DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: Teoria architektury w nowożytnym piśmiennictwie polskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26754#0077
rządków w polskiej architekturze mieszkalnej, nie podaje żadnych wskazówek
co do sposobu ich konstruowania, lecz odwcłuje się do traktatu Vignoli,
gdzie „rzecz ta doskonale [jest] opisana”, a — co więcej -— zapowiada, iż
każe przełożyć go na język polski, „nie tylko dla budowniczych, ałe i dla
stolarzów, snycerzów” 128. Ten zarnysł został zrealizowany dopiero w na-
stępnym stuleciu (1738 i 1791), i wtedy też ponownie Vignola został uznany
przez polskich teoretyków za najwyższy autorytet w zakresie nauki o po-
rządkach.
Teoria poi*ządków architektonicznych zajęła poczesne miejsce w traktacie
Wąsowskiego. Wąsowski ułożył tabelę systemów proporcji pięciu porządków
w ujęciu różnych autorów, zestawiając dane kolejno według Villalpanda
(Orclo Salomonis, identyfikowany z koryntią), Witruwiusza (w interpretacji
Barbara), Scamozziego, Palladia, Vignoli, Serlia, Catanea, Albertiego, Mon-
tana i Philandra 129. Zarówno sam pomysł tabeli, jak i dobór i kolejncść
wymieniania nowożytnych teoretyków wskazują na wpływ Rolanda Frearta
de Chambray 13°, chcć ujawniają także oscbiste upodobania autora. Nie
poprzestając na tym zestawieniu, Wąsowslci opracował własny system pro-
porcji porządków (ryc. 4 i 5) 181. Aby umożliwić wyrażenie w liczbach wiel-
kości najdrobniejszych nawet cząstek, Wąsowski podzielił użyty przez siebie
moduł równy dolnej średnicy trzonu kolumny na 360 minut 132; ten wyjątkowy
podział, wynikający z pedantycznej dbałcści o dokładność, w praktyce archi-
tektonicznej byłby chyba mało przydatny. Kołumny Wąsowskiego odznaczają
się raczej wysmukłym kononem; ich wysokcść wynosi (kolejno od toskany
do kompozyty) 14, 16}, 18, 20 i 20 M, a więc — pomijając przewysmukloną,
podcbnie jak u Palladia i Scamozziego, