DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.1978#0766
d ex his qua acceperit, ex rationibus dominicis. Secundum
quid t.
eſt, quo
d doceat ſe non ſcripſiſſe in rationibus expédiſſe illud
quod non expenderit. Tertium eſt, vt ſoluat heredi meo’illud,
quod ſcriptum eſt in libro rationú remanſiſſe apud eum. Quar-
tum eſt, vt doceat debitores, cum quibus ipſe cõtraxit gerendo
negotia mea, fuiſſe i¬
7Malé lege-doncos co tepore quo
re praſeriſe-ipſe credidit eis, &
rat, quomodo éius cõditionis fuiſſe
ſeriptã fuiſſe dictos debitores in di-
in archetypo cto tẽpore, vt diligens
ait Auguſt. paterfamilias eis cre-
diturus fuiſſet. Quin-
tum autem non debet
docere. ſcilicet dictos
debitores fuiſſe ido-
neos tempore mortis
mez, qui eram eius
dominus. VIVIA-
NVS.
a q Praſcripſerit id eſt,
in prœiudicium veri-
tatis ſcripſerit. ſic C.de
tranſact l. cum ea.
b Reliquum. facit S.
eo. l. cum ſeruus, & inf.
de manumiſ.teſt-l. ſi ita.
&l qui filium.
Ales. CASVS.
Legaui Titio &
Seio centum, ſi monu-
mentum poſt mortem
meam mihi fecerint,
in quo ego ſepeliar.
certe non poterit v¬
nus eorú habere par-
tem pecunie, & facere
partem monumenti:
imo oportet vt totum
fiat monumẽtum: quia
indiuidua cõditio eſt.
ſi autem eſſet diuidua,
ſecus eſſet de quita-
te, & de hoc ponit duo
exempla. Vnú eſt tale.
Legaui fundum Ti-
tio, ſi ipſe praeſtiterit
centum Symphoro &
Ianuario ſeruis meis
pone, & deceſſi certé
de ſtricto iure non a¬
liter habebit fundum
Titius, niſi preſtetc.
dicto Symphoro & la-
nuario in vita eorum.
ſed de æquitate ſi
Symphorus deceſſerit
antequam Titius eſſet
in mora praſtandi di-
cta c. cõſequitur idem
Titius dimidiam par-
tem fundi, ſi det Ia-
nuario viuenti dimi-
diam partem de dictis
c. Secundum exempl
eſt tale: Legaui Titio
& Seio fundum ſi da-
rent c. in funus meum
& in impenſam perfe-
rendi corporis mei in
aliam regionem, in
qua volebam ſepeliri.
certe de ſtricto iure
niſi vterque dederit
dictam pecuniã, neu-
rationibus preſcripſerit a, quodr
non dederat. ſed & quod reli-
quumP per contextum ſcriptum
eſt remanere apud eum, ſoluere
debet. Neque enim aliter liber
eſſe poteſt, quam ſi hoc modo
conditioni, ſub quam data eſt li-
bertas, ſatisfecerit. Cœterum de-
bitores, cum quibus ipſe contra-
xit, non vtique in die mortis do-
mini ſui fuiſſe idoneos preſtare
cogẽdus eſt:ſed eo tempore, quo
his creditum eſt, eius conditionis
fuiſſe, vt diligens paterfamilias
his crediturus fuerit.
Conditio indiuidua pluribus ap-
poſita nõ poteſt ab omnibus impleri,
diuidua vero ex cauſa diuiditur tam
ex parte implentium, quam ex parte
eorum, in quorum perſonis debet im-
pleriBART.
CXII. IDEM libro duodecimo Epi-
ſtularum.
Ales conditiones, Si monu-
mentum (putàfecerint, pluri-
bus propoſitæ, non poſſunt niſi
in omnibusc ſimul perſonis
exiſtere.1. Item, ſi Symphoro &
Ianuario centum Titius praſtiterit,
fundum ei lego. Symphoro mortuo
an legatû periſſet? Sed hoc quo-
que ſic puto interpretandum, vt
ſi dum quiſque eorum viuet d,
praſtitiſſet. Sed benigna inter-
pretatione dicendum, ſi non poſt
moram Titij Symphorus deceſ-
ſit, debere partem dimidiam Ia-
nuario danteme, partem fundi
dimidiam legatarium eſſe con-
ſecuturum f. Deillo quoque
quœritur: Fundus quibuſdã lega-
tus eſt, ſi pecuniã certẽ in funus,
impenſamq; perferendi corporis
in aliam regionẽ dediſſet, nã niſi
vterque dederit, neutri ſit legatu:
quoniam conditio, niſi per vtrú-
que, expleri non poteſt6. Sed hec
humaniûs interpretari ſolemus,
vt cûm duobus fundus legatus
ſit, ſi decem dediſſenth: & alteri i
dando partem, legatum quo-
que debeatur.
ter habebit aliquid de legatorquia prœdicta conditio nõ poteſt
expleri niſi per vtrumque. Sed de æquitate ſi vnus eorum det
partem dictæ pecuniæ
conſequetur partem fundi pradicti eis
DCOO TRIII......
legaril l’arscys REsnonrr) Dedi libertatem Sticho ſeruo
E etre qnes redderet eord que ex bonis meis adminiſtrauit
& geſſit, & deceſſi nunc quritur, vbi ipſe debeat reddere ratio-
r ationem, etiam ſi non abſit cauſa reipu. Vrv.
c Omnibus . ſunt enim indiuiduæ, vnde ſi vnus facit torum,
ſibi & alij prodeſt, niſi teſtator non habuerit ſatis per vnum hi
pareri-vnus autem ſi partem faciat, non prodeſt:vt hic, & j. de Pud Mantiea
manu teſt l ſi ita fuerit ſeruus, & jede her inſti. l paterfamilias. oniect. vl-
1523 Digeſtorum Liber xxxV. Titij. 1524
quid exhis qua acceperit, ex rationibus dominicis. Secundum rationem,etiam ſi non abſit canſa vaine ve-
Statuliber debet rationem redde-
re:vbi induci videbitur.BART.
3. Priſcus reſpondit l, ſtatu-
liberum nõ vtique ibi, vbi pater-
familias deceſſit, aut vbi ipſe re-
lictus ſit, aut vbi velit, rationes f
reddere debere: ſed interim pro-
ficiſci ad eum, cui reddere de-
beat; vtique ſi is reipublic cau-
ſa aberit. Veriſſimum eſt autem,
vt aliàs aliud ex perſona locôque
ſit eſtimandum.
Non dicitur quis poſſe adminiſtra-
re res ſuas ante vicenſimumquintum
annum.BART.
CXIII. PAVLVS Imperialium Sententia-
rum in cognitionibus prolatarum
ex libris ſex libro ſecundo.
Vm filius rogatus fuiſſet à
patre, ſi antequam res ſuas
adminiſtrare poſſet n, deceſſiſ-
ſeto, hereditatem Titio reſti-
tuere, & egreſſus viginti annos
deceſſiſſet: reſcriptum eſt, fidei-
commiſſum deberi.
AD LEGEM
FALCIDIA M a.
TITVLVS II.
Donationibus modum impoſuit lex Cin-
cia, dotibus lex Papia, manumiſſionib. lex
Caninia, legatis & mortis cauſa donatio-
nibus lex Furia primum, deinde lex Vo-
conia, & ad extremum lex Falcidia lega-
tis praſcripſit modum dodrantis, qui ciui-
lis modus dicitur à Cornelio Tacito. Sed
conſtitutione Seueri lex Falcidia porrigitur
etiam ad donationes cauſa mortis, & SC.
Pegaſiano ad fideicommiſſa teſtamento re-
licta, & Conſtitutione D. Pij ad fideicom-
miſſa relicta ab inteſtato. Opus fuit ſpecia-
li lege quia lex Falcidia eſt contra volun-
tatem teſtatoris (minuit enim legata, qua
teſtator integra praſtari voluit) ideo-
que interpretatione prudentium non po-
tuit porrigi ad alia, nec hodie porrigitur ad
mortis cauſa capiones ſine lege. Eſt autem
hac lex valde à Iuſtiniano reciſa. nam
omiſſo inuentario ceſſat, & à teſtatore pro-
hiberi poteſt. & dodrãs mutatus eſt in beſ-
sé vel ſemiſſem inſtitutis liberis & ſimilib.
qui de inofficioſo agere poſſunt, non etiã ex-
traneis: placet enim magis Occidentalium
opinio, ne modus à Iuſtiniano dictus porri-
gatur ad extraneos, quia Nouella Iuſti-
niani minuuntur legata plus quam lege
n Poſſet. i. tatis legitime foret. ad quod eſt ſuprà de mino.
l.jjin fin.
*tV. intellet
m
Cde condit nſer l pen. tin ni vlunt.
d’q Viuet- ad quod e ’nn,
ſuprà eodeml. à teſta-
tore.
e qDantem. & ſic pro
dimidia conditionem
implentem. Sed con-
tra ſup. eol. qui duobus.
Sol. hic aliter deceſſe?
rat, qui alterius cohe¬ Rationis red
res non fuerat: quod dltio an ofi-
ibi fuit, & facit ſupde u iditis vel
an leg. lSéio amico u vi pet-
sel cui fundu. Suieis l&l
fs Conſecuturumergo Nen de npe.
defecit legatum pro e t & ra.
parte propter defecti dſſtliy ibi-
conditionis:vt not. ſu¬¬ eeit oart.
prà eodem. l. in teſta¬ ctionen.
mento.
gNon poteſt. de ver-
borum rigore. A c¬
CVRSIVS.
h q Dediſſent in predi-
ctam cauſam, vel a¬
liam.
i Alteri. conſtrue al-
teri legatum debea-
tur dãdo, &c. & hîc de-
beat pro ſua parte: vt
ſuprà eodl. cui fundus.
& facit ſuprà de relig.
l. at ſi quis. S. funeris.
l Legatum. pro ſua
parte.
lI Priſcus reſpondit. li-
cet non bene.
m Eſtimandum ar-
bittio P iudicis, qui lArbitrio iu-
dicet ſtatuliberum ve- dicis aliud ex
nire ad patronum, ſi perſona & lo-
eſt nobilis & magna co aſtimatur.
perſona patroni: vel
eſt à remotis, licèt
non abſit cauſa reipu-
blicæ, vt dixit Priſcus.
vel an tuté poſſit ire
adeum: arg. C. de con-
dit. in ſer. L fin.
Crnilius CA-
SVS. Inſtitui fi-
lium meum mihi he-
redem, & rogaui eum
vt ſi decederet ante-
quam poſſet res ſuas
adminiſtrare, reſtitue-
ret Titio herediratem
meam: & deceſſi, &
poſtea dictus meus fi-
lius egreſſus fuit xx.
an no tamen peruenit
adxxv. an. nquid Ti-
tius dictũ fideicõmiſ-
sû habebit? Et dicitur
quod ſic, antequã enim
ſit xxv. annorum, non
dicitur poſſe res ſuas
adminiſtrare, quin in
integrum reſtituatur,
ſi ldatur. VIV.
e Adminiſtrare
res ſuas poſſe
tum demum
o Deceſſiſſet non tamen habebat xxv an. ſed forte impetrauit quis intelligi-
veniam ætatis: quod hîc non prodeſt: vt C.de his, qui ven. ata. eur, cûm iuta
impe.l fin. ſecundum Azo.
tatis eſt, ſeu
cum ad legiti-
AD LEGEM FALCIDIAM.
mam ætatem
longam diſtin-
nes, ſcilicet vtrûm vbi ego deceſſi: aut ibi vbi ipſe ſeruus reli-
ctus eſt, putà Bononiæ: aut ibi vbi ipſe ſeruus velit? Et dicitur
quod ſi heres erat cauſa reipublicæ abſens, ſeruus debet ire ad
eum, & ibi reddere rationes, ſecus ſi eſſet alibi nõ cauſa reipu-
plic, & ita ex loco eſtimandum eſt, vbi debeat reddere ratio-
nes. Item eſtimandum eſt ex perſona heredis: putà ſi hieres eſt
nobilis & magna perſona. veniet ad cum ſcruus ad reddendum
eruenerit.
Superioribus libris, & titulis dixi de legatis qua defalcantur per
legem Falcidiam, ideo de ea dicit. n
a Pertinere hunc tit. ad legatorum tractatum, docet Iuſtinia-
nus in epiſtola de confirm. Digeſt v. & inſcribi debet, de legatis,
libro ſingulari Huius tit. ſummam ſentent. pete ex Vlp. in Frag.
tit de legatis. CVIAc.
