Modus: Prace z historii sztuki (10-11.2011)

szym dzieckiem rodzaju męskiego, tak Ma-
ria - żeńskiego (s. 194-195). Można by więc
rzec, że Autorka w ten sposób przezwycię-
żyła jeden z istotniej szych paradygmatów
gender studies, tj. teorię społeczeństwa pa-
triarchalnego, dostrzegając ekwiwalentność
historii życia chłopca i dziewczynki („małe
child" i „female child") w zestawieniu cykli
dzieciństwa Marii i Chrystusa.

Dziecięcym wyobrażeniom Mani i Chry-
stusa w scenach narracyjnych cyklu dzieciń-
stwa przeciwstawia Hennessy przedstawie-
nia Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w których
Maria trzyma w ramionach nie dziecko, lecz
młodego chłopca. W analizie jednej z naj-
starszych ikon tego typu - ikona ze zbiorów
św. Katarzyny na Synaju przedstawiająca
tronującą Marię z Dzieciątkiem w asyście
aniołów i świętych Teodora i Jerzego -
Chrystusa na kolanach Matki Boskiej nazy-
wa młodzieńcem - paidariogeron lub puer
senex. Spostrzeżenie słuszne, bowiem takie
określenie w ikonografii sztuki bizantyńskiej
stosowane jest do przedstawień Chrystusa

0 twarzy młodzieńca o wysokim czole z cha-
rakterystycznymi dwiema poprzecznymi
zmarszczkami. Jego powszechnym atrybu-
tem jest zwój - symbol Logosu przedwiecz-
nego, a częstym - złociste szaty. Przedsta-
wieniu temu w analizie treści ideowych
nadawane są sensy chrystologiczny, sote-
riologiczny i typologiczny uwarunkowane
zespoleniem tematycznego kontekstu obrazu

1 teologii6. Hennessy dostrzega wszystkie te
ideowe uwarunkowania, wykracza jednak
poza historyczno-artystyczne rozpoznanie
formuły obrazowej Chrystusa Emmanuela,
gdy stwierdza, że popularność wizerunku
Emmanuela w Bizancjum odzwierciedla nie
tylko doktrynalne i liturgiczne jego znacze-

6 Nie rozwijając tego wątku, poprzestańmy
na przytoczeniu encyklopedycznego opracowania
terminu z szczegółowym wykazem bibliograficz-
nym: K. Wessel, Christusbild, w: Reallexikon zur
Byzantinischen Kunst, t. 1, Stuttgart 1966, szp.
966-1047.

nie, lecz społeczną akceptację i entuzjazm
dla siły i znaczenia młodego Chrystusa.
W ten sposób - zdaniem Hennessy - mło-
dość jest uosobieniem i źródłem mocy
i świętości, jak również poświęcenia i cier-
pienia (s. 210).

Nie przekonuje ostateczna konkluzja
Autorki, że tematyka dziecięca w sztuce bi-
zantyńskiej odzwierciedla ogólnospołeczne
w Bizancjum zapotrzebowanie na tematykę
świecką ponieważ żaden z wyodrębnionych
wątków tematycznych nie należy do tej
kategorii. Trzeba też stwierdzić, że dziecko,
dopóki pozostaje poza oficjalnym życiem
społecznym (czyli w domu pod opieką matki
lub piastunki), nie budzi zainteresowania
ani artystów, ani potencjalnych odbiorców
sztuki. Po ukończeniu siedmiu lat dzieci
rozpoczynały edukację, stawały się więc
aktywnymi uczestnikami życia społecznego.
Jednak jeśli stawały się tematem artystycz-
nym, uwarunkowane to było innym aniżeli
ich „dziecięcość" kontekstem - dziedziczenia
władzy czy przeznaczenia do świętości. Z tej
też przyczyny sztuka bizantyńska nie wy-
pracowała odrębnej formuły ikonograficznej
przedstawień dzieci, poprzestając na staro-
żytnym wzorze. Niemniej jednak książka Ce-
cily Hennessy może zaciekawić odmienną od
historyczno-artystycznej postawą badawczą.

Małgorzata SMORĄG RÓŻYCKA

Anne SCHAICH, Mittelalterliche Sakristeien
im deutschsprachigen Gebiet. Architektur
und Funktion eines liturgischen Raums, Kiel
2008 (= Bau+Kunst. Schleswig-Holsteinische
Schriften zur Kunstgeschichte, Bd. 17), 324
S., 87 Abb. (darunter 16 farbige)

In der deutschsprachigen kunstgeschicht-
lichen Fachliteratur der letzten Jahre kann
man auf eine ganze Reihe von Veróffent-
lichungen hinweisen, die der Architektur
sowie funktionell-liUrrgischen Bedingtheiten
einzelner Teile von mittelalterlichen Kirchen

171