DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.23925#0056
III. SECUNDUS ADYENTUS
O MOZAIKACH NA ŁUKU TRIUMFALNYM
W S. PAOLO FUORI LE MURA W RZYMIE
I W KOPUŁACH: HAGIOS GEORGIOS W SALONIKACH
I CAPELLA PALATINA W AKWIZGRANIE
I choćbyś wyolbrzymiał w wyobraźni
blask słońca, jak tylko zdołasz —
czy ogrom, czy blask jego —
po tysiąckroć, bez miary —
nie będzie to bogiem
Św. Augustyn, De Trinitate, VIII,
2-3*
Kiedy nadejdzie sam Pan, i wzejdzie nasze Słońce, nie to
jakie oglądamy oczami, które świeci dla dobrych i dla
złych, ale to, o którym powiedziano: „Dla was, którzy
' boicie się Boga, wzejdzie Słońce sprawiedliwości"... Wów-
czas nastanie dla nas lato
Św. Augustyn, Enarrationes in Psalmos, CXLVIII, 16**
Wizja Powtórnego Przyjścia Syna Człowieczego przenika sztukę pierwszego
tysiąclecia. Do zapowiedzi wypełnienia się czasów nawiązuje wiele przedstawień
Wniebowstąpienia i Przemienienia1. W obu tych scenach i w innych tematach ta
eschatologiczna wizja jest ważnym, ale tylko jednym z kilku wątków treściowych.
Istnieje jednak grupa wyobrażeń, w których Secundus Adventus jest tematem
głównym. W wielu spośród nich pojawiają się wyraźne związki z symboliką
solarną. Problem ten, dostrzegany wprawdzie przez różnych badaczy nie został
dotąd opracowany w całości. W tym rozdziale podjęta została próba częściowego
wypełnienia tej luki. Punktem wyjścia tych rozważań są wyobrażenia Hołdu
dwudziestu czterech Starców według Apokalipsy św. Jana, niezwykle popularne
w sztuce pierwszego tysiąclecia, w których ta symbolika występuje wielokrotnie
począwszy od V w.2
* Nec si augeas imaginatione cogitationis lucern solis ąuantum potes, siue quo sit maior siue quo sit
clarior, millies tantum aut innumerabiliter, neque hoc est deus: CChr.S.L., t. L, s. 271; przekł. polski,
Św. Augustyn, 1963, s. 260.
** Quando uenerit ipse Dominus, et ortusfuerit sol noster: non iste ąui oculis uidetur, et oritur super
bonos et malos; sed de quo dicitur: „Vobis ąui timetis Deum, orietur sol iustitiae, et sanitas in pennis
eius". Ipsa erit aestas nostra: CChr.S.L., t. XL, s. 2176; przekł. polski, Ś w. Augustyn, 1986, t. XLII,
s. 381.
1 Na temat Wniebowstąpienia jako zapowiedzi Drugiego Przyjścia patrz Grabar, 1946, s.
177-179 i 209; id., 1958, s. 58; Engemann, 1974, s. 39-42. Zob. też van der Meer, 1938, s.
179-198, szczeg. s. 196-198; Brenk, 1966, s. 55 n.; Christe, 1969, s. 66 n. Jednym ze źródeł
literackich ukazywania Drugiego Przyjścia w podobnej formule ikonograficznej jak Wniebowstąpie-
nie są Dzieje Apostolskie 1: „Mężowie galilejscy, czemu stoicie patrząc w niebo? Ten Jezus, który
wzięty jest od was do nieba, tak przyjdzie, jak widzieliście go idącego do nieba". Na temat Prze-
mienienia jako zapowiedzi Drugiego Przyjścia patrz rozdz. IV. Ogólnie o Paruzji van der Meer,
1938, passim; Christe, 1969, s. 135 — 153; id., 1973, passim; O poglądach tego badacza na temat
„Endzeitliche und Gegenwartige Eschatologie" wyrażonych w kilku artykułach z lat siedemdziesią-
tych patrz infra przyp. 56; Dinkler, 1964, passim. Zob. też Poeschke, 1971, szp. 384 — 386.
