DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.41972#0309
Józefina Potocka jako Diana
305
Umowny charakter stroju, pozbawionego właściwie biżuterii, leśny pejzaż, myśliwski
chart, a wreszcie półksiężyc, świadczą iż mamy do czynienia z dość częstym w tej epoce
portretem mitologizowanym. Portretowana osoba została przedstawiona jako bogini
Diana identyfikowana od czasów starożytnych z astrologiczną Luną (księżycem).
Cechy formalne malowidła w pełni odpowiadają stylowi innych dzieł artysty, które-
go sygnaturą opatrzone zostało płótno. Należą tutaj: pełna wdzięku poza postaci, pozor-
nie prosta i naturalna, a w rzeczywistości nader wyszukana i efektowna oraz nastrój ro-
mantycznego sentymentalizmu, którym tchnie pejzaż, będący ni to lasem ni to parkiem,
wreszcie miękkość i płynność konturów, puszystość włosów, powściągliwa gra światło-
cienia oraz swobodny sposób malowania. Wszystko to pozwala zaliczyć omawiany
obraz do dzieł Lampiego st. powstałych w okresie pełnego rozkwitu jego talentu2.
Nietrudno jest zidentyfikować osobę przedstawioną. Enigmatyczna „contessa Po-
tocki” to Józefina-Amalia z Mniszchów, druga (od 1774) żona Stanisława Szczęsnego
Potockiego, wojewody ruskiego i generała artylerii, późniejszego niesławnego marszał-
ka konfederacji targowickiej, kilkakrotnie zresztą portretowana przez Lampiego senio-
ra. Wystarczy porównać omawiany wizerunek z najwcześniejszym znanym portretem
Potockiej, malowanym przez Lampiego około roku 1789, przechowywanym w zbiorach
Muzeum Narodowego w Warszawie (nr inw. 46271), aby się przekonać o słuszności tej
identyfikacji (il. XI—2)3. W obu uderzają: ta sama oprawa oczu, ten sam nos o charak-
terystycznie obniżonej przegrodzie i te same dość szerokie usta; na portrecie z Medio-
lanu mistrzowsko ożywione zagadkowym półuśmiechem. Obraz mediolański sprawia
wrażenie jakby był namalowany wcześniej od warszawskiego i przedstawiał osobę
nieco młodszą. Wynika to zapewne z faktu, że w portrecie mitologizowanym przy za-
chowaniu wierności fizjonomicznej artysta celowo bardziej niż zwykle wyidealizował
modela. W każdym razie nie ma wątpliwości, że jest to jedna i ta sama osoba.
Córka kasztelana krakowskiego Jerzego Augusta Mniszcha i Marii Amalii z Briihlów,
urodzona zapewne w Dreźnie 29 sierpnia 1752 roku nie była osobą tuzinkową4. Dobrze
znająca kilka języków obcych, w tym francuski i łacinę, uprawiająca rysunek i malarstwo
— przy sztalugach sportretował ją dwukrotnie ten sam Lampi — błyskotliwie inteli-
gentna i obdarzona wybitnym poczuciem humoru, miała również spore ambicje lite-
rackie. Próbowała swego talentu pisząc komedie teatralne, wiersze, opowiadania i listy
literackie „tak piękną polszczyzną i stylem ognistym, że je porównać możnaby do dzieł
p. George Sand. Wspaniała jej postać — czytamy w pamiętnikach oficjalisty Potockich
— wdziękiem spojrzenia, głosu i szykownego ruchu umilona, dowcip wesoły i ostry,
ale powagę wysokiego tonu zachować umiejąca [...] zniewoliły serce dobrego męża”5.
2 Por. podstawowe opracowania: Z. Nowak, Portrety Stanisława Szczęsnego Potockiego i jego rodziny malo-
wane przez Jana Chrzciciela Lampiego starszego, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, XVII, 1973,
s. 299-333; idem, Lampi Jan Chrzciciel [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. iy
Wrocław 1986, s. 424-430.
3 Nowak, op. cit., s. 311 (katalog 1), il. 1.
4 Zob. M. Czeppe, Potocka z Mniszchów, Józefina Amalia [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław
1983, s. 740-742.
