DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.30261#0173
IN. I. LIBRVM. FAStORVM 45
nonduma Genioribus inienatum le£ti erant. Senatores quidem non erant3 sedhonoribuspo-
puli uii in Senatum venirepoterantjsententiae dicendae iush.abentes.Nam curulibus magiftra-
tibusfundi, quinondumaCenlbribusin SenatumletSbi erant, Senatores noiierant.Etquia in
postremis scripti erant,non rogabantur sententias,sed qiias principes dixerant,in eas descende-
bant. De pedariis senatoribus Gicero ad Atticum libro primo: Estillud S.CdLimmapedariorum
voluntate,nullius nostrumaudtoritate fa£tum,&c. Etpaulo post: Etraptimpedarij iiieam sen-
tentiam cucurreriint. De ordiiie vero ac ratione consulehdi Senatus,ante legem latam de Sena- —9.
tuhabendo, ordorogandi sententias -varius fuit. Alia.s primus sententiam rogabatur, is quia
Censoribus in recensendo Senatu, hoc eitin enumerandis senatoribus lustri tempore, primo
io lebtus fnerat, qui Princeps Senatus dicebatur: alias qui destgnati ConsuleS erantdi modo post
constilaria comitialenatus haberetur, ex his autem quiprius Cos.desighatusfuistet. Quidam e
Constxlibus studio,aut necessitudhie aliqua addu£ti,quem iis vistim erat honoris gratia extra or-
dinem iententiam primum rogabantj obseruatuni tanie est, quum extra ordinem fteret.ne quis
quemquam ex alio quam ex consulariloco sententiam primu rogarei.Conhietudo autem vems
erat,ut quem primum cal.iaouarii Constdrogastcths toto anno prmnis icntentiam, ut est apud
T ranquillLLm,diceret. Quem tamcn ordinem C.Caelarprimo consiilatulao, queni cum M.Bi-
bulo gessit,neglexit.Nam quumprimum M.Crastum caLlanuarij r ogar e co e piste t,p ost ea q uam
filiam Cn.Pompeio deipondistet.primum coepit Pompcium rogare. Cuius rei eum Senatui ra-
tionem reddidisse Tiro refert: idque ex patrono suo M.Cicerone se audiiste stcripsit. Idipstum
20 etiamC.Atteius Capitoinlibro quem de officio senatorio composuit docet. Vtautem in eo li-
bro idem Capito au£bor est: lus erat Senatori utdentehtiam rogatus > diceret ante ciuicquid vel-
let alterius rei,& quoadvellet. Tranquillus in Augusto stententias de maiore negocio, non mor
re,neque ordine,sedprout libuisset rogabat; utproinde quisque aninium ihcenderet, ac ii cen-
sendum magisquam alsentiendum elset. Demoreautemhabendi Senatum M.Varro Cn.Pom-
peij rogatulibrum cdidit, quuniille primum Constil cuni M.Cralso designatus estet; qhoniam
propter militiae tempora Senatus habendi,constilendi,ceterarumque rerum urbicarum expers
erat. Eum aLitern librum suaaetate periisse libro cpiarto Epistolicariim quaestionum, in litteris
ad Oppianum ipse Varro scribit; in qua epistola multa quae illo libro continebahtur posait; In
eo autem libro primo docebat,qui fuerint,per quos mose maiorum senatus haberi soleres.no-
3° minatqueDi£fcatorcm,Consules,Praetores,Tribunosplebis,Interreges,Pracfedosiirbi.Ne-
queahispraeterhosiusfuisssedixitfacere S.C. Addidit deinde extraordinario iure, Tribunos
militaresjDecemvirosque constilaripotestate, & Triumviros R.P.C. ius cohsulendi Senatum
habuisse. De Praefedo autem Lirbis Latinarum Feriarum caustain urbe reli£bo,ah Senatum ha-
berepostet,anceps controuersta fuit. Id agere euih potuiste QAIucius negat, quoniam ne sena-
tor qiiidem ht, nequeius habeat sentehtiae dicendae, qiium ex eaaetate Praefedifiant, quae
hon ht senatoria.M.autem Varro libro 111 i.Epistolicarum quaestionum,& Atteius Capito: lus
habendisenatus Praefedum urbis haBere dicuiit, deque ea re astcnstim else Capitoncm Tube-
roni,contrasententia'm Mucij refcrtur. Nanque & Tribuhi (iriquit) plebis Senatus habendi ius
habebant,qiiamqiiam non enent senatores,ante Atinium plebiscitum. lus autem intercedendi
4o Senatus Constiltis, hisolihibebant,quieandem potestatem, quamhi qui S.C.facere veilent,
