DOI Artikel:
Krakowski, Piotr: Wątki znaczeniowe w architekturze wieku XIX
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26677#0081
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO
CCCXXXIX PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. n t973
Piotr ńfr^owiłi
WĄTKI ZNACZENIOWE W ARCHITEKTURZE WIEKU XIX
Stawiany często architekturze doby historyzmu zarzut, że pozbawiona
była znaczenia symbolicznego, prowadzi chyba do uproszczeń nie będących
w zgodzie z prawdą. H. G. Evers zastanawiając się nad istotą dziewiętnasto-
wiecznego historyzmu podkreśla jako jedną z jego ważnych cech „literary-
zację" Jego zdaniem nie wystarczy dokonać takiego czy
innego wyboru twórczości artystycznej którejś z wcześniejszych epok jako
wzoru dla aktualnie powstającego dzieła, aby zaistniało zjawisko historyzmu.
Według niemieckiego historyka sztuki „twórczość (lub naśladownictwo) XIX
wieku nie cofa się bezpośrednio do wcześniej stworzonych form, ale przede
wszystkim do literackiego mniemania o tych lórmach. Opiera się przede
wszystkim na literaturze, a nie na bezpośredniej percepcji" L
Tego rodzaju postawa stwarza przesłanki dla bardzo specyficznej inter-
pretacji treściowej architektury wieku XIX, która niewątpliwie miała własną
ikonologię, warstwę nadrzędnego, szczegółowo przemyślanego programu tre-
ściowego, do którego włączano także dekorację rzeźbiarską i malarską. Prze-
konywające przykłady znajdujemy zarówno w architekturze świeckiej, jak
i sakralnej.
Oczywiście, początków tak rozumianej architektury szukać należy w pre-
romantyzmie i romantyzmie. Walpole, wznosząc po r. 1750 swoją rezydencję
wiejską Strawberry Hill, chciał, aby to była —jak sam napisał w DatcnjMioH
o/ ,SVratUo?rrn — „a very proper habitation of, as it was the scene that
inspired, the author of the Castle of Otranto" h Podobnie myślał książę
Leopold Fryderyk Franciszek von Anthalt-Dessau, który w swoim parku
w Wórlitz kazał zbudować Christophowi Hesekielowi w r. 1773 „dom go-
i H. G. Evers, TMorńmKi (TJńlorńmMr Studien zur Kunst des neunzehnten
Jahrhunderts, I, Miinchen 1965, s. 35—36).
s K. Clark, GolAIc Rewml, 2. wyd. London 1950, s. 76.
63
CCCXXXIX PRACE Z HISTORII SZTUKI Z. n t973
Piotr ńfr^owiłi
WĄTKI ZNACZENIOWE W ARCHITEKTURZE WIEKU XIX
Stawiany często architekturze doby historyzmu zarzut, że pozbawiona
była znaczenia symbolicznego, prowadzi chyba do uproszczeń nie będących
w zgodzie z prawdą. H. G. Evers zastanawiając się nad istotą dziewiętnasto-
wiecznego historyzmu podkreśla jako jedną z jego ważnych cech „literary-
zację" Jego zdaniem nie wystarczy dokonać takiego czy
innego wyboru twórczości artystycznej którejś z wcześniejszych epok jako
wzoru dla aktualnie powstającego dzieła, aby zaistniało zjawisko historyzmu.
Według niemieckiego historyka sztuki „twórczość (lub naśladownictwo) XIX
wieku nie cofa się bezpośrednio do wcześniej stworzonych form, ale przede
wszystkim do literackiego mniemania o tych lórmach. Opiera się przede
wszystkim na literaturze, a nie na bezpośredniej percepcji" L
Tego rodzaju postawa stwarza przesłanki dla bardzo specyficznej inter-
pretacji treściowej architektury wieku XIX, która niewątpliwie miała własną
ikonologię, warstwę nadrzędnego, szczegółowo przemyślanego programu tre-
ściowego, do którego włączano także dekorację rzeźbiarską i malarską. Prze-
konywające przykłady znajdujemy zarówno w architekturze świeckiej, jak
i sakralnej.
Oczywiście, początków tak rozumianej architektury szukać należy w pre-
romantyzmie i romantyzmie. Walpole, wznosząc po r. 1750 swoją rezydencję
wiejską Strawberry Hill, chciał, aby to była —jak sam napisał w DatcnjMioH
o/ ,SVratUo?rrn — „a very proper habitation of, as it was the scene that
inspired, the author of the Castle of Otranto" h Podobnie myślał książę
Leopold Fryderyk Franciszek von Anthalt-Dessau, który w swoim parku
w Wórlitz kazał zbudować Christophowi Hesekielowi w r. 1773 „dom go-
i H. G. Evers, TMorńmKi (TJńlorńmMr Studien zur Kunst des neunzehnten
Jahrhunderts, I, Miinchen 1965, s. 35—36).
s K. Clark, GolAIc Rewml, 2. wyd. London 1950, s. 76.
63