DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.2602#0318
594
EMI
7
SSIONES IN INSTITV
m
TIONES IVSTINIANI.
VPER has Inſtituriones vide An-
I’ſelmum & doctiſſimos lacobi Cuia-
& ci Commentarios: vide Georgi
cenardi diuiſiones in his quatuior
l inſtitutionum libris. Harum autem
nſtiturionum finis eſt, vt ſint prima legum cuna-
ula, & elementa quibus iuuenes inſtructi ad pe-
etralia iuris accederelfacilius poſſint. Grci, t
it Harmenop, lit. t. San Latini non mode
uriſeonſulti, ſed & Theologi Inſtitutiones dixe-
unt: Lactant.1. cap1.
Proœmium.
S. Imperatoriam.
Pro intellectu huius proœmij, vide Cuiacium
ib. 4obſeru cap. 24. Conſtantium Landum enarrat.
n tit. de iuſti. & iure cap3-ex profeſſo loãnes Rod.
Iiſpanus ad euns ſeripſit.
Princeps Romanus.
Quaſi diceret, Imperatorem non ex armis tan-
am ſed ex legibus glorioſam ſibi victoriam com-
arare. Nota autem hîe Imperatores Romanos
lim dictos fuiſſe principes. qua de re ſeribit Ta-
itus lib. t. annalium. Ariſtot. lib.7. politie cap.o. &
ib. 2.cap. lib.-cap. 3..lib.7 cap. 14. Plato in lib de Re-
ub. Cicero lib. 1.officiorum. Plato lub.5 de Repub. &
ib.2. de legibus.
S. Quorum vtramque.1.
Vide Forcatulum necyom. dialo.37. Contium lib.
let ſucceſſiuar.cap.7.
Barbaricæ gentes.
Hi ſunt Pagani, non autem Chriſtiani:quas au-
em barbaras gentes intelligat hie luſtinianus,
ulchrè declarat hic Hotomannus.
Poſt tanta temporum ſpatia.
Quot annos Vandali Africam obtinuerint, de-
larat Procopius:vide l. in princi ff de offie. prafect.
ratorio.
S. Omnes verô. 2.
uantum Iuſtinianus Imperator legibus pra-
titerit, declaratur hoc S.
Ad immenſa veteris prudentiæ.
Vide Duaren. lib. .disput. cap.6.
Per medium profundum.
Sic Liuius 3 1. Prouideo animo in vaſtiorem me al-
itudinem, ac velut profundum inuehi.
S Cûmque hoc3.
Crinitus lib. o de honeſt. diſcipl. cap.12. Alciat. lib.
diſput. cap.3.
Exquaſtore ſacri palatij.
Plin.7. & 8apiſtol.
Ab antiquis fabulis.
Fabulas appellat leges, qu non ſunt in vſu,
mm. Marcel lib. 30.
S. Igitur poſt.4.
Virum excelſum Tribonianum.
De fide Triboniani in iure conſtituendo, vide
Iarmenop.lib. 1.it.11.S. 10. & Suidam.
S. Quas ex omnibus.5.
Caij noſtri.
Caium noſtrum appellat, quoniam eo authore
rcipuë vſus eſt: ſieut de Scuola, quo frequen-
er vtuntur, ſolent Paulus, & Tryphoninus dicere,
cuola noſter. Hic autem Caius fuit Adriani Im-
e temporib. l. vtrum. ff de reb. dubiis. lnuper ffde
lonatio.inter vir. & vxor. Anton. Aug. lib.3.cap.7.
S. Summa itaque.6.
Ad hune 5. vide Rainaldum Corſum indagat.
ib.2. cap. 13.
Liber primus.
In hune librum primum ſcripſit Sylueſter Al-
iobrandinus: & Cuiacius.
Inſtitut.
Q
Titulus 1.
De iuſtitia, & iure.
Ad hune titulum ſeripſere Vlpianus de Zanis,
& Ferdin. Zoazes, Rainaldus Corſus libt. indagat.
cap.I1. lib.2. cap. 14. definitur autem iuſtitia hîe,
conſtans & perpetua voluntas ius ſuum vnicuique
tribuendid. iuſtitia. 10. h.t. vel animi affectio ſuum
cuique tribuens, ac ſocietatem coniunctionis hu-
manæ mirificé, & æqué tuens. Cicero 5. de finibus.
