DOI Artikel:
Kuczyński, Stefan K.: Godło Uniwersytetu Warszawskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.23829#0135
Stefan K. Kuczyński
Godło Uniwersytetu Warszawskiego
” M "Uniwersytet miał wiele treści do przekazywa-
łby / ma swoim członkom i społeczeństwu. Swoją
V_/ postać ujmował w systemy znaków, których
desygnatem była godność akademicka. Takie spoiwo
wspólnoty uniwersyteckiej stawało się tradycją wyra-
żaną w znakach — pisał Aleksander Gieysztor, profe-
sor Uniwersytetu Warszawskiego, historyk jak rzadko
który wyczulony na treści spraw złożonych zawarte
w znakach i symbolach1.
Universitas magistrorum et scholarum, wspólnota
mistrzów i uczniów, miejsce uprawy nauki i pobiera-
nia wiedzy, od zarania swego istnienia w wiekach śred-
nich wytwarza bogate pokłady kultury symbolicznej,
złożone ze znaków, gestów, rytuałów i zwyczaju. Były
one nośnikiem wielu znaczeń i wartości, z których
najważniejszą pozostawał sam uniwersytet i nauka,
w służbę której został on powołany.
Uniwersytet był instytucją publiczną o silnie pod-
kreślanej osobowości prawnej oraz wysokim poczuciu
autonomii i samorządności. Naczelnym symbolem
tego statusu szkoły wyższej stał się herb jako oznaka
jej tożsamości. Herb wyprzedzała zwykle pieczęć uni-
wersytetu, środek wierzytelności dokumentów wysta-
wianych przez władze uczelni, z czasem przysługująca
też jej wydziałom. Nie wszystkie godła pieczętne uni-
wersytetów stały się ich herbami. Są przesłanki, aby
uważać, że król Kazimierz Wielki zezwolił założone-
mu przez siebie uniwersytetowi w Krakowie używać
godła herbu Królestwa Polskiego, tj. Orła Białego2.
Najstarsza pieczęć uniwersytetu krakowskiego z po-
czątku XV wieku przedstawia tarczę z orłem, a ponad
nią półpostać św. Stanisława, ukazanego w geście bło-
gosławieństwa1. Herbem Akademii Krakowskiej stało
się przedstawienie dwóch skrzyżowanych bereł rektor-
skich umieszczonych na tarczy herbowej, znane z pie-
częci rektora z 2. połowy XV wieku4. Z czasem do bereł
doszła wieńcząca je korona, nawiązująca do kró-
lewskich początków Uniwersytetu i jego związków
z władcami i państwem. Herbu tego, noszącego też
własną nazwą Sceptra, czyli Berła, Uniwersytet Jagiel-
loński używa do dzisiaj.
W herbach wielu średniowiecznych i nowożytnych
uniwersytetów powtarza się motyw księgi, często łą-
czony z godłami i herbami państw, panujących i miast
macierzystych uczelni. Księga, zamknięta lub otwar-
ta, niekiedy trzymana przez jedną lub dwie ręce,
jest tu symbolem czerpanej z niej mądrości, interpre-
tuje się ją również jako Biblię lub oficjalną księgę
uniwersytetu zawierającą jego prawa, przywileje i sta-
tuty, używaną podczas ceremonialnej przysięgi uni-
wersyteckiej1.
Niektóre uniwersytety nie wytworzyły swoich her-
bów w rozumieniu heraldyki, tj. godeł umieszczonych
na tarczy herbowej i poddanych regułom sztuki he-
raldycznej. Używały one samego tylko godła oraz opa-
trzonych nim pieczęci. Podniosło to znaczenie głównej
pieczęci uniwersyteckiej, nadając jej rangę naczelne-
go symbolu szkoły.
