DOI Artikel:
Nestorow, Dagny: Nowe wiadomości dotyczące wyposażenia wnętrz pałacu w Krystynopolu w świetle nieznanego inwentarza z roku 1775
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0157
pretendującego nawet do korony71. Odwoływanie się do antycznych motywów
służyło gloryfikacji osób, będąc jednym z podstawowych elementów nowożytnej
ikonografii władzy. Wzorem dla serii tapiserii były obrazy Charles’a Le Bruna
(1619-1690), które powstały na zlecenie Ludwika XIV w latach 1660-166172. Przed-
stawienia cykli tematycznych dotyczących historii życia Aleksandra Wielkiego
odgrywały istotną rolę w dekoracji pomieszczeń reprezentacyjnych, obrazując
przypisane magnaterii cechy - magnificencję i łaskawość. Innym przykładem
wykorzystania motywu macedońskiego króla, utożsamianego z „historycznym
wcieleniem cnót herkulejskich” jest dekoracja reprezentacyjnych apartamentów
w białostockim pałacu Jana Klemensa Branickiego73.
Nie można wykluczyć również, że w pałacu w Krystynopolu znajdował się
drugi zespół tapiserii z przedstawieniem Wojny trojańskiej. W takim przypadku
zastananawiające byłoby, że zamówiony przez Franciszka Salezego, niemałym
trudem i kosztem, wspaniały zespół gobelinów Historia Aleksandra Wielkiego,
nie został odnotowany w omawianym inwentarzu. Być może w czasie spisywania
inwentarza, który powstał w trzy lata po śmierci Franciszka Salezego, tkaniny te
zostały przewiezione wraz z częścią innych ruchomości do Tulczyna. Z pewnym
prawdopodobieństwem założyć można, że dwa gobeliny z serii Wojna trojańska
(Uprowadzenie Heleny, Bitwa Greków z Trojańczykami), zachowane w zbiorach
Zamku Królewskiego na Wawelu, pochodzące ze zbiorów Potockich z Peczary,
pierwotnie zdobiły ściany rezydencji krystynopolskiej74. Być może gobeliny te,
podobnie jak tkaniny z serii Historia Aleksandra Wielkiego, które po śmierci Stani-
sława Szczęsnego przypadły częściowo w udziele jego synowi Jarosławowi, drogą
spadku znalazły się w Peczarze, skąd zostały ewakuowane do Krakowa w roku
1916, nomen omen przez Franciszka Salezego Potockiego (1877-1949)75.
Należy mieć nadzieję, że dalsze badania nad pałacem w Krystynopolu po-
zwolą na wnikliwsze poznanie tej skrywającej wciąż wiele sekretów rezydencji
osławionego Królika Rusi.
SUM MARY The present paper is concerned with the pałace at Krystynopol, owned
by Franciszek Salezy Potocki (1700-1772), the Voivode of Kiev, which in the eighteenth
century was one of the most sumptuous aristocratic residences located in Crown Ruthenia.
The pałace, built in 1691 by Szczęsny Kazimierz Potocki (1630-1720), who had founded
also the city, was later expanded, probably by his son, Józef Felicjan, the Great Guard of
the Crown. In the next stage, begun on the initiative of Franciszek Salezy Potocki be-
fore 1755, the old edifice was completely remodelled, likely according to the plans of the
architect Pierre Ricaud de Tirregaille, and transformed into a magnificent aristocratic
residence. After Franciszek Salezy Potockis death, his son, Stanisław Szczęsny, continued
the expansion.
71 Zob.: J. Czernecki, Mały Król na Rusi, s. 55; J. Łojek, Potomkowie Szczęsnego. Dzieje fortuny Po-
tockich z Tulczyna 1799-1921, Lublin 1980, s. 33; M. Czeppe, Potocki Franciszek Salezy, s. 817-818;
K. Gombin, Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego, Lublin 2009, s. 32.
72 Zob. M. Hennel-Bernasikowa, Gobeliny, s. 197.
73 Zob.: J. Banach, Hercules Polonus. Studium z ikonografii sztuki nowożytnej, Warszawa 1984, s. 58;
A. Oleńska, Jan Klemens Branicki, s. 234.
74 Zob. M. Hennel-Bernasikowa, Gobeliny, s. 142-144.
75 Zob. ibidem, s. 199.
Nowe wiadomości dotyczące wyposażenia wnętrz pałacu w Krystynopolu...