2 O Hołdzie Starców apokaliptycznych piszą m.in. van der Meer, 1938, s. 82 — 125; Hoff-
mann, 1968, szp. 107 —109; Aurenhammer, 1957/1967, s. 638 —640 z chronologicznym zestawie-
O MOZAIKACH NA ŁUKU TRIUMFALNYM
W S. PAOLO FUORI LE MURA W RZYMIE
I W KOPUŁACH: HAGIOS GEORGIOS W SALONIKACH
I CAPELLA PALATINA W AKWIZGRANIE
I choćbyś wyolbrzymiał w wyobraźni
blask słońca, jak tylko zdołasz —
czy ogrom, czy blask jego —
po tysiąckroć, bez miary —
nie będzie to bogiem
Św. Augustyn, De Trinitate, VIII,
2-3*
Kiedy nadejdzie sam Pan, i wzejdzie nasze Słońce, nie to
jakie oglądamy oczami, które świeci dla dobrych i dla
złych, ale to, o którym powiedziano: „Dla was, którzy
' boicie się Boga, wzejdzie Słońce sprawiedliwości"... Wów-
czas nastanie dla nas lato
Św. Augustyn, Enarrationes in Psalmos, CXLVIII, 16**
Wizja Powtórnego Przyjścia Syna Człowieczego przenika sztukę pierwszego
tysiąclecia. Do zapowiedzi wypełnienia się czasów nawiązuje wiele przedstawień
Wniebowstąpienia i Przemienienia1. W obu tych scenach i w innych tematach ta
eschatologiczna wizja jest ważnym, ale tylko jednym z kilku wątków treściowych.
Istnieje jednak grupa wyobrażeń, w których Secundus Adventus jest tematem
głównym. W wielu spośród nich pojawiają się wyraźne związki z symboliką
solarną. Problem ten, dostrzegany wprawdzie przez różnych badaczy nie został
dotąd opracowany w całości. W tym rozdziale podjęta została próba częściowego
wypełnienia tej luki. Punktem wyjścia tych rozważań są wyobrażenia Hołdu
dwudziestu czterech Starców według Apokalipsy św. Jana, niezwykle popularne
w sztuce pierwszego tysiąclecia, w których ta symbolika występuje wielokrotnie
począwszy od V w.2
* Nec si augeas imaginatione cogitationis lucern solis ąuantum potes, siue quo sit maior siue quo sit
clarior, millies tantum aut innumerabiliter, neque hoc est deus: CChr.S.L., t. L, s. 271; przekł. polski,
Św. Augustyn, 1963, s. 260.
** Quando uenerit ipse Dominus, et ortusfuerit sol noster: non iste ąui oculis uidetur, et oritur super
bonos et malos; sed de quo dicitur: „Vobis ąui timetis Deum, orietur sol iustitiae, et sanitas in pennis
eius". Ipsa erit aestas nostra: CChr.S.L., t. XL, s. 2176; przekł. polski, Ś w. Augustyn, 1986, t. XLII,
s. 381.
1 Na temat Wniebowstąpienia jako zapowiedzi Drugiego Przyjścia patrz Grabar, 1946, s.
177-179 i 209; id., 1958, s. 58; Engemann, 1974, s. 39-42. Zob. też van der Meer, 1938, s.
179-198, szczeg. s. 196-198; Brenk, 1966, s. 55 n.; Christe, 1969, s. 66 n. Jednym ze źródeł
literackich ukazywania Drugiego Przyjścia w podobnej formule ikonograficznej jak Wniebowstąpie-
nie są Dzieje Apostolskie 1: „Mężowie galilejscy, czemu stoicie patrząc w niebo? Ten Jezus, który
wzięty jest od was do nieba, tak przyjdzie, jak widzieliście go idącego do nieba". Na temat Prze-
mienienia jako zapowiedzi Drugiego Przyjścia patrz rozdz. IV. Ogólnie o Paruzji van der Meer,
1938, passim; Christe, 1969, s. 135 — 153; id., 1973, passim; O poglądach tego badacza na temat
„Endzeitliche und Gegenwartige Eschatologie" wyrażonych w kilku artykułach z lat siedemdziesią-
tych patrz infra przyp. 56; Dinkler, 1964, passim. Zob. też Poeschke, 1971, szp. 384 — 386.
2 O Hołdzie Starców apokaliptycznych piszą m.in. van der Meer, 1938, s. 82 — 125; Hoff-
mann, 1968, szp. 107 —109; Aurenhammer, 1957/1967, s. 638 —640 z chronologicznym zestawie-