiejętności z zakresu literatury starożytnej, gra-
matyki, poetyki, a nadto - matematyki, astronomii,
geometrii, muzyki etc, priorytetowo traktowano stu-
dium dzieł Arystotelesa, jego filozofii przyrody, pism
społecznych czy logiki. Interpretacja jego schedy pod-
dana była obróbce metodą scholastyczną.
W XVI wieku przez pewien czas w uprawianej
we Wszechnicy filozofii zaznaczyły się wpływy tzw.
arystotelizmu humanistycznego. Nurt ten starał się
uwolnić arystotelizm od średniowiecznych komen-
tarzy. Zaczęto sięgać do oryginalnego tekstu. Tłuma-
czono też Arystotelesa na język polski. To nastawie-
466