155
służyło gloryfikacji osób, będąc jednym z podstawowych elementów nowożytnej
ikonografii władzy. Wzorem dla serii tapiserii były obrazy Charles’a Le Bruna
(1619-1690), które powstały na zlecenie Ludwika XIV w latach 1660-166172. Przed-
stawienia cykli tematycznych dotyczących historii życia Aleksandra Wielkiego
odgrywały istotną rolę w dekoracji pomieszczeń reprezentacyjnych, obrazując
przypisane magnaterii cechy - magnificencję i łaskawość. Innym przykładem
wykorzystania motywu macedońskiego króla, utożsamianego z „historycznym
wcieleniem cnót herkulejskich” jest dekoracja reprezentacyjnych apartamentów
w białostockim pałacu Jana Klemensa Branickiego73.
Nie można wykluczyć również, że w pałacu w Krystynopolu znajdował się
drugi zespół tapiserii z przedstawieniem Wojny trojańskiej. W takim przypadku
zastananawiające byłoby, że zamówiony przez Franciszka Salezego, niemałym
trudem i kosztem, wspaniały zespół gobelinów Historia Aleksandra Wielkiego,
nie został odnotowany w omawianym inwentarzu. Być może w czasie spisywania
inwentarza, który powstał w trzy lata po śmierci Franciszka Salezego, tkaniny te
zostały przewiezione wraz z częścią innych ruchomości do Tulczyna. Z pewnym
prawdopodobieństwem założyć można, że dwa gobeliny z serii Wojna trojańska
(Uprowadzenie Heleny, Bitwa Greków z Trojańczykami), zachowane w zbiorach
Zamku Królewskiego na Wawelu, pochodzące ze zbiorów Potockich z Peczary,
pierwotnie zdobiły ściany rezydencji krystynopolskiej74. Być może gobeliny te,
podobnie jak tkaniny z serii Historia Aleksandra Wielkiego, które po śmierci Stani-
sława Szczęsnego przypadły częściowo w udziele jego synowi Jarosławowi, drogą
spadku znalazły się w Peczarze, skąd zostały ewakuowane do Krakowa w roku
1916, nomen omen przez Franciszka Salezego Potockiego (1877-1949)75.
Należy mieć nadzieję, że dalsze badania nad pałacem w Krystynopolu po-
zwolą na wnikliwsze poznanie tej skrywającej wciąż wiele sekretów rezydencji
osławionego Królika Rusi.
SUM MARY The present paper is concerned with the pałace at Krystynopol, owned
by Franciszek Salezy Potocki (1700-1772), the Voivode of Kiev, which in the eighteenth
century was one of the most sumptuous aristocratic residences located in Crown Ruthenia.
The pałace, built in 1691 by Szczęsny Kazimierz Potocki (1630-1720), who had founded
also the city, was later expanded, probably by his son, Józef Felicjan, the Great Guard of
the Crown. In the next stage, begun on the initiative of Franciszek Salezy Potocki be-
fore 1755, the old edifice was completely remodelled, likely according to the plans of the
architect Pierre Ricaud de Tirregaille, and transformed into a magnificent aristocratic
residence. After Franciszek Salezy Potockis death, his son, Stanisław Szczęsny, continued
the expansion.
71 Zob.: J. Czernecki, Mały Król na Rusi, s. 55; J. Łojek, Potomkowie Szczęsnego. Dzieje fortuny Po-
tockich z Tulczyna 1799-1921, Lublin 1980, s. 33; M. Czeppe, Potocki Franciszek Salezy, s. 817-818;
K. Gombin, Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego, Lublin 2009, s. 32.
72 Zob. M. Hennel-Bernasikowa, Gobeliny, s. 197.
73 Zob.: J. Banach, Hercules Polonus. Studium z ikonografii sztuki nowożytnej, Warszawa 1984, s. 58;
A. Oleńska, Jan Klemens Branicki, s. 234.
74 Zob. M. Hennel-Bernasikowa, Gobeliny, s. 142-144.
75 Zob. ibidem, s. 199.
Nowe wiadomości dotyczące wyposażenia wnętrz pałacu w Krystynopolu...
155