DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: Teoria architektury w nowożytnym piśmiennictwie polskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26754#0013
WSTĘP
W wydanym w r. 1566 przekładzie Castiglionowego Dworzanina Łukasz
Górnicki pominął rozmyślnie kilka problemów omawianych we włoskim
oryginale, uzasadniając celowość opuszczeó koniecznością dostosowania
zawartcści dzieła do wymagań miejscowego czytelnika. Między innymi
pominął liczne u Castiglione’a rozważania na temat sztuki, motywując to
całkowitym brakiem zainteresowań artystycznych Połaków i ich pełną nie-
wiedzą w tym zakresie. Krzywdząca dła jednostek opinia Górnickiego jeszcze
przez dwa wieki zachowała w stosunku do ogółu społeczeństwa szlacheckiego
znaczną aktualność. Względnie niskiej kulturze artystycznej towarzyszył
brak refleksji teoretycznej; niezbyt liczne w staropolskim piśmiennictwie
uwagi o sztuce uderzają powierzchownością obserwacji i naiwnością wnio-
sków x. Teoria malarstwa i rzeźby do czasów Stanisława Augusta w Polsce
niemal nie istniała 1 2; nieco lepiej przedstawia się sprawa z architekturą.
Jej funkcje praktyczne z jednej strony, a przeświadczenie o jej związkach
z nauką z drugiej, stworzyły zapotrzebowanie na specjalistyczną literaturę,
która — chcć ograniczała się w zasadzie do poradników gospodarskich
i podręczników szkolnych — zawierała jednak elementy teorii.
Nic więc dziwnego, że staropolskie piśmiennictwo o architekturze wzbudziło
żywsze zainteresowanie zarówno historyków techniki, jak i historyków sztuki.
Pomijając na razie monograficzne opracowania paru traktatów oraz prace,
w których uwagi o polskich pismach tego typu zawarte są na marginesie
1 Obszerną antologię tekstów o sztuce z w. XVI i XVII (z wyiączeniem traktatów architekto-
nicznych) opublikował W. Tomkiewicz, Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce, Wrociaw 1955
(Teksty źródłowe do dziejów teorii sztuki, IV). — Liczniejsze pisma o sztuce z drugiej połowy
w. XVIII omówił T. Mańko wski, O poglądach na sztukę w czasach Stanisława Augusta, Lwów 1929
(nadbitka z Prac Sekcji Historii Sztuki Tow. Nauk. we Lwowie II, 1932).
* Brak niestety opracowania nielicznych polskich pism o malarstwie z w. XVII, poświęconych
zresztą zwykle zagadnieniom technicznym (Kriiger, Haur), a wyjątkowo tylko szerzej poruszających
problematykę teoretyczną (Tylkowski).
7
W wydanym w r. 1566 przekładzie Castiglionowego Dworzanina Łukasz
Górnicki pominął rozmyślnie kilka problemów omawianych we włoskim
oryginale, uzasadniając celowość opuszczeó koniecznością dostosowania
zawartcści dzieła do wymagań miejscowego czytelnika. Między innymi
pominął liczne u Castiglione’a rozważania na temat sztuki, motywując to
całkowitym brakiem zainteresowań artystycznych Połaków i ich pełną nie-
wiedzą w tym zakresie. Krzywdząca dła jednostek opinia Górnickiego jeszcze
przez dwa wieki zachowała w stosunku do ogółu społeczeństwa szlacheckiego
znaczną aktualność. Względnie niskiej kulturze artystycznej towarzyszył
brak refleksji teoretycznej; niezbyt liczne w staropolskim piśmiennictwie
uwagi o sztuce uderzają powierzchownością obserwacji i naiwnością wnio-
sków x. Teoria malarstwa i rzeźby do czasów Stanisława Augusta w Polsce
niemal nie istniała 1 2; nieco lepiej przedstawia się sprawa z architekturą.
Jej funkcje praktyczne z jednej strony, a przeświadczenie o jej związkach
z nauką z drugiej, stworzyły zapotrzebowanie na specjalistyczną literaturę,
która — chcć ograniczała się w zasadzie do poradników gospodarskich
i podręczników szkolnych — zawierała jednak elementy teorii.
Nic więc dziwnego, że staropolskie piśmiennictwo o architekturze wzbudziło
żywsze zainteresowanie zarówno historyków techniki, jak i historyków sztuki.
Pomijając na razie monograficzne opracowania paru traktatów oraz prace,
w których uwagi o polskich pismach tego typu zawarte są na marginesie
1 Obszerną antologię tekstów o sztuce z w. XVI i XVII (z wyiączeniem traktatów architekto-
nicznych) opublikował W. Tomkiewicz, Pisarze polskiego Odrodzenia o sztuce, Wrociaw 1955
(Teksty źródłowe do dziejów teorii sztuki, IV). — Liczniejsze pisma o sztuce z drugiej połowy
w. XVIII omówił T. Mańko wski, O poglądach na sztukę w czasach Stanisława Augusta, Lwów 1929
(nadbitka z Prac Sekcji Historii Sztuki Tow. Nauk. we Lwowie II, 1932).
* Brak niestety opracowania nielicznych polskich pism o malarstwie z w. XVII, poświęconych
zresztą zwykle zagadnieniom technicznym (Kriiger, Haur), a wyjątkowo tylko szerzej poruszających
problematykę teoretyczną (Tylkowski).
7