DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.2603#0101
197
De manumiſſionibus.
a Competere t S. S. j. in fin.
D Suis nummis. ſerui. AcCVRS.
e Rdemit, emptor. ACCVRS- ..c-n
Spertinoat. ſquod efficiatur liber ſeruiet lamen fructuario do-
néc
e Locum habere exſo-
luto pretio alterius
partis.ACCVRS.
I quis. JCASVS.
Seru emi. hic ſer-
uus petit vt eum ma-
numittã, dicens quod
ſuis nummis emi: ego
nego. dicitur quod de
hac cauſa, ſi eſt Romæ,
debet cognoſcere præ-
fectus vrbis: in prouin-
ciis, prſes prouinciæ:
& debet iſte qui co-
gnoſcit de hac cauſa,
dentiare ſeruo. quod
ſi nõ probauerit ſe ſuis
númis emptu, quod da-
bitur in opus metalli:
niſi ego vellé mihi red-
di, nolẽs imponere ma-
iorẽ pœnã. Vltimô di-
cit, ſi teſtator reliquit
libertaté ſuo ſeruo ca-
ſtaldioni, ſi redderet ra-
tiones: & ſeruus velit
reddere rationes: dici-
tur quod debet dari ar-
biter qui videat an ra-
tiones bene reddantur.
R.ACCVRS.
F q Si quis. ſeruus.
AcCVRS.
gS Conſiſtere. in iudi-
cio. & ſic eſt de ſpecia-
libus caſibus a: vt s.
de iud. l vix. ſed & ſi
quis. & lqui ſe. & de in
ius voc ſed ſi hac.ij. re-
pon A c cvas.
Quari.. conqueri.
i J Denuntiatione. ſe.
facienda à iudice ipſi
ſeruo.
Qui hoc ſc. redem-
ptum ſe ſuis nummis.
l Non maiorem quam
metalli P. nam in vin-
culis poterit eum po-
nere: vtj. de pœn. l. ſi
quis aliquid.S qui ſe.
m S Sed & ſi ad hoc
facit S.de iud. l. vix.S.
liber etiam. & j. de fi-
deicomml ſi pure. & C.
de teſta. manum. l. iv. &
ibi nota.
Eruus.JCASVS.
Seruus accepit de-
cem mutuo ab amico
ſuo, & ea dedit domino
vt manumitteretur: tã-
dem dominus antequã
eum manumitteret, de-
ceſſit: & in teſtamento
libertatem reliquit ſer-
uo: & peculium ſuum
ei legauit. queſitum eſt
an ſeruus poſſit hant
pecunian repetere ab
eredibus patroni ſui.
Et dicitur quod ſi do-
minus hanc pecuniam
poſuit in rationibus
durat vſusfr. vt C communia de manl.j.S. ſin autem. AcCVRS.
tium poſſit, vel ſi quid ſuo merito
adquiſierit: dicendum eſt liberta-
tem competere?.
I1. Quod ſi partẽ ſuis nümis
redemerit, cûm partẽ ſerui habe-
ret, ad cõſtitutionẽ nõ pertinebit:
nõ magis quam qui cum proprie-
tatẽ haberet, vſumfructû redemit.
12. Sed quid cum fructuarius
eſſet, & proprietatem redemits?
in ea conditione eſt, vt ad conſti-
tutionem pertineat.
13. J Sed & ſi duo ſeruum re-
demerint, alter propriis nummis,
alter nummis ſerui: dicendum erit
conſtitutionem ceſſare: niſi forte
is qui propriis nummis redemit,
manumittere fuerit paratus.
14. Sed & ſi partem quis re-
demit, pars altera ex cauſa lucrati-
ua acceſſerit: dicendum erit con-
ſtitutionem locum habere.
In caſu libertatis adipiſcendæ ſer-
uus poteſt contra dominum in iudicio
conſiſtere: hoc tamen ſeruus non facit
ſine periculo h.d.
V. MARCIANVS libro ſecundo Inſti-
tutionum.
