DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.25710#0307
Tadeusz Łopatkiewicz
Rogi w Krośnieńskiem.
Przystanek w podroży zabytkoznawczej
Stanisława Tomkowicza po Podkarpaciu w roku 1893
Historia konserwatorstwa polskiego, a także początków inwentaryzacji zabytków na-
szego kraju, należy wciąż do zagadnień nie dośc gruntownie zbadanych, tym samym
też słabo uświadamianych w odbiorze powszechnym. Dopinguje to do podjęcia trudu
badań i popularyzacji szczegółowych kwestii z przeszłości tej dyscypliny, tym bardziej, iż
pierwsze polskie katalogi zabytków - mające nowoczesną, jak na schyłek XIX wieku,
formę topografii artystycznej - odnoszą się do terenów bliskiego mi Podkarpacia. Po-
wstanie tych inwentarzy, a wcześniej gromadzenie w terenie podstawowej faktografii do-
tyczącej dzieł sztuki dawnej, zawdzięczamy zasłużonemu, a dziś niesłusznie zapomnia-
nemu pionierowi na tym polu - Stanislawowi Tomkowiczowi'.
Urodzony w r. 1850 w Krakowie i związany z tym miastem ściśle przez cale życie,
studiował Tomkowicz germanistykę i doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Nic zatem nie zapowiadało zrazu jego przyszłych sukcesów w dziedzinie historii sztuki
i konserwatorstwa. Jednak rodzinne tradycje literackie 1 2, ponadto oddziaływanie niepow-
tarzalnej - narodowej, artystycznej i naukowej ~ atmosfery Krakowa 3. cwierci w. XIX,
rychło skierowały uwagę młodego człowieka (il. 1 ) na zagadnienia opieki nad zabytkami
przeszłości, czemu ówcześnie oddawali sięjedynie nieliczni, a i to najczęściej wkatego-
riach nieszkodliwego hobby 3. Powodów takiego stanu rzeczy było bez liku - całkowite
désintéressement zaborcy, gdy idzie o sprawę ochrony narodowych pamiątek Polaków,
1 Skromnym tym tekstem pragnę podziękować Pani Helenie Maikiewiczównie za Jej inspirującą rolę w dziele
wydania rękopiśmiennych inwentarzy S. Tomkowicza drukiem. Wyiącznie zachętom z Jej strony, a także wszech-
stronnej pomocy w trakcie przygotowywania edycji, zawdzięczać należy publikację tych cennych archiwaliów.
2 Tomkowicz byi po kądzieli wnukiem Franciszka Wężyka (1785-1862), pisarza, posia na sejm warszawski,
wolnomularza i prezesa TowarzystwaNaukowego Krakowskiego; T. Łopatkłewioz, Stamsiawa Tomkowicza cwriculum
vitae [w:] Stanistawa Tomkowicza Inwentarz zabytkówpowiatu krośnieńskiego. Z rękopisów Autora wydaii iwłasny-
mi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, Kraków 2005 (cyt. dalej : Inwentarz 2005), s. 3-4.
3 Dość przypomnieć, iż caly teren Galicji przypadai dwóm tylko konserwatorom, mianowanym przez rząd
Austrii wr. 1856. Dla Galicji Zachodniej obowiązki konserwatorskie sprawował hr. Pawei Popiel wKrakowie, zaś dla
części wschodniej - prof. Franciszek Stroński we Lwowie. Dwóch 1 udzi, peiniących swój urząd honorowo, bez wynagro-
dzenia (konserwatorzy mogli liczyć jedynie na zwolnienie z opiat pocztowych i bezpiatne przejazdy koleją w celach
urzędowych), bez personelu pomocniczego, do tego w okręgach o tak znacznym obszarze - zdziaiać oczywiście wiele
nie mogio. Zob. P. Dobosz,Konsenvatorzy ikorespondencikrajowych urządów konserwatorskich dla zabytkówsztuki,
wykopalisk i archiwów w Galicji, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego”, 2, 1995, s. 24, 28.