niaioresve eisent. Nonlicetautem S.C.facere mstinioco per augures c6stituto,quod templum
appellatur;qu6dstalibifit,irritum cst.Dc cempore autem; Ante ex6stum(iriquit)Solis,autpost
eius occasumS.C.sadumnullius momentierat. Dies qiioque docebat quibus haberi Senatum
ius estet. Legitimi autem habendo seriatui dies erant KalendaevNonae, Idus. Reliquis vcro die-
bus,modo comitiales non estent,haberi quidem senatus potcrat; sedcertus neque lege, nequc
rnorestatutirseratdies, posttumideratinvoluiitatemagistratuum. Dc diebus quoqiiehabendi
senatus iegitimis in Augusto Suetonius itascribit: Sanxit, iriquit, ne plusquam bis in mense le-
gitimus senatus haberemr, Calendis scilicet & Idibus; neve Septembri Ocftobrive mense ullos
adeisealiosneceileesset,quamsortedu£Ios,perquorumnumerumdecretaconficipolsent. De
jo aetateautemsenatorum:constatantiquitus exveterum monumentis, senatorum adulescenti-
bus ftliis senatumingredi iicuiise, idque Papirij Praetextati exemplo Qlio tempore illi aetati
aditus in lenatumintcrdi£his est, ut Valerius Maximuslcriptum reliquit. Tumque S.C.facftum
est,ne cuipaucioribus XXV. annis nato senatumingrediliceret, ut est apud PlutarcliLLm in vita
Pompeij Magni. Qui autemsenatum habitums elset,auspicariprimo, atque immolare hostiara
dcbere M.Varro ceniebat,qui etiam docuit de diuinis reBus,priusquam de humanis adsenamm
eile referendum. Qui etiam S.C.ficri dtiobus modisdicebat, aut per discessioncm si consentire-
tur, aut si res dubiaestetpersingulorum sententias exquisitas; singulos quoque debere consuli
gradatim. Primo enim constilares, post praetorios, deinde qui cetesis magistratibus fun£ti, vcl
citius in senatum Ie£ti elsent. C.autem Atteius Capitoinconiedaneis secussentire videturdc
6o S.C. duobusmodis faciendo; naminlibro C CLIX.Tuberonem dicereait: Nulkim S.C. fieri
posse no dilcessiorie fa£ta;ut est apud Gelliumlibro IIII. &XIIII. Quo tempore autemprimurri
nonduma Genioribus inienatum le£ti erant. Senatores quidem non erant3 sedhonoribuspo-
puli uii in Senatum venirepoterantjsententiae dicendae iush.abentes.Nam curulibus magiftra-
tibusfundi, quinondumaCenlbribusin SenatumletSbi erant, Senatores noiierant.Etquia in
postremis scripti erant,non rogabantur sententias,sed qiias principes dixerant,in eas descende-
bant. De pedariis senatoribus Gicero ad Atticum libro primo: Estillud S.CdLimmapedariorum
voluntate,nullius nostrumaudtoritate fa£tum,&c. Etpaulo post: Etraptimpedarij iiieam sen-
tentiam cucurreriint. De ordiiie vero ac ratione consulehdi Senatus,ante legem latam de Sena- —9.
tuhabendo, ordorogandi sententias -varius fuit. Alia.s primus sententiam rogabatur, is quia
Censoribus in recensendo Senatu, hoc eitin enumerandis senatoribus lustri tempore, primo
io lebtus fnerat, qui Princeps Senatus dicebatur: alias qui destgnati ConsuleS erantdi modo post
constilaria comitialenatus haberetur, ex his autem quiprius Cos.desighatusfuistet. Quidam e
Constxlibus studio,aut necessitudhie aliqua addu£ti,quem iis vistim erat honoris gratia extra or-
dinem iententiam primum rogabantj obseruatuni tanie est, quum extra ordinem fteret.ne quis
quemquam ex alio quam ex consulariloco sententiam primu rogarei.Conhietudo autem vems
erat,ut quem primum cal.iaouarii Constdrogastcths toto anno prmnis icntentiam, ut est apud
T ranquillLLm,diceret. Quem tamcn ordinem C.Caelarprimo consiilatulao, queni cum M.Bi-
bulo gessit,neglexit.Nam quumprimum M.Crastum caLlanuarij r ogar e co e piste t,p ost ea q uam
filiam Cn.Pompeio deipondistet.primum coepit Pompcium rogare. Cuius rei eum Senatui ra-
tionem reddidisse Tiro refert: idque ex patrono suo M.Cicerone se audiiste stcripsit. Idipstum
20 etiamC.Atteius Capitoinlibro quem de officio senatorio composuit docet. Vtautem in eo li-