Iquis f dicat ſe ſuis nummis
empt, poteſt conſiſtere cum
domino ſuo, cuius in fidé confu-
git: & queriPquod ab eo non ma-
numittatur: Romæ quidem apud
præfect vrbi: in prouinciis verô
apud praeſides, ex ſacris conſtitu-
tionibus diuorum fratrum: ſub ea
tamen denuntiationel, vt is ſeruus
qui hoc l intenderit, nec imple-
uerit, in opus metalli detur: niſi
forté dominus reddi eum ſibi ma-
luerit, vtique non maioreml ex ea
cauſa penam conſtituturus.
1. 5 Sed & ſi n rationibus
redditis liber eſſe iuſſus fuerit:
arbiter in ſeruum & dominum, id
eſt, heredem datur de rationibus
excutiendis.
Si dominus ſeruum qui pecuniam
dederat pro libertate, manumittat in
teſtamento: debet pecunia ſeruo red-
di ab herede, ſi dominus voluit eam
eſſe in peculio: ſecus ſi ſuis rationibus
applicuit.h.d.
VI.ALPHENVS VARVS libro
quarto Digestorum.
SErus pecunia ob libertatem
pactus eratP, & cam domino
ſuis propriis, deſiit eſſe peculij:nec debebitur, niſi poſtea dominus
iſtam pecuniam reddiderit ſeruo vt haberet in peculio ſuo: quia
hoc caſu debebit reddi hec pecunia ſeruoFR.AcCVRS.
n J Erat. aliàs acceperat, ſcilicet ab amico vt domino daret pro
libertate. 2. Aliàs pactus erat, ſcilicet, de danda domino pro li-
bertate: cuius pacto dominus non aſtringitur: vt C. de tranſact. l.
interpoſitas. in fin.
0 Retuliſſet. id eſt,
reddidiſſet vt eſſet in peculio. & ad hoe
ſuprà de pecu l quam Tuberonis. S. fina. & l ſequen. & de pecu. l. de-
ff Nouum.
nique. S. hoc conſequenter.
198
De qe s vs Duos fios Titius habcbat quuiher
filiorum habebat peculium ſeparatum: & quilibet ſeruum in-
peculio: vnus de filiis manumiſit ſeruum ſuum peculiarem, con
ſentiente patre:item hie pater in teſtamento dixit: peculium quod
dederat. dominus priuſquam eum
manumitteret, mortuus erat, te-
ſtamentoque liberum eſſe iuſſe-
rat: & ei peculium ſuum legaue-
rat. conſulebat, quam pecuniam
domino dediſſet ob libertatem,
an eam ſibi heredes patroni red-
dere deberent, nécne. Reſpondit,
ſi eam pecuniam dominus poſtea
quam accepiſſet, in ſuæ pecuni
rationem f habuiſſet: ſtatim de-
ſiiſſe eius peculij eſſe. ſed ſi inte-
rea dum eum manumitteret, ac-
ceptum ſeruo retuliſſet?, videri,
peculij fuiſſe: & debere heredes
eam pecuniam manumiſſo red-
dere.
In manumiſſionibus habet locum
prauentio inter teſtamentum & do-
nationem libertatis inter viuos: vt
ſciatur cuius libertus fiat qui manu-
mittitur.
VILIDEM libro ſeptimo Digeſtorum.
DVo filias peculiares
ſeruos ſeparatim vterque
habebant P. ex his alter ſeruulum
ſuum peculiarem viuo patre ma-
numiſit . pater vtrique teſtamen-
to peculium praælegauerat. quare-
batur, ſeruus iſte T vtrum ambo-
rum, an eius à quo manumiſſus
erat, libertus eſſet. Reſpondit, ſi
prius teſtamentum pater feciſſet,
quam filius eum liberum eſſe iuſ-
ſiſſet, vnius eſſe libertü:ideo quod
eum quoque in peculio legaſſe
videreturs. Sed ſi poſtea teſta-
mentum pater feciſſet; non videri
eam mentem eius fuiſſe, vt eum
qui manumiſſus eſſet, legaret:
eûmque ſeruum, quoniam præ-
legatus non eſſet, mortuo patre
amborum ſeruum fuiſſe.
