DOI article:
Miazga, Beata; Paszkiewicz, Borys: Cechy szrotgeltowe miasta Kazimierza pod Krakowem
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.31074#0190
BEATA MIAZGA. BORYS PASZKIEWICZ
186
np. przez szlifowanie czy polerowanie, czy nawet - w uzasadnionych przypad-
kach - niewielkie odwierty. Cecha szrotgeltowa została poddana badaniom na sto-
łowym spektrometrze tłuorescencji rentgenowskiej po uprzednim przygotowaniu
krawędzi zabytku przez jej zeszlitowanie. Spektrometr Spectro Midex (ójpccń-o,
Niemcy) posiada tubę molibdenową, lampę rentgenowską o energii wzbudzenia
rzędu 45kV, berylowe okienko wyjściowe, detektor SDD chłodzony efektem Pel-
tiera. Zaletą urządzenia jest sporych rozmiarów komora pomiarowa oraz wiązka
promieniowania rentgenowskiego o średnicy 0,7 mm, co ułatwia precyzyjny wy-
bór miejsca do badań. Przygotowany do badań obszar zabytku poddano analizie
punktowej, uzyskując dane o składzie pierwiastkowym stopu, z którego przygo-
towano przedmiot. Głównym składnikiem stopu jest miedź (średnia zawartość
90,8%), poza tym w stopie zidentyfkowano cynk (średni udział 2,9%), ołów (śred-
nio 1,4%), żelazo (średnio 1,2%) i cynę (ok. 0,6%). Na uzyskanym widmie ener-
getycznym (tab. 2, il. 7), poza wymienionymi metalami, można dostrzec słabe
sygnały analityczne od arsenu, którego ilościowo nie udało się oznaczyć. Skład
pierwiastkowy stopu, z którego wykonano badaną cechę, wskazuje na surowiec,
którym może być nieoczyszczona miedź'^ lub mosiądz. Określenie tego stopu
brązem przy tak niskim udziale cyny (poniżej 1%) i ponad trzykrotnie wyższej
zawartości cynku nie jest właściwe. Materiał, z którego wykonano cechę, można
uznać raczej za intencjonalny stop miedzi z cynkiem lub bardzo zanieczyszczoną
miedź (łączna ilość dodatków innych metali „zanieczyszczających" miedź wyno-
siła ok. 9%).
Różne surowce miedziane stosowane były już od V tysiąclecia p.n.e.'^,
a w czasach Cesarstwa Rzymskiego znano wiele typów brązów, ze zmieniającą
się zawartością cynyT Poza brązami używano także stopów miedzi z innymi me-
talami, od 111 tysiąclecia przed Chrystusem stosowano już mosiądz oraz materiały
powstałe przez zmieszanie brązów z mosiądzami, czyli spiż (stop miedzi, cyny
i cynku), do których czasem także dodawano ołów. Dodatek ołowiu do stopu
miedzi ułatwia jego odlewanie. Trudności z uzyskiwaniem wysokocynkowych
mosiądzów związane były z niełatwym wytopem metalicznego cynku. Bite
w czasach rzymskich mosiężne monety (od 2. połowy I w. p.n.e.) powstawały przez
wspólne wytapianie rud miedzi, bogatych w cynk^T Ogólnie w rozważaniach
o mosiądzach zwykle przyjmuje się, że stop z zawartością poniżej 28% cynku
powstał w procesie cementacji, natomiast mosiądze z wysokim udziałem cynku
' W czasach rzymskich i średniowieczu uzyskiwano miedź o czystości nawet 98-99%.
ARTIOLI 2010: 308.
'^DUNGWORTH 1997.
2° SCOTT 2002: 5.
186
np. przez szlifowanie czy polerowanie, czy nawet - w uzasadnionych przypad-
kach - niewielkie odwierty. Cecha szrotgeltowa została poddana badaniom na sto-
łowym spektrometrze tłuorescencji rentgenowskiej po uprzednim przygotowaniu
krawędzi zabytku przez jej zeszlitowanie. Spektrometr Spectro Midex (ójpccń-o,
Niemcy) posiada tubę molibdenową, lampę rentgenowską o energii wzbudzenia
rzędu 45kV, berylowe okienko wyjściowe, detektor SDD chłodzony efektem Pel-
tiera. Zaletą urządzenia jest sporych rozmiarów komora pomiarowa oraz wiązka
promieniowania rentgenowskiego o średnicy 0,7 mm, co ułatwia precyzyjny wy-
bór miejsca do badań. Przygotowany do badań obszar zabytku poddano analizie
punktowej, uzyskując dane o składzie pierwiastkowym stopu, z którego przygo-
towano przedmiot. Głównym składnikiem stopu jest miedź (średnia zawartość
90,8%), poza tym w stopie zidentyfkowano cynk (średni udział 2,9%), ołów (śred-
nio 1,4%), żelazo (średnio 1,2%) i cynę (ok. 0,6%). Na uzyskanym widmie ener-
getycznym (tab. 2, il. 7), poza wymienionymi metalami, można dostrzec słabe
sygnały analityczne od arsenu, którego ilościowo nie udało się oznaczyć. Skład
pierwiastkowy stopu, z którego wykonano badaną cechę, wskazuje na surowiec,
którym może być nieoczyszczona miedź'^ lub mosiądz. Określenie tego stopu
brązem przy tak niskim udziale cyny (poniżej 1%) i ponad trzykrotnie wyższej
zawartości cynku nie jest właściwe. Materiał, z którego wykonano cechę, można
uznać raczej za intencjonalny stop miedzi z cynkiem lub bardzo zanieczyszczoną
miedź (łączna ilość dodatków innych metali „zanieczyszczających" miedź wyno-
siła ok. 9%).
Różne surowce miedziane stosowane były już od V tysiąclecia p.n.e.'^,
a w czasach Cesarstwa Rzymskiego znano wiele typów brązów, ze zmieniającą
się zawartością cynyT Poza brązami używano także stopów miedzi z innymi me-
talami, od 111 tysiąclecia przed Chrystusem stosowano już mosiądz oraz materiały
powstałe przez zmieszanie brązów z mosiądzami, czyli spiż (stop miedzi, cyny
i cynku), do których czasem także dodawano ołów. Dodatek ołowiu do stopu
miedzi ułatwia jego odlewanie. Trudności z uzyskiwaniem wysokocynkowych
mosiądzów związane były z niełatwym wytopem metalicznego cynku. Bite
w czasach rzymskich mosiężne monety (od 2. połowy I w. p.n.e.) powstawały przez
wspólne wytapianie rud miedzi, bogatych w cynk^T Ogólnie w rozważaniach
o mosiądzach zwykle przyjmuje się, że stop z zawartością poniżej 28% cynku
powstał w procesie cementacji, natomiast mosiądze z wysokim udziałem cynku
' W czasach rzymskich i średniowieczu uzyskiwano miedź o czystości nawet 98-99%.
ARTIOLI 2010: 308.
'^DUNGWORTH 1997.
2° SCOTT 2002: 5.