Lex
quid t.
eſt, quo
d doceat ſe non ſcripſiſſe in rationibus expédiſſe illud
quod non expenderit. Tertium eſt, vt ſoluat heredi meo’illud,
quod ſcriptum eſt in libro rationú remanſiſſe apud eum. Quar-
tum eſt, vt doceat debitores, cum quibus ipſe cõtraxit gerendo
negotia mea, fuiſſe i¬
7Malé lege-doncos co tepore quo
re praſeriſe-ipſe credidit eis, &
rat, quomodo éius cõditionis fuiſſe
ſeriptã fuiſſe dictos debitores in di-
in archetypo cto tẽpore, vt diligens
ait Auguſt. paterfamilias eis cre-
diturus fuiſſet. Quin-
tum autem non debet
docere. ſcilicet dictos
debitores fuiſſe ido-
neos tempore mortis
mez, qui eram eius
dominus. VIVIA-
NVS.
a q Praſcripſerit id eſt,
in prœiudicium veri-
tatis ſcripſerit. ſic C.de
tranſact l. cum ea.
b Reliquum. facit S.
eo. l. cum ſeruus, & inf.
de manumiſ.teſt-l. ſi ita.
&l qui filium.
Ales. CASVS.
Legaui Titio &
Seio centum, ſi monu-
mentum poſt mortem
meam mihi fecerint,
in quo ego ſepeliar.
certe non poterit v¬
nus eorú habere par-
tem pecunie, & facere
partem monumenti:
imo oportet vt totum
fiat monumẽtum: quia
indiuidua cõditio eſt.
ſi autem eſſet diuidua,
ſecus eſſet de quita-
te, & de hoc ponit duo
exempla. Vnú eſt tale.
Legaui fundum Ti-
tio, ſi ipſe praeſtiterit
centum Symphoro &
Ianuario ſeruis meis
pone, & deceſſi certé
de ſtricto iure non a¬
liter habebit fundum
Titius, niſi preſtetc.
dicto Symphoro & la-
nuario in vita eorum.
ſed de æquitate ſi
Symphorus deceſſerit
antequam Titius eſſet
in mora praſtandi di-
cta c. cõſequitur idem
Titius dimidiam par-
tem fundi, ſi det Ia-
nuario viuenti dimi-
diam partem de dictis
c. Secundum exempl
eſt tale: Legaui Titio
& Seio fundum ſi da-
rent c. in funus meum
& in impenſam perfe-
rendi corporis mei in
aliam regionem, in
qua volebam ſepeliri.
certe de ſtricto iure
niſi vterque dederit
dictam pecuniã, neu-
rationibus preſcripſerit a, quodr
non dederat. ſed & quod reli-
quumP per contextum ſcriptum
eſt remanere apud eum, ſoluere
debet. Neque enim aliter liber
eſſe poteſt, quam ſi hoc modo
conditioni, ſub quam data eſt li-
bertas, ſatisfecerit. Cœterum de-
bitores, cum quibus ipſe contra-
xit, non vtique in die mortis do-
mini ſui fuiſſe idoneos preſtare
cogẽdus eſt:ſed eo tempore, quo
his creditum eſt, eius conditionis
fuiſſe, vt diligens paterfamilias
his crediturus fuerit.
Conditio indiuidua pluribus ap-
poſita nõ poteſt ab omnibus impleri,
diuidua vero ex cauſa diuiditur tam
ex parte implentium, quam ex parte
eorum, in quorum perſonis debet im-
pleriBART.
CXII. IDEM libro duodecimo Epi-
ſtularum.
Ales conditiones, Si monu-
mentum (putàfecerint, pluri-
bus propoſitæ, non poſſunt niſi
in omnibusc ſimul perſonis
exiſtere.1. Item, ſi Symphoro &
Ianuario centum Titius praſtiterit,
fundum ei lego. Symphoro mortuo
an legatû periſſet? Sed hoc quo-
que ſic puto interpretandum, vt
ſi dum quiſque eorum viuet d,
praſtitiſſet. Sed benigna inter-
pretatione dicendum, ſi non poſt
moram Titij Symphorus deceſ-
ſit, debere partem dimidiam Ia-
nuario danteme, partem fundi
dimidiam legatarium eſſe con-
ſecuturum f. Deillo quoque
quœritur: Fundus quibuſdã lega-
tus eſt, ſi pecuniã certẽ in funus,
impenſamq; perferendi corporis
in aliam regionẽ dediſſet, nã niſi
vterque dederit, neutri ſit legatu:
quoniam conditio, niſi per vtrú-
que, expleri non poteſt6. Sed hec
humaniûs interpretari ſolemus,
vt cûm duobus fundus legatus
ſit, ſi decem dediſſenth: & alteri i
dando partem, legatum quo-
que debeatur.