Si alienatio eſt reuocabilis: reus
criminis capitalis non poteſt reuoca-
re. BART.
VIII. MARCELLVS libro tertiode-
cimo Inſtitutionum.
Vi pœnæ ſerui efficiun-
tur, indubitatè manumitte-
re non poſſunt: quia & ipſi ſerui
ſunt *.
1. Sed nec rei Vcapitalium
criminum manumittere ſeruos
ſuos poſſunt:vt & ſenatus cenſuit.
2. J Diuus quoque Pius Cal-
purnio reſcripſit, libertates ab eo
qui iam lege Cornelia* damna-
habet quilibet filior,
prælego cuilibet eo-
rum. nunc queritur de
iſto liberto cuius dica-
tur libertus? Et diſtin-
guitur. nam aut hic
ſeruus eſt manumiſſus
antequam fieret teſta-
mentum: & tunc cum
ſit effectus libertus Ti-
tij, erit amborum fi-
liorum: & ſic commu-
nis. ſi autem eſt ma-
numiſſus poſt teſta-
mentum: tunc erit tan-
tûm libertus filij ma-
numittentis. FRANC.
p 5Habebant. pu-
ta vnus vnum, alius
aliumACCVRS.
q5 Viuo patre ma-
numifit. ſed a & eius
voluntate: aliàs manu-
miſſio eſſet irrita: vt
ſuprà de iure patr. l. fi-
lius.R.& infrà eodem. l.
ſi conſentiente. & infrà
qui & à quibusl. quaſi-
tum. poteſt etiam in-
telligi quando pater
non conſenſit: vt ſta-
tim dices.
r Seruus iſte. à filio
manumiſſus.AccVR.
ſVideretur. nam
cum pralegat ei ſer-
uum, videtur reliquiſ-
ſe quidquid fieret de
ſeruo.
t 5 Eümque ſeruum.
quondam, nunc liber-
tum.
u Seruumid eſt b
libertum. erat enim
patris iſte libertus: vt
d. l. filius. de iure patro.
& hoc ſi ex voluntate
patris. 2. Poteſt ſecun-
dô intelligi ſine vo-
luntate: & ſic proprié
ponitur hîc in textu,
ſeruum. Et quod
ſupra dicit libertum:
ideo eſt, quia licet non
tenuit manumiſſio,
quia tamen fuerat pre-
legatus ei qui poſtea
manumiſit, non poteſt
eam reuocare: argum.
C. de lib. cau. l. ſi ab eo-
& de ſer. pign. da. l. ſi
creditoribus arg contra.
J.qui & à qui l ſi ſeruo
alieno.
Vi pœnæ.CASVS.
QUle dcie quoſ-
dam non poſſe manu-
mittere ſeruos ſuos: &
declarat in litera. FR.
ACCVRS.
x Serui ſunt. pœ-
næ c, non fiſci: vt S. de
his qua pro non ſcript. l.
in metallum.
y. S Rei id eſt d’accuſati & condemnati. Vel accuſati tan-
tum: vt non poſſint manumittere. ſcilicet in vltima voluntate:
ſed inter viuos poſſunt, niſi in exceptis criminibus: vt jde accuſ-
l ex iudiciorum. & C. ad l. Iuliam ma. l. fin. & S. de donall poſt con-
tractum. & de dona. cau. mor. l. ſi aliquis. & l. donationes.S. fin. Vel
ſecus in alienatione earum rerum, quàm in libertate. Accuſatoe
tamen poteſt ſolui pro ſe & pro alio: vt j.
uis. S. j. AcCVRS.
de ſolu. lreo. & l.quam-
2 5 Lege Corneli. de ſicariis, vel de falſis..