Żywotność tradycji akademickiej w sferze symbo-
licznej niosła potrzebę własnych godeł również dla póź-
no powstałych uniwersytetów. Rozumieli to ludzie, którzy
zajęli się organizacją Szkoły Głównej Warszawskiej,
powołanej do życia dyplomem fundacyjnym cesarza
Rosji i króla Polski Aleksandra I z 19 listopada 1816
roku. Szkoła powstała z połączenia dwóch wcześniej
istniejących uczelni, założonej w 1807 roku Szkoły Pra-
wa i Administracji oraz o rok późniejszej Szkoły Le-
karskiej. W marcu 1817 roku Rada Ogólna nowej uczelni,
na wniosek dziekanów wydziałów, postanowiła zmianę
jej nazwy na Uniwersytet Królewski, „a to stosownie
do dyplomatu królewskiego publicznie ogłoszonego”6.
Dnia 4 listopada 1817 roku Komisja Rządowa Wy-
znań Religijnych i Oświecenia Publicznego (WRiOP)
przedstawiła Namiestnikowi Królestwa projekt godła
Uniwersytetu, zarazem jego pieczęci, w którym był
przedstawiony „orzeł dawny polski w koronie, z roz-
postartymi skrzydłami, trzymający w lewym szponie
gałązkę palmową, a w prawym laurową, oznaki cier-
pliwej pracowitości i nagrody; w koło w pięciokąt pięć
gwiazd znaczących pięć akademicznych wydziałów,
a na brzegu wkoło napis: SIGILLUM UNWERSITATIS
REGIAE VARSAVIENSIS MDCCCXVT7 (ił. 1). Na po-
siedzeniu Rady Ogólnej Uniwersytetu 8 listopada 1817
roku informowano, „że na Radzie Administracyjnej
mówiono, aby do pieczęci uniwersyteckiej użyty był
orzeł teraźniejszego Królestwa”; Rada Ogólna „pro-
ponowała jeszcze czyby nie wziąć orła ze Śpiewów
Niemcewicza, a jeśliby i ten nie zdawał się Radzie
Administracyjnej, zgadza się i na orła teraźniejszego
Królestwa”'4.
131
Godło Uniwersytetu Warszawskiego
Godło Uniwersytetu Warszawskiego
” M "Uniwersytet miał wiele treści do przekazywa-
łby / ma swoim członkom i społeczeństwu. Swoją
V_/ postać ujmował w systemy znaków, których
desygnatem była godność akademicka. Takie spoiwo
wspólnoty uniwersyteckiej stawało się tradycją wyra-
żaną w znakach — pisał Aleksander Gieysztor, profe-
sor Uniwersytetu Warszawskiego, historyk jak rzadko
który wyczulony na treści spraw złożonych zawarte
w znakach i symbolach1.
Universitas magistrorum et scholarum, wspólnota
mistrzów i uczniów, miejsce uprawy nauki i pobiera-
nia wiedzy, od zarania swego istnienia w wiekach śred-
nich wytwarza bogate pokłady kultury symbolicznej,
złożone ze znaków, gestów, rytuałów i zwyczaju. Były
one nośnikiem wielu znaczeń i wartości, z których
najważniejszą pozostawał sam uniwersytet i nauka,
w służbę której został on powołany.
Uniwersytet był instytucją publiczną o silnie pod-
kreślanej osobowości prawnej oraz wysokim poczuciu
autonomii i samorządności. Naczelnym symbolem
tego statusu szkoły wyższej stał się herb jako oznaka
jej tożsamości. Herb wyprzedzała zwykle pieczęć uni-
wersytetu, środek wierzytelności dokumentów wysta-
wianych przez władze uczelni, z czasem przysługująca
też jej wydziałom. Nie wszystkie godła pieczętne uni-
wersytetów stały się ich herbami. Są przesłanki, aby
uważać, że król Kazimierz Wielki zezwolił założone-
mu przez siebie uniwersytetowi w Krakowie używać
godła herbu Królestwa Polskiego, tj. Orła Białego2.