ter habebit aliquid de legatorquia prœdicta conditio nõ poteſt
expleri niſi per vtrumque. Sed de æquitate ſi vnus eorum det
partem dictæ pecuniæ
conſequetur partem fundi pradicti eis
DCOO TRIII......
legaril l’arscys REsnonrr) Dedi libertatem Sticho ſeruo
E etre qnes redderet eord que ex bonis meis adminiſtrauit
& geſſit, & deceſſi nunc quritur, vbi ipſe debeat reddere ratio-
r ationem, etiam ſi non abſit cauſa reipu. Vrv.
c Omnibus . ſunt enim indiuiduæ, vnde ſi vnus facit torum,
ſibi & alij prodeſt, niſi teſtator non habuerit ſatis per vnum hi
pareri-vnus autem ſi partem faciat, non prodeſt:vt hic, & j. de Pud Mantiea
manu teſt l ſi ita fuerit ſeruus, & jede her inſti. l paterfamilias. oniect. vl-
1523 Digeſtorum Liber xxxV. Titij. 1524
quid exhis qua acceperit, ex rationibus dominicis. Secundum rationem,etiam ſi non abſit canſa vaine ve-
Statuliber debet rationem redde-
re:vbi induci videbitur.BART.
3. Priſcus reſpondit l, ſtatu-
liberum nõ vtique ibi, vbi pater-
familias deceſſit, aut vbi ipſe re-
lictus ſit, aut vbi velit, rationes f
reddere debere: ſed interim pro-
ficiſci ad eum, cui reddere de-
beat; vtique ſi is reipublic cau-
ſa aberit. Veriſſimum eſt autem,
vt aliàs aliud ex perſona locôque
ſit eſtimandum.
Non dicitur quis poſſe adminiſtra-
re res ſuas ante vicenſimumquintum
annum.BART.
CXIII. PAVLVS Imperialium Sententia-
rum in cognitionibus prolatarum
ex libris ſex libro ſecundo.
Vm filius rogatus fuiſſet à
patre, ſi antequam res ſuas
adminiſtrare poſſet n, deceſſiſ-
ſeto, hereditatem Titio reſti-
tuere, & egreſſus viginti annos
deceſſiſſet: reſcriptum eſt, fidei-
commiſſum deberi.
AD LEGEM
FALCIDIA M a.
TITVLVS II.
Donationibus modum impoſuit lex Cin-
cia, dotibus lex Papia, manumiſſionib. lex
Caninia, legatis & mortis cauſa donatio-
nibus lex Furia primum, deinde lex Vo-
conia, & ad extremum lex Falcidia lega-
tis praſcripſit modum dodrantis, qui ciui-
lis modus dicitur à Cornelio Tacito. Sed
conſtitutione Seueri lex Falcidia porrigitur
etiam ad donationes cauſa mortis, & SC.
Pegaſiano ad fideicommiſſa teſtamento re-
licta, & Conſtitutione D. Pij ad fideicom-
miſſa relicta ab inteſtato. Opus fuit ſpecia-
li lege quia lex Falcidia eſt contra volun-
tatem teſtatoris (minuit enim legata, qua
teſtator integra praſtari voluit) ideo-
que interpretatione prudentium non po-
tuit porrigi ad alia, nec hodie porrigitur ad
mortis cauſa capiones ſine lege. Eſt autem
hac lex valde à Iuſtiniano reciſa. nam
omiſſo inuentario ceſſat, & à teſtatore pro-
hiberi poteſt. & dodrãs mutatus eſt in beſ-
sé vel ſemiſſem inſtitutis liberis & ſimilib.
qui de inofficioſo agere poſſunt, non etiã ex-
traneis: placet enim magis Occidentalium
opinio, ne modus à Iuſtiniano dictus porri-
gatur ad extraneos, quia Nouella Iuſti-
niani minuuntur legata plus quam lege
n Poſſet. i. tatis legitime foret. ad quod eſt ſuprà de mino.
l.jjin fin.