G 2
a Crimini.
De manumiſſionibus.
a Competere t S. S. j. in fin.
D Suis nummis. ſerui. AcCVRS.
e Rdemit, emptor. ACCVRS- ..c-n
Spertinoat. ſquod efficiatur liber ſeruiet lamen fructuario do-
néc
e Locum habere exſo-
luto pretio alterius
partis.ACCVRS.
I quis. JCASVS.
Seru emi. hic ſer-
uus petit vt eum ma-
numittã, dicens quod
ſuis nummis emi: ego
nego. dicitur quod de
hac cauſa, ſi eſt Romæ,
debet cognoſcere præ-
fectus vrbis: in prouin-
ciis, prſes prouinciæ:
& debet iſte qui co-
gnoſcit de hac cauſa,
dentiare ſeruo. quod
ſi nõ probauerit ſe ſuis
númis emptu, quod da-
bitur in opus metalli:
niſi ego vellé mihi red-
di, nolẽs imponere ma-
iorẽ pœnã. Vltimô di-
cit, ſi teſtator reliquit
libertaté ſuo ſeruo ca-
ſtaldioni, ſi redderet ra-
tiones: & ſeruus velit
reddere rationes: dici-
tur quod debet dari ar-
biter qui videat an ra-
tiones bene reddantur.
R.ACCVRS.
F q Si quis. ſeruus.
AcCVRS.
gS Conſiſtere. in iudi-
cio. & ſic eſt de ſpecia-
libus caſibus a: vt s.
de iud. l vix. ſed & ſi
quis. & lqui ſe. & de in
ius voc ſed ſi hac.ij. re-
pon A c cvas.
Quari.. conqueri.
i J Denuntiatione. ſe.
facienda à iudice ipſi
ſeruo.
Qui hoc ſc. redem-
ptum ſe ſuis nummis.
l Non maiorem quam
metalli P. nam in vin-
culis poterit eum po-
nere: vtj. de pœn. l. ſi
quis aliquid.S qui ſe.
m S Sed & ſi ad hoc
facit S.de iud. l. vix.S.
liber etiam. & j. de fi-
deicomml ſi pure. & C.
de teſta. manum. l. iv. &
ibi nota.
Eruus.JCASVS.
Seruus accepit de-
cem mutuo ab amico
ſuo, & ea dedit domino
vt manumitteretur: tã-
dem dominus antequã
eum manumitteret, de-
ceſſit: & in teſtamento
libertatem reliquit ſer-
uo: & peculium ſuum
ei legauit. queſitum eſt
an ſeruus poſſit hant
pecunian repetere ab
eredibus patroni ſui.
Et dicitur quod ſi do-
minus hanc pecuniam
poſuit in rationibus
durat vſusfr. vt C communia de manl.j.S. ſin autem. AcCVRS.
tium poſſit, vel ſi quid ſuo merito
adquiſierit: dicendum eſt liberta-
tem competere?.
I1. Quod ſi partẽ ſuis nümis
redemerit, cûm partẽ ſerui habe-
ret, ad cõſtitutionẽ nõ pertinebit:
nõ magis quam qui cum proprie-
tatẽ haberet, vſumfructû redemit.
12. Sed quid cum fructuarius
eſſet, & proprietatem redemits?
in ea conditione eſt, vt ad conſti-
tutionem pertineat.
13. J Sed & ſi duo ſeruum re-
demerint, alter propriis nummis,
alter nummis ſerui: dicendum erit
conſtitutionem ceſſare: niſi forte
is qui propriis nummis redemit,
manumittere fuerit paratus.
14. Sed & ſi partem quis re-
demit, pars altera ex cauſa lucrati-
ua acceſſerit: dicendum erit con-
ſtitutionem locum habere.
In caſu libertatis adipiſcendæ ſer-
uus poteſt contra dominum in iudicio
conſiſtere: hoc tamen ſeruus non facit
ſine periculo h.d.
V. MARCIANVS libro ſecundo Inſti-
tutionum.