Najstarsza pieczęć uniwersytetu krakowskiego z po-
czątku XV wieku przedstawia tarczę z orłem, a ponad
nią półpostać św. Stanisława, ukazanego w geście bło-
gosławieństwa1. Herbem Akademii Krakowskiej stało
się przedstawienie dwóch skrzyżowanych bereł rektor-
skich umieszczonych na tarczy herbowej, znane z pie-
częci rektora z 2. połowy XV wieku4. Z czasem do bereł
doszła wieńcząca je korona, nawiązująca do kró-
lewskich początków Uniwersytetu i jego związków
z władcami i państwem. Herbu tego, noszącego też
własną nazwą Sceptra, czyli Berła, Uniwersytet Jagiel-
loński używa do dzisiaj.
W herbach wielu średniowiecznych i nowożytnych
uniwersytetów powtarza się motyw księgi, często łą-
czony z godłami i herbami państw, panujących i miast
macierzystych uczelni. Księga, zamknięta lub otwar-
ta, niekiedy trzymana przez jedną lub dwie ręce,
jest tu symbolem czerpanej z niej mądrości, interpre-
tuje się ją również jako Biblię lub oficjalną księgę
uniwersytetu zawierającą jego prawa, przywileje i sta-
tuty, używaną podczas ceremonialnej przysięgi uni-
wersyteckiej1.
Niektóre uniwersytety nie wytworzyły swoich her-
bów w rozumieniu heraldyki, tj. godeł umieszczonych
na tarczy herbowej i poddanych regułom sztuki he-
raldycznej. Używały one samego tylko godła oraz opa-
trzonych nim pieczęci. Podniosło to znaczenie głównej
pieczęci uniwersyteckiej, nadając jej rangę naczelne-
go symbolu szkoły.
Żywotność tradycji akademickiej w sferze symbo-
licznej niosła potrzebę własnych godeł również dla póź-
no powstałych uniwersytetów. Rozumieli to ludzie, którzy
zajęli się organizacją Szkoły Głównej Warszawskiej,
powołanej do życia dyplomem fundacyjnym cesarza
Rosji i króla Polski Aleksandra I z 19 listopada 1816
roku. Szkoła powstała z połączenia dwóch wcześniej
istniejących uczelni, założonej w 1807 roku Szkoły Pra-
wa i Administracji oraz o rok późniejszej Szkoły Le-
karskiej. W marcu 1817 roku Rada Ogólna nowej uczelni,
na wniosek dziekanów wydziałów, postanowiła zmianę
jej nazwy na Uniwersytet Królewski, „a to stosownie
do dyplomatu królewskiego publicznie ogłoszonego”6.
Dnia 4 listopada 1817 roku Komisja Rządowa Wy-
znań Religijnych i Oświecenia Publicznego (WRiOP)
przedstawiła Namiestnikowi Królestwa projekt godła
Uniwersytetu, zarazem jego pieczęci, w którym był
przedstawiony „orzeł dawny polski w koronie, z roz-
postartymi skrzydłami, trzymający w lewym szponie
gałązkę palmową, a w prawym laurową, oznaki cier-
pliwej pracowitości i nagrody; w koło w pięciokąt pięć
gwiazd znaczących pięć akademicznych wydziałów,
a na brzegu wkoło napis: SIGILLUM UNWERSITATIS
REGIAE VARSAVIENSIS MDCCCXVT7 (ił. 1). Na po-
siedzeniu Rady Ogólnej Uniwersytetu 8 listopada 1817
roku informowano, „że na Radzie Administracyjnej
mówiono, aby do pieczęci uniwersyteckiej użyty był
orzeł teraźniejszego Królestwa”; Rada Ogólna „pro-
ponowała jeszcze czyby nie wziąć orła ze Śpiewów
Niemcewicza, a jeśliby i ten nie zdawał się Radzie
Administracyjnej, zgadza się i na orła teraźniejszego
Królestwa”'4.
131
Godło Uniwersytetu Warszawskiego