Rogi w Krośnieńskiem.
Przystanek w podroży zabytkoznawczej
Stanisława Tomkowicza po Podkarpaciu w roku 1893
Historia konserwatorstwa polskiego, a także początków inwentaryzacji zabytków na-
szego kraju, należy wciąż do zagadnień nie dośc gruntownie zbadanych, tym samym
też słabo uświadamianych w odbiorze powszechnym. Dopinguje to do podjęcia trudu
badań i popularyzacji szczegółowych kwestii z przeszłości tej dyscypliny, tym bardziej, iż
pierwsze polskie katalogi zabytków - mające nowoczesną, jak na schyłek XIX wieku,
formę topografii artystycznej - odnoszą się do terenów bliskiego mi Podkarpacia. Po-
wstanie tych inwentarzy, a wcześniej gromadzenie w terenie podstawowej faktografii do-
tyczącej dzieł sztuki dawnej, zawdzięczamy zasłużonemu, a dziś niesłusznie zapomnia-
nemu pionierowi na tym polu - Stanislawowi Tomkowiczowi'.
Urodzony w r. 1850 w Krakowie i związany z tym miastem ściśle przez cale życie,
studiował Tomkowicz germanistykę i doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Nic zatem nie zapowiadało zrazu jego przyszłych sukcesów w dziedzinie historii sztuki
i konserwatorstwa. Jednak rodzinne tradycje literackie 1 2, ponadto oddziaływanie niepow-
tarzalnej - narodowej, artystycznej i naukowej ~ atmosfery Krakowa 3. cwierci w. XIX,
rychło skierowały uwagę młodego człowieka (il. 1 ) na zagadnienia opieki nad zabytkami
przeszłości, czemu ówcześnie oddawali sięjedynie nieliczni, a i to najczęściej wkatego-
riach nieszkodliwego hobby 3. Powodów takiego stanu rzeczy było bez liku - całkowite
désintéressement zaborcy, gdy idzie o sprawę ochrony narodowych pamiątek Polaków,
1 Skromnym tym tekstem pragnę podziękować Pani Helenie Maikiewiczównie za Jej inspirującą rolę w dziele
wydania rękopiśmiennych inwentarzy S. Tomkowicza drukiem. Wyiącznie zachętom z Jej strony, a także wszech-
stronnej pomocy w trakcie przygotowywania edycji, zawdzięczać należy publikację tych cennych archiwaliów.
2 Tomkowicz byi po kądzieli wnukiem Franciszka Wężyka (1785-1862), pisarza, posia na sejm warszawski,
wolnomularza i prezesa TowarzystwaNaukowego Krakowskiego; T. Łopatkłewioz, Stamsiawa Tomkowicza cwriculum
vitae [w:] Stanistawa Tomkowicza Inwentarz zabytkówpowiatu krośnieńskiego. Z rękopisów Autora wydaii iwłasny-
mi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, Kraków 2005 (cyt. dalej : Inwentarz 2005), s. 3-4.
3 Dość przypomnieć, iż caly teren Galicji przypadai dwóm tylko konserwatorom, mianowanym przez rząd
Austrii wr. 1856. Dla Galicji Zachodniej obowiązki konserwatorskie sprawował hr. Pawei Popiel wKrakowie, zaś dla
części wschodniej - prof. Franciszek Stroński we Lwowie. Dwóch 1 udzi, peiniących swój urząd honorowo, bez wynagro-
dzenia (konserwatorzy mogli liczyć jedynie na zwolnienie z opiat pocztowych i bezpiatne przejazdy koleją w celach
urzędowych), bez personelu pomocniczego, do tego w okręgach o tak znacznym obszarze - zdziaiać oczywiście wiele
nie mogio. Zob. P. Dobosz,Konsenvatorzy ikorespondencikrajowych urządów konserwatorskich dla zabytkówsztuki,
wykopalisk i archiwów w Galicji, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego”, 2, 1995, s. 24, 28.