Iquis f dicat ſe ſuis nummis
empt, poteſt conſiſtere cum
domino ſuo, cuius in fidé confu-
git: & queriPquod ab eo non ma-
numittatur: Romæ quidem apud
præfect vrbi: in prouinciis verô
apud praeſides, ex ſacris conſtitu-
tionibus diuorum fratrum: ſub ea
tamen denuntiationel, vt is ſeruus
qui hoc l intenderit, nec imple-
uerit, in opus metalli detur: niſi
forté dominus reddi eum ſibi ma-
luerit, vtique non maioreml ex ea
cauſa penam conſtituturus.
1. 5 Sed & ſi n rationibus
redditis liber eſſe iuſſus fuerit:
arbiter in ſeruum & dominum, id
eſt, heredem datur de rationibus
excutiendis.
Si dominus ſeruum qui pecuniam
dederat pro libertate, manumittat in
teſtamento: debet pecunia ſeruo red-
di ab herede, ſi dominus voluit eam
eſſe in peculio: ſecus ſi ſuis rationibus
applicuit.h.d.
VI.ALPHENVS VARVS libro
quarto Digestorum.
SErus pecunia ob libertatem
pactus eratP, & cam domino
ſuis propriis, deſiit eſſe peculij:nec debebitur, niſi poſtea dominus
iſtam pecuniam reddiderit ſeruo vt haberet in peculio ſuo: quia
hoc caſu debebit reddi hec pecunia ſeruoFR.AcCVRS.
n J Erat. aliàs acceperat, ſcilicet ab amico vt domino daret pro
libertate. 2. Aliàs pactus erat, ſcilicet, de danda domino pro li-
bertate: cuius pacto dominus non aſtringitur: vt C. de tranſact. l.
interpoſitas. in fin.
0 Retuliſſet. id eſt,
reddidiſſet vt eſſet in peculio. & ad hoe
ſuprà de pecu l quam Tuberonis. S. fina. & l ſequen. & de pecu. l. de-
ff Nouum.
nique. S. hoc conſequenter.
198
De qe s vs Duos fios Titius habcbat quuiher
filiorum habebat peculium ſeparatum: & quilibet ſeruum in-
peculio: vnus de filiis manumiſit ſeruum ſuum peculiarem, con
ſentiente patre:item hie pater in teſtamento dixit: peculium quod
dederat. dominus priuſquam eum
manumitteret, mortuus erat, te-
ſtamentoque liberum eſſe iuſſe-
rat: & ei peculium ſuum legaue-
rat. conſulebat, quam pecuniam
domino dediſſet ob libertatem,
an eam ſibi heredes patroni red-
dere deberent, nécne. Reſpondit,
ſi eam pecuniam dominus poſtea
quam accepiſſet, in ſuæ pecuni
rationem f habuiſſet: ſtatim de-
ſiiſſe eius peculij eſſe. ſed ſi inte-
rea dum eum manumitteret, ac-
ceptum ſeruo retuliſſet?, videri,
peculij fuiſſe: & debere heredes
eam pecuniam manumiſſo red-
dere.
In manumiſſionibus habet locum
prauentio inter teſtamentum & do-
nationem libertatis inter viuos: vt
ſciatur cuius libertus fiat qui manu-
mittitur.
VILIDEM libro ſeptimo Digeſtorum.
DVo filias peculiares
ſeruos ſeparatim vterque
habebant P. ex his alter ſeruulum
ſuum peculiarem viuo patre ma-
numiſit . pater vtrique teſtamen-
to peculium praælegauerat. quare-
batur, ſeruus iſte T vtrum ambo-
rum, an eius à quo manumiſſus
erat, libertus eſſet. Reſpondit, ſi
prius teſtamentum pater feciſſet,
quam filius eum liberum eſſe iuſ-
ſiſſet, vnius eſſe libertü:ideo quod
eum quoque in peculio legaſſe
videreturs. Sed ſi poſtea teſta-
mentum pater feciſſet; non videri
eam mentem eius fuiſſe, vt eum
qui manumiſſus eſſet, legaret:
eûmque ſeruum, quoniam præ-
legatus non eſſet, mortuo patre
amborum ſeruum fuiſſe.