Ariſto lil y Ebireſr
5. Iuriſprudentia.t.
De hoc Aleiat. lib. 2. dipup. ap..8. Huius autem
verſiculi ſenſus verus, ac germanus mihi eſſe vide-
tur, vt iuriſprudentia nos doceat quomodo ius, &
leges cognoſcamus: per diuinas res intelligimus
quaſtiones de religione, caremoniis, & de fide: &
per humanas quaſtiones intelligimus de Republ.
de legibus, de bello, de pace, de vectigalibus, & de
iure ciuili Cicero lib. . de orat & lib z.e legibus in
Topicis. &Ide orator. Ariſtot lib. 5.Ethic.
S. His igitur.2.
Iuſtinianus expoſiturus iura populi Romani
pollicetur ſe accomodaturum ſuas prceptiones
ad capacitatem diſcentium: qua in re imitatur ſta-
tuarios, qui primûm tude aliquod opus effingunt,
deinde paulô diligentiûs exponunt, & ad extre-
mum, ſupremam manum imponunt: Fab. in pro-
mio lib. 8. Inſtit. orat lb. ..ap. 2. & 3. Cicero Tuſcul.
5. Ariſtot lib. . Ethic.
S. Iuris prcepta.3.
Vide Rœuardum lib. . varia. cap, Mecerium lib.
2opinion cap. 2. Vvaltheru lib, a. miſcellaneor.eap.7.
Declaraiur autem hie Iuriſconſulti triplex offi-
cium:qua dere Tul lib.,. officio. & lib.3. de finibus.
Ariſto lib. 5. Ethic.cap.t.& cap.3.
S. Huius ſtudij.4.
Hoc deſumprum eſt ex Vlpia-in l.1.. Fab.
lib. 2. cap.4. ſacrum publicum, & priuatum ponit:
ſed publico continetur ſacrum, ve notat Budœus
hîe. Alciat in l. pupillus.S. munus ffade verbo, ſignifica.
Auſaidyl.15. Cicero in partitionibus, & de legibusl.
5.S vlt & leg ſeqff.de capmin.
Titulus 2.
De iure naturali, gentium, & ciuili.
Iuris priuati, quod partim ex naturæ praceptis,
partim ex inſtitutis gentium, & partim ex ciuita-
tis ſtatutis compoſitum eſt, tres traduntur hie ſpe-
cies, naturale nempe, gentium, & ciuile. de quibus
ſpeciebus ordine nunc diſſerimus, que enumeran-
tur quoque ab Vlpiano im l.1.6.11.&ium naturale.
ff de iuſtitia & iure.
lus naturale eſt.
Rainaldus Corſus lib.1.indagat. cap. 10. & 13. vide
art in rax de teſtamentit elhtt l ,lqui ponderar
hune textum ibi, & vide in ſiili Bald. in l.i.col. fin.
verſ 6. principaliter quaro, circa fin. de rebus dubiis.
Vide declarationem ad illum textum per Hoſtiẽſ.
in ſumma oxtrà de ſponſal ſub rubr. illa de matrimo-
niis in 2.colum in n vide imtulta conferentia ad ma-
teriam iuris n extrauagant. bonis, incip. rem non no-
uam, in Glo quadanm magna.
S. Ius auteu ciuile.1.
In hune S Forcatulus auiarij cap.2. Quot, & qui-
bus modis ius ciuile accipiatur, declarat hoc loco
Imperator. coniunge autem cum hoc .l. ff.de iu-
ſtitia & iure.
Partim ſuo proprin.
Cicero hac de re t. de legibus, & in ratione pro
Balbo. Ariſt.lib. 5. Ethie. cap. 6. & 7. Cicero lib. offi
ciorum.
Vocaturque ius ciuile.
Sie Cicero in Topicu idem ius ſie defiuit, vt ſit!
aquitas conſtituta iis, qui eluſdem ciuitatis ſunt
Jad res ſuas obtinendas.
