DOI article:
Małkiewicz, Adam: Układ przestrzenny kościoła Gesù w Rzymie: problem genezy i oddziaływania$Adam Małkewicz
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.26551#0012
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLONSKIEGO
CCXXII
PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 8
1970
Adam Małkiewicz
UKŁAD PRZESTRZENNY KOSCIOŁA GESÜ W RZYMIE.
PROBLEM GENEZY I ODDZIAŁYWANIA *
WSTĘP
Jezuicki kościół Gesù * 1 w Rzymie należy do najbardziej znanych
budowli wloskich, jego przełomowe znaczenie dla nowożytnej architek-
tury jest powszechnie doceniane, toteż w najogólniejszych nawet pod-
ręcznikach powszechnej historii sztuki kościołowi temu poświęcone są
przynajmniej drobne wzmianki. Pojęcie ,,tyP u Gesù” — aczkolwiek nie
zawsze jednakowo rozumiane — stało się jednym z obiegowych termi-
* Praca niniejsza jest rezultatem studiów, jakie mialem możność przeprowa-
dzić w r. 1966 w czasie półrocznego pobytu we Wloszech w charakterze stypen-
dysty Uniwersytetu Bolońskiego, toteż pragnę złożyć na ręce Rektora Uniwersy-
tetu prof. dra Felice Battaglii podziękowanie za przyznane mi stypendium. Panom
profesorom: drowi Adamowi Bochnakowi, drowi Jerzemu Adamowi Miłobędzkiemu
i drowi Jerzemu Szablowskiemu winien jestem głęboką wdzięczność za cenne
rady i uwagi, które pomogły mi nadać ostateczny kształt rozprawie. W tej wersji
praca przedstawiana była w dniu 13 III 1969 na posiedzeniu Komisji Teorii
i Historii Sztuki Oddziału PAN w Krakowie i w dniu 16 IV 1969 na zebraniu nauko-
wym Warszawskiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
1 W polskiej literaturze fachowej kościół określany jest jako ,,il Gesù” bądź też
,,del Gesù”. Ta dwoistość nazwy wynikła z mechanicznego przeniesienia form dekli-
nacyjnych języka włoskiego, w którym mówi się chiesa del Gesù (= „kościół Jezusa”)
lub il Gesù ( = „Jezus” w tym znaczeniu jak w potocznej polszczyźnie „Boże Ciało”
zamiast „kościół Bożego Ciała”). Dlatego prawidłowe byłyby formy „il Gesù” lub
„kościół del Gesù”, formy zaś „del Gesù” i „kościół il Gesù" są oczywistym nie-
porozumieniem. Ponieważ jednak przestrzeganie tej dwoistości w języku polskim
wydawać się może sztuczne, tradycyjnie zaś przy innych wezwaniach włoskich
kościołów opuszcza się rodzajnik (wyjątkiem jest Palladia wenecki kościół Zba-
wiciela, określany zwykle jako „kościół il Redentore”) wydaje się słuszne pomi-
janie rodzajnika także w nazwie rzymskiego kościoła Vignoli.
5
CCXXII
PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. 8
1970
Adam Małkiewicz
UKŁAD PRZESTRZENNY KOSCIOŁA GESÜ W RZYMIE.
PROBLEM GENEZY I ODDZIAŁYWANIA *
WSTĘP
Jezuicki kościół Gesù * 1 w Rzymie należy do najbardziej znanych
budowli wloskich, jego przełomowe znaczenie dla nowożytnej architek-
tury jest powszechnie doceniane, toteż w najogólniejszych nawet pod-
ręcznikach powszechnej historii sztuki kościołowi temu poświęcone są
przynajmniej drobne wzmianki. Pojęcie ,,tyP u Gesù” — aczkolwiek nie
zawsze jednakowo rozumiane — stało się jednym z obiegowych termi-
* Praca niniejsza jest rezultatem studiów, jakie mialem możność przeprowa-
dzić w r. 1966 w czasie półrocznego pobytu we Wloszech w charakterze stypen-
dysty Uniwersytetu Bolońskiego, toteż pragnę złożyć na ręce Rektora Uniwersy-
tetu prof. dra Felice Battaglii podziękowanie za przyznane mi stypendium. Panom
profesorom: drowi Adamowi Bochnakowi, drowi Jerzemu Adamowi Miłobędzkiemu
i drowi Jerzemu Szablowskiemu winien jestem głęboką wdzięczność za cenne
rady i uwagi, które pomogły mi nadać ostateczny kształt rozprawie. W tej wersji
praca przedstawiana była w dniu 13 III 1969 na posiedzeniu Komisji Teorii
i Historii Sztuki Oddziału PAN w Krakowie i w dniu 16 IV 1969 na zebraniu nauko-
wym Warszawskiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
1 W polskiej literaturze fachowej kościół określany jest jako ,,il Gesù” bądź też
,,del Gesù”. Ta dwoistość nazwy wynikła z mechanicznego przeniesienia form dekli-
nacyjnych języka włoskiego, w którym mówi się chiesa del Gesù (= „kościół Jezusa”)
lub il Gesù ( = „Jezus” w tym znaczeniu jak w potocznej polszczyźnie „Boże Ciało”
zamiast „kościół Bożego Ciała”). Dlatego prawidłowe byłyby formy „il Gesù” lub
„kościół del Gesù”, formy zaś „del Gesù” i „kościół il Gesù" są oczywistym nie-
porozumieniem. Ponieważ jednak przestrzeganie tej dwoistości w języku polskim
wydawać się może sztuczne, tradycyjnie zaś przy innych wezwaniach włoskich
kościołów opuszcza się rodzajnik (wyjątkiem jest Palladia wenecki kościół Zba-
wiciela, określany zwykle jako „kościół il Redentore”) wydaje się słuszne pomi-
janie rodzajnika także w nazwie rzymskiego kościoła Vignoli.
5