Si alienatio eſt reuocabilis: reus
criminis capitalis non poteſt reuoca-
re. BART.
VIII. MARCELLVS libro tertiode-
cimo Inſtitutionum.
Vi pœnæ ſerui efficiun-
tur, indubitatè manumitte-
re non poſſunt: quia & ipſi ſerui
ſunt *.
1. Sed nec rei Vcapitalium
criminum manumittere ſeruos
ſuos poſſunt:vt & ſenatus cenſuit.
2. J Diuus quoque Pius Cal-
purnio reſcripſit, libertates ab eo
qui iam lege Cornelia* damna-
habet quilibet filior,
prælego cuilibet eo-
rum. nunc queritur de
iſto liberto cuius dica-
tur libertus? Et diſtin-
guitur. nam aut hic
ſeruus eſt manumiſſus
antequam fieret teſta-
mentum: & tunc cum
ſit effectus libertus Ti-
tij, erit amborum fi-
liorum: & ſic commu-
nis. ſi autem eſt ma-
numiſſus poſt teſta-
mentum: tunc erit tan-
tûm libertus filij ma-
numittentis. FRANC.
p 5Habebant. pu-
ta vnus vnum, alius
aliumACCVRS.
q5 Viuo patre ma-
numifit. ſed a & eius
voluntate: aliàs manu-
miſſio eſſet irrita: vt
ſuprà de iure patr. l. fi-
lius.R.& infrà eodem. l.
ſi conſentiente. & infrà
qui & à quibusl. quaſi-
tum. poteſt etiam in-
telligi quando pater
non conſenſit: vt ſta-
tim dices.
r Seruus iſte. à filio
manumiſſus.AccVR.
ſVideretur. nam
cum pralegat ei ſer-
uum, videtur reliquiſ-
ſe quidquid fieret de
ſeruo.
t 5 Eümque ſeruum.
quondam, nunc liber-
tum.
u Seruumid eſt b
libertum. erat enim
patris iſte libertus: vt
d. l. filius. de iure patro.
& hoc ſi ex voluntate
patris. 2. Poteſt ſecun-
dô intelligi ſine vo-
luntate: & ſic proprié
ponitur hîc in textu,
ſeruum. Et quod
ſupra dicit libertum:
ideo eſt, quia licet non
tenuit manumiſſio,
quia tamen fuerat pre-
legatus ei qui poſtea
manumiſit, non poteſt
eam reuocare: argum.
C. de lib. cau. l. ſi ab eo-
& de ſer. pign. da. l. ſi
creditoribus arg contra.
J.qui & à qui l ſi ſeruo
alieno.
Vi pœnæ.CASVS.
QUle dcie quoſ-
dam non poſſe manu-
mittere ſeruos ſuos: &
declarat in litera. FR.
ACCVRS.
x Serui ſunt. pœ-
næ c, non fiſci: vt S. de
his qua pro non ſcript. l.
in metallum.
y. S Rei id eſt d’accuſati & condemnati. Vel accuſati tan-
tum: vt non poſſint manumittere. ſcilicet in vltima voluntate:
ſed inter viuos poſſunt, niſi in exceptis criminibus: vt jde accuſ-
l ex iudiciorum. & C. ad l. Iuliam ma. l. fin. & S. de donall poſt con-
tractum. & de dona. cau. mor. l. ſi aliquis. & l. donationes.S. fin. Vel
ſecus in alienatione earum rerum, quàm in libertate. Accuſatoe
tamen poteſt ſolui pro ſe & pro alio: vt j.
uis. S. j. AcCVRS.
de ſolu. lreo. & l.quam-
2 5 Lege Corneli. de ſicariis, vel de falſis..
G 2
a Crimini.