9. Sed ius quidem.2.
Magius lib. 1.miſcellancap. 16. Zoanncetsps rarn
quotidia. cap. 60.
Vel Draconis leges.
Perperam hie Draconem facit legiſlatoren La-
cedamoniorum, cum fuerit dus ooSit.
Draconis meminit Ariſtoteles lib. politit cap. vle.
Plutarehus, & Laërtius in Solone. Agel, lib. 11.
cap.18.
Quirites à Quirino.
Varro lib.4de ling. Latin Cicero I. de legib. Ouid
2.Faſtor. Diony ſlib.z.
S. Conſtat autem.;.
Vide Platonem8. de repub. Ruard de auth prud.
cap.t4. hoc deſumptum eſt ex Vlpiano inlib. 6. &
7fde iuſtitia & iure. Cicero in Topicis.
Ius autem gentium.
d Glo. in verbo ponc, infine. vide Bar, eun re-
probantem in l.ax hoc iuroin 6, colum. numff.
de iuſtitia & iure. Et de hoc vide aliquid in vltima
quſt. ſuper j.quod fer aodtit.
5. Lex autem.4.
De lege Hortenſia, vide Gellium lib. 2. cp. 25.
Verûm nota hîe nomen legis varias apud auctores
noſtros ſignifieationes habere: primum enim legis
appellatione omnes iuris Romani ſeripti partes,
imô etiam aliorum populorum iura ſcripta com-
prehenduntur:vt in lomnes. de iuſtitia & iure. &
in ius autem fit-. de quibu. ff-de legibus. Llegitima.
tde pactis. cãque ratione plebiſcita nonnunquam
leges appellantur nam & Aquiliam, & Falcidiam,
leges appellamus, eùm plebiſcita eſſe conſtet:vide
Dion lib.48.
S. Senatuſconſultum.5.
Cûm populus Romanus multum exereuiſſet, ve
difficile conuocaretur gratia ferendarum legum,
ad Senatum deuolura fuit iſta ſumma poreſtas,
ideõque quicquid Senatus decreuiſſet, pro lege
ſeruabatur. ſed hodie apud nos ſupremi ſenatus
legum authoritatem non habent: quoniam exem-
plis iudicandum non eſt:ſed legibus, conſtitutio-
nibus, & moribus.
5. Sed & quod.6.
Duarenus lib.diſput cap. 19. Contius lib.2. lt.
e.8. Charondas. Longollius poſt tractatum de ſer-
uitutum vſucapione. Hic autem locus deſcriptus
eſt exl.f.de conſtit, princip obiter tamen hie nota-
bis, omnia, qua principi placent, legis vim non
habere: quid enim ſi princeps paciſcatur, aut con-
trahat cum aliquo, an hanc conuentionem ius fa-
cere dicemus: pari modo nec qualibet interlocu-
tio, quam protulit in aliquo negorio princeps, ius
facit: quia non voluit princeps eam pro lege ha-
beri: veruntamen addendum eſt ita demum quod
principi placuit legem eſſe, ſi non aduerſetur re-
cta rationi.
S. Prætorum quoque.7.
Cuiacius lib. 8. obſeruat. cap. 38. coniunge cum
hoc s. l. 2. S.5.fide origine iuris. pertinet etiam hie
quod Tullius ait, edictum prtoris legem eſſe
annuam.
S. Reſponſa.8.
Gomeſius lib.2. variar lectio. cap. 30. Cuiacius
lib. 7. obſeru, cap.25. vide libellum Reuardi, de autho-
ritate prudentum. Iuriſconſultorum authoritas qua
& quanta fuerit, declarat Cicero in orations pro Ca-
ain Eutropius li De reſponſs prudeutun, &
à quo ius reſpondendi de iure peteretur, vide l2.
S. 47. e origine iuris.
S. Sine ſcripto. 9.
Ius non ſcriptum eſt, quod vſus comprobauit:
vſus, inquam, non repugnans iuri naturali, & re-
ctæ rationi: item vſus frequens, & inueteratus,
hoe eſt, plurimorum annorum vſus: nam vrid,
quod moribus conſtitutum eſſe dicitur, vim iuris
obtineat, in primis requiritur, ve ne iuri natura
V aduerſe
EMI
7
SSIONES IN INSTITV
m
TIONES IVSTINIANI.