*tV. intellet
m
Cde condit nſer l pen. tin ni vlunt.
d’q Viuet- ad quod e ’nn,
ſuprà eodeml. à teſta-
tore.
e qDantem. & ſic pro
dimidia conditionem
implentem. Sed con-
tra ſup. eol. qui duobus.
Sol. hic aliter deceſſe?
rat, qui alterius cohe¬ Rationis red
res non fuerat: quod dltio an ofi-
ibi fuit, & facit ſupde u iditis vel
an leg. lSéio amico u vi pet-
sel cui fundu. Suieis l&l
fs Conſecuturumergo Nen de npe.
defecit legatum pro e t & ra.
parte propter defecti dſſtliy ibi-
conditionis:vt not. ſu¬¬ eeit oart.
prà eodem. l. in teſta¬ ctionen.
mento.
gNon poteſt. de ver-
borum rigore. A c¬
CVRSIVS.
h q Dediſſent in predi-
ctam cauſam, vel a¬
liam.
i Alteri. conſtrue al-
teri legatum debea-
tur dãdo, &c. & hîc de-
beat pro ſua parte: vt
ſuprà eodl. cui fundus.
& facit ſuprà de relig.
l. at ſi quis. S. funeris.
l Legatum. pro ſua
parte.
lI Priſcus reſpondit. li-
cet non bene.
m Eſtimandum ar-
bittio P iudicis, qui lArbitrio iu-
dicet ſtatuliberum ve- dicis aliud ex
nire ad patronum, ſi perſona & lo-
eſt nobilis & magna co aſtimatur.
perſona patroni: vel
eſt à remotis, licèt
non abſit cauſa reipu-
blicæ, vt dixit Priſcus.
vel an tuté poſſit ire
adeum: arg. C. de con-
dit. in ſer. L fin.
Crnilius CA-
SVS. Inſtitui fi-
lium meum mihi he-
redem, & rogaui eum
vt ſi decederet ante-
quam poſſet res ſuas
adminiſtrare, reſtitue-
ret Titio herediratem
meam: & deceſſi, &
poſtea dictus meus fi-
lius egreſſus fuit xx.
an no tamen peruenit
adxxv. an. nquid Ti-
tius dictũ fideicõmiſ-
sû habebit? Et dicitur
quod ſic, antequã enim
ſit xxv. annorum, non
dicitur poſſe res ſuas
adminiſtrare, quin in
integrum reſtituatur,
ſi ldatur. VIV.
e Adminiſtrare
res ſuas poſſe
tum demum
o Deceſſiſſet non tamen habebat xxv an. ſed forte impetrauit quis intelligi-
veniam ætatis: quod hîc non prodeſt: vt C.de his, qui ven. ata. eur, cûm iuta
impe.l fin. ſecundum Azo.
tatis eſt, ſeu
cum ad legiti-
AD LEGEM FALCIDIAM.
mam ætatem
longam diſtin-
nes, ſcilicet vtrûm vbi ego deceſſi: aut ibi vbi ipſe ſeruus reli-
ctus eſt, putà Bononiæ: aut ibi vbi ipſe ſeruus velit? Et dicitur
quod ſi heres erat cauſa reipublicæ abſens, ſeruus debet ire ad
eum, & ibi reddere rationes, ſecus ſi eſſet alibi nõ cauſa reipu-
plic, & ita ex loco eſtimandum eſt, vbi debeat reddere ratio-
nes. Item eſtimandum eſt ex perſona heredis: putà ſi hieres eſt
nobilis & magna perſona. veniet ad cum ſcruus ad reddendum
eruenerit.
Superioribus libris, & titulis dixi de legatis qua defalcantur per
legem Falcidiam, ideo de ea dicit. n
a Pertinere hunc tit. ad legatorum tractatum, docet Iuſtinia-
nus in epiſtola de confirm. Digeſt v. & inſcribi debet, de legatis,
libro ſingulari Huius tit. ſummam ſentent. pete ex Vlp. in Frag.
tit de legatis. CVIAc.
Lex