bro idem Capito au£bor est: lus erat Senatori utdentehtiam rogatus > diceret ante ciuicquid vel-
let alterius rei,& quoadvellet. Tranquillus in Augusto stententias de maiore negocio, non mor
re,neque ordine,sedprout libuisset rogabat; utproinde quisque aninium ihcenderet, ac ii cen-
sendum magisquam alsentiendum elset. Demoreautemhabendi Senatum M.Varro Cn.Pom-
peij rogatulibrum cdidit, quuniille primum Constil cuni M.Cralso designatus estet; qhoniam
propter militiae tempora Senatus habendi,constilendi,ceterarumque rerum urbicarum expers
erat. Eum aLitern librum suaaetate periisse libro cpiarto Epistolicariim quaestionum, in litteris
ad Oppianum ipse Varro scribit; in qua epistola multa quae illo libro continebahtur posait; In
eo autem libro primo docebat,qui fuerint,per quos mose maiorum senatus haberi soleres.no-
3° minatqueDi£fcatorcm,Consules,Praetores,Tribunosplebis,Interreges,Pracfedosiirbi.Ne-
queahispraeterhosiusfuisssedixitfacere S.C. Addidit deinde extraordinario iure, Tribunos
militaresjDecemvirosque constilaripotestate, & Triumviros R.P.C. ius cohsulendi Senatum
habuisse. De Praefedo autem Lirbis Latinarum Feriarum caustain urbe reli£bo,ah Senatum ha-
berepostet,anceps controuersta fuit. Id agere euih potuiste QAIucius negat, quoniam ne sena-
tor qiiidem ht, nequeius habeat sentehtiae dicendae, qiium ex eaaetate Praefedifiant, quae
hon ht senatoria.M.autem Varro libro 111 i.Epistolicarum quaestionum,& Atteius Capito: lus
habendisenatus Praefedum urbis haBere dicuiit, deque ea re astcnstim else Capitoncm Tube-
roni,contrasententia'm Mucij refcrtur. Nanque & Tribuhi (iriquit) plebis Senatus habendi ius
habebant,qiiamqiiam non enent senatores,ante Atinium plebiscitum. lus autem intercedendi
4o Senatus Constiltis, hisolihibebant,quieandem potestatem, quamhi qui S.C.facere veilent,
niaioresve eisent. Nonlicetautem S.C.facere mstinioco per augures c6stituto,quod templum
appellatur;qu6dstalibifit,irritum cst.Dc cempore autem; Ante ex6stum(iriquit)Solis,autpost
eius occasumS.C.sadumnullius momentierat. Dies qiioque docebat quibus haberi Senatum
ius estet. Legitimi autem habendo seriatui dies erant KalendaevNonae, Idus. Reliquis vcro die-
bus,modo comitiales non estent,haberi quidem senatus potcrat; sedcertus neque lege, nequc
rnorestatutirseratdies, posttumideratinvoluiitatemagistratuum. Dc diebus quoqiiehabendi
senatus iegitimis in Augusto Suetonius itascribit: Sanxit, iriquit, ne plusquam bis in mense le-
gitimus senatus haberemr, Calendis scilicet & Idibus; neve Septembri Ocftobrive mense ullos
adeisealiosneceileesset,quamsortedu£Ios,perquorumnumerumdecretaconficipolsent. De
jo aetateautemsenatorum:constatantiquitus exveterum monumentis, senatorum adulescenti-
bus ftliis senatumingredi iicuiise, idque Papirij Praetextati exemplo Qlio tempore illi aetati
aditus in lenatumintcrdi£his est, ut Valerius Maximuslcriptum reliquit. Tumque S.C.facftum
est,ne cuipaucioribus XXV. annis nato senatumingrediliceret, ut est apud PlutarcliLLm in vita
Pompeij Magni. Qui autemsenatum habitums elset,auspicariprimo, atque immolare hostiara
dcbere M.Varro ceniebat,qui etiam docuit de diuinis reBus,priusquam de humanis adsenamm
eile referendum. Qui etiam S.C.ficri dtiobus modisdicebat, aut per discessioncm si consentire-
tur, aut si res dubiaestetpersingulorum sententias exquisitas; singulos quoque debere consuli
gradatim. Primo enim constilares, post praetorios, deinde qui cetesis magistratibus fun£ti, vcl
citius in senatum Ie£ti elsent. C.autem Atteius Capitoinconiedaneis secussentire videturdc
6o S.C. duobusmodis faciendo; naminlibro C CLIX.Tuberonem dicereait: Nulkim S.C. fieri
posse no dilcessiorie fa£ta;ut est apud Gelliumlibro IIII. &XIIII. Quo tempore autemprimurri