VPER has Inſtituriones vide An-
I’ſelmum & doctiſſimos lacobi Cuia-
& ci Commentarios: vide Georgi
cenardi diuiſiones in his quatuior
l inſtitutionum libris. Harum autem
nſtiturionum finis eſt, vt ſint prima legum cuna-
ula, & elementa quibus iuuenes inſtructi ad pe-
etralia iuris accederelfacilius poſſint. Grci, t
it Harmenop, lit. t. San Latini non mode
uriſeonſulti, ſed & Theologi Inſtitutiones dixe-
unt: Lactant.1. cap1.
Proœmium.
S. Imperatoriam.
Pro intellectu huius proœmij, vide Cuiacium
ib. 4obſeru cap. 24. Conſtantium Landum enarrat.
n tit. de iuſti. & iure cap3-ex profeſſo loãnes Rod.
Iiſpanus ad euns ſeripſit.
Princeps Romanus.
Quaſi diceret, Imperatorem non ex armis tan-
am ſed ex legibus glorioſam ſibi victoriam com-
arare. Nota autem hîe Imperatores Romanos
lim dictos fuiſſe principes. qua de re ſeribit Ta-
itus lib. t. annalium. Ariſtot. lib.7. politie cap.o. &
ib. 2.cap. lib.-cap. 3..lib.7 cap. 14. Plato in lib de Re-
ub. Cicero lib. 1.officiorum. Plato lub.5 de Repub. &
ib.2. de legibus.
S. Quorum vtramque.1.
Vide Forcatulum necyom. dialo.37. Contium lib.
let ſucceſſiuar.cap.7.
Barbaricæ gentes.
Hi ſunt Pagani, non autem Chriſtiani:quas au-
em barbaras gentes intelligat hie luſtinianus,
ulchrè declarat hic Hotomannus.
Poſt tanta temporum ſpatia.
Quot annos Vandali Africam obtinuerint, de-
larat Procopius:vide l. in princi ff de offie. prafect.
ratorio.
S. Omnes verô. 2.
uantum Iuſtinianus Imperator legibus pra-
titerit, declaratur hoc S.
Ad immenſa veteris prudentiæ.
Vide Duaren. lib. .disput. cap.6.
Per medium profundum.
Sic Liuius 3 1. Prouideo animo in vaſtiorem me al-
itudinem, ac velut profundum inuehi.
S Cûmque hoc3.
Crinitus lib. o de honeſt. diſcipl. cap.12. Alciat. lib.
diſput. cap.3.
Exquaſtore ſacri palatij.
Plin.7. & 8apiſtol.
Ab antiquis fabulis.
Fabulas appellat leges, qu non ſunt in vſu,
mm. Marcel lib. 30.
S. Igitur poſt.4.
Virum excelſum Tribonianum.
De fide Triboniani in iure conſtituendo, vide
Iarmenop.lib. 1.it.11.S. 10. & Suidam.
S. Quas ex omnibus.5.
Caij noſtri.
Caium noſtrum appellat, quoniam eo authore
rcipuë vſus eſt: ſieut de Scuola, quo frequen-
er vtuntur, ſolent Paulus, & Tryphoninus dicere,
cuola noſter. Hic autem Caius fuit Adriani Im-
e temporib. l. vtrum. ff de reb. dubiis. lnuper ffde
lonatio.inter vir. & vxor. Anton. Aug. lib.3.cap.7.
S. Summa itaque.6.
Ad hune 5. vide Rainaldum Corſum indagat.
ib.2. cap. 13.
Liber primus.
In hune librum primum ſcripſit Sylueſter Al-
iobrandinus: & Cuiacius.
Inſtitut.
Q
Titulus 1.
De iuſtitia, & iure.
Ad hune titulum ſeripſere Vlpianus de Zanis,
& Ferdin. Zoazes, Rainaldus Corſus libt. indagat.
cap.I1. lib.2. cap. 14. definitur autem iuſtitia hîe,
conſtans & perpetua voluntas ius ſuum vnicuique
tribuendid. iuſtitia. 10. h.t. vel animi affectio ſuum
cuique tribuens, ac ſocietatem coniunctionis hu-
manæ mirificé, & æqué tuens. Cicero 5. de finibus.