5 A. Chrząszczewski, Pamiętnik oficjalisty Potockich z Tulczyna, wydał J. Piechowski, Wrocław 1976, s. 49.
305
Umowny charakter stroju, pozbawionego właściwie biżuterii, leśny pejzaż, myśliwski
chart, a wreszcie półksiężyc, świadczą iż mamy do czynienia z dość częstym w tej epoce
portretem mitologizowanym. Portretowana osoba została przedstawiona jako bogini
Diana identyfikowana od czasów starożytnych z astrologiczną Luną (księżycem).
Cechy formalne malowidła w pełni odpowiadają stylowi innych dzieł artysty, które-
go sygnaturą opatrzone zostało płótno. Należą tutaj: pełna wdzięku poza postaci, pozor-
nie prosta i naturalna, a w rzeczywistości nader wyszukana i efektowna oraz nastrój ro-
mantycznego sentymentalizmu, którym tchnie pejzaż, będący ni to lasem ni to parkiem,
wreszcie miękkość i płynność konturów, puszystość włosów, powściągliwa gra światło-
cienia oraz swobodny sposób malowania. Wszystko to pozwala zaliczyć omawiany
obraz do dzieł Lampiego st. powstałych w okresie pełnego rozkwitu jego talentu2.
Nietrudno jest zidentyfikować osobę przedstawioną. Enigmatyczna „contessa Po-
tocki” to Józefina-Amalia z Mniszchów, druga (od 1774) żona Stanisława Szczęsnego
Potockiego, wojewody ruskiego i generała artylerii, późniejszego niesławnego marszał-
ka konfederacji targowickiej, kilkakrotnie zresztą portretowana przez Lampiego senio-
ra. Wystarczy porównać omawiany wizerunek z najwcześniejszym znanym portretem
Potockiej, malowanym przez Lampiego około roku 1789, przechowywanym w zbiorach
Muzeum Narodowego w Warszawie (nr inw. 46271), aby się przekonać o słuszności tej
identyfikacji (il. XI—2)3. W obu uderzają: ta sama oprawa oczu, ten sam nos o charak-
terystycznie obniżonej przegrodzie i te same dość szerokie usta; na portrecie z Medio-
lanu mistrzowsko ożywione zagadkowym półuśmiechem. Obraz mediolański sprawia
wrażenie jakby był namalowany wcześniej od warszawskiego i przedstawiał osobę
nieco młodszą. Wynika to zapewne z faktu, że w portrecie mitologizowanym przy za-
chowaniu wierności fizjonomicznej artysta celowo bardziej niż zwykle wyidealizował
modela. W każdym razie nie ma wątpliwości, że jest to jedna i ta sama osoba.
Córka kasztelana krakowskiego Jerzego Augusta Mniszcha i Marii Amalii z Briihlów,
urodzona zapewne w Dreźnie 29 sierpnia 1752 roku nie była osobą tuzinkową4. Dobrze
znająca kilka języków obcych, w tym francuski i łacinę, uprawiająca rysunek i malarstwo
— przy sztalugach sportretował ją dwukrotnie ten sam Lampi — błyskotliwie inteli-
gentna i obdarzona wybitnym poczuciem humoru, miała również spore ambicje lite-
rackie. Próbowała swego talentu pisząc komedie teatralne, wiersze, opowiadania i listy
literackie „tak piękną polszczyzną i stylem ognistym, że je porównać możnaby do dzieł
p. George Sand. Wspaniała jej postać — czytamy w pamiętnikach oficjalisty Potockich
— wdziękiem spojrzenia, głosu i szykownego ruchu umilona, dowcip wesoły i ostry,
ale powagę wysokiego tonu zachować umiejąca [...] zniewoliły serce dobrego męża”5.
2 Por. podstawowe opracowania: Z. Nowak, Portrety Stanisława Szczęsnego Potockiego i jego rodziny malo-
wane przez Jana Chrzciciela Lampiego starszego, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, XVII, 1973,
s. 299-333; idem, Lampi Jan Chrzciciel [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. iy
Wrocław 1986, s. 424-430.
3 Nowak, op. cit., s. 311 (katalog 1), il. 1.
4 Zob. M. Czeppe, Potocka z Mniszchów, Józefina Amalia [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXVII, Wrocław
1983, s. 740-742.
5 A. Chrząszczewski, Pamiętnik oficjalisty Potockich z Tulczyna, wydał J. Piechowski, Wrocław 1976, s. 49.