Ariſto lil y Ebireſr
5. Iuriſprudentia.t.
De hoc Aleiat. lib. 2. dipup. ap..8. Huius autem
verſiculi ſenſus verus, ac germanus mihi eſſe vide-
tur, vt iuriſprudentia nos doceat quomodo ius, &
leges cognoſcamus: per diuinas res intelligimus
quaſtiones de religione, caremoniis, & de fide: &
per humanas quaſtiones intelligimus de Republ.
de legibus, de bello, de pace, de vectigalibus, & de
iure ciuili Cicero lib. . de orat & lib z.e legibus in
Topicis. &Ide orator. Ariſtot lib. 5.Ethic.
S. His igitur.2.
Iuſtinianus expoſiturus iura populi Romani
pollicetur ſe accomodaturum ſuas prceptiones
ad capacitatem diſcentium: qua in re imitatur ſta-
tuarios, qui primûm tude aliquod opus effingunt,
deinde paulô diligentiûs exponunt, & ad extre-
mum, ſupremam manum imponunt: Fab. in pro-
mio lib. 8. Inſtit. orat lb. ..ap. 2. & 3. Cicero Tuſcul.
5. Ariſtot lib. . Ethic.
S. Iuris prcepta.3.
Vide Rœuardum lib. . varia. cap, Mecerium lib.
2opinion cap. 2. Vvaltheru lib, a. miſcellaneor.eap.7.
Declaraiur autem hie Iuriſconſulti triplex offi-
cium:qua dere Tul lib.,. officio. & lib.3. de finibus.
Ariſto lib. 5. Ethic.cap.t.& cap.3.
S. Huius ſtudij.4.
Hoc deſumprum eſt ex Vlpia-in l.1.. Fab.
lib. 2. cap.4. ſacrum publicum, & priuatum ponit:
ſed publico continetur ſacrum, ve notat Budœus
hîe. Alciat in l. pupillus.S. munus ffade verbo, ſignifica.
Auſaidyl.15. Cicero in partitionibus, & de legibusl.
5.S vlt & leg ſeqff.de capmin.
Titulus 2.
De iure naturali, gentium, & ciuili.
Iuris priuati, quod partim ex naturæ praceptis,
partim ex inſtitutis gentium, & partim ex ciuita-
tis ſtatutis compoſitum eſt, tres traduntur hie ſpe-
cies, naturale nempe, gentium, & ciuile. de quibus
ſpeciebus ordine nunc diſſerimus, que enumeran-
tur quoque ab Vlpiano im l.1.6.11.&ium naturale.
ff de iuſtitia & iure.
lus naturale eſt.
Rainaldus Corſus lib.1.indagat. cap. 10. & 13. vide
art in rax de teſtamentit elhtt l ,lqui ponderar
hune textum ibi, & vide in ſiili Bald. in l.i.col. fin.
verſ 6. principaliter quaro, circa fin. de rebus dubiis.
Vide declarationem ad illum textum per Hoſtiẽſ.
in ſumma oxtrà de ſponſal ſub rubr. illa de matrimo-
niis in 2.colum in n vide imtulta conferentia ad ma-
teriam iuris n extrauagant. bonis, incip. rem non no-
uam, in Glo quadanm magna.
S. Ius auteu ciuile.1.
In hune S Forcatulus auiarij cap.2. Quot, & qui-
bus modis ius ciuile accipiatur, declarat hoc loco
Imperator. coniunge autem cum hoc .l. ff.de iu-
ſtitia & iure.
Partim ſuo proprin.
Cicero hac de re t. de legibus, & in ratione pro
Balbo. Ariſt.lib. 5. Ethie. cap. 6. & 7. Cicero lib. offi
ciorum.
Vocaturque ius ciuile.
Sie Cicero in Topicu idem ius ſie defiuit, vt ſit!
aquitas conſtituta iis, qui eluſdem ciuitatis ſunt
Jad res ſuas obtinendas.
9. Sed ius quidem.2.
Magius lib. 1.miſcellancap. 16. Zoanncetsps rarn
quotidia. cap. 60.
Vel Draconis leges.
Perperam hie Draconem facit legiſlatoren La-
cedamoniorum, cum fuerit dus ooSit.
Draconis meminit Ariſtoteles lib. politit cap. vle.
Plutarehus, & Laërtius in Solone. Agel, lib. 11.
cap.18.
Quirites à Quirino.
Varro lib.4de ling. Latin Cicero I. de legib. Ouid
2.Faſtor. Diony ſlib.z.
S. Conſtat autem.;.
Vide Platonem8. de repub. Ruard de auth prud.
cap.t4. hoc deſumptum eſt ex Vlpiano inlib. 6. &
7fde iuſtitia & iure. Cicero in Topicis.
Ius autem gentium.
d Glo. in verbo ponc, infine. vide Bar, eun re-
probantem in l.ax hoc iuroin 6, colum. numff.
de iuſtitia & iure. Et de hoc vide aliquid in vltima
quſt. ſuper j.quod fer aodtit.
5. Lex autem.4.
De lege Hortenſia, vide Gellium lib. 2. cp. 25.
Verûm nota hîe nomen legis varias apud auctores
noſtros ſignifieationes habere: primum enim legis
appellatione omnes iuris Romani ſeripti partes,
imô etiam aliorum populorum iura ſcripta com-
prehenduntur:vt in lomnes. de iuſtitia & iure. &
in ius autem fit-. de quibu. ff-de legibus. Llegitima.
tde pactis. cãque ratione plebiſcita nonnunquam
leges appellantur nam & Aquiliam, & Falcidiam,
leges appellamus, eùm plebiſcita eſſe conſtet:vide
Dion lib.48.
S. Senatuſconſultum.5.
Cûm populus Romanus multum exereuiſſet, ve
difficile conuocaretur gratia ferendarum legum,
ad Senatum deuolura fuit iſta ſumma poreſtas,
ideõque quicquid Senatus decreuiſſet, pro lege
ſeruabatur. ſed hodie apud nos ſupremi ſenatus
legum authoritatem non habent: quoniam exem-
plis iudicandum non eſt:ſed legibus, conſtitutio-
nibus, & moribus.
5. Sed & quod.6.
Duarenus lib.diſput cap. 19. Contius lib.2. lt.
e.8. Charondas. Longollius poſt tractatum de ſer-
uitutum vſucapione. Hic autem locus deſcriptus
eſt exl.f.de conſtit, princip obiter tamen hie nota-
bis, omnia, qua principi placent, legis vim non
habere: quid enim ſi princeps paciſcatur, aut con-
trahat cum aliquo, an hanc conuentionem ius fa-
cere dicemus: pari modo nec qualibet interlocu-
tio, quam protulit in aliquo negorio princeps, ius
facit: quia non voluit princeps eam pro lege ha-
beri: veruntamen addendum eſt ita demum quod
principi placuit legem eſſe, ſi non aduerſetur re-
cta rationi.
S. Prætorum quoque.7.
Cuiacius lib. 8. obſeruat. cap. 38. coniunge cum
hoc s. l. 2. S.5.fide origine iuris. pertinet etiam hie
quod Tullius ait, edictum prtoris legem eſſe
annuam.
S. Reſponſa.8.
Gomeſius lib.2. variar lectio. cap. 30. Cuiacius
lib. 7. obſeru, cap.25. vide libellum Reuardi, de autho-
ritate prudentum. Iuriſconſultorum authoritas qua
& quanta fuerit, declarat Cicero in orations pro Ca-
ain Eutropius li De reſponſs prudeutun, &
à quo ius reſpondendi de iure peteretur, vide l2.
S. 47. e origine iuris.
S. Sine ſcripto. 9.
Ius non ſcriptum eſt, quod vſus comprobauit:
vſus, inquam, non repugnans iuri naturali, & re-
ctæ rationi: item vſus frequens, & inueteratus,
hoe eſt, plurimorum annorum vſus: nam vrid,
quod moribus conſtitutum eſſe dicitur, vim iuris
obtineat, in primis requiritur, ve ne iuri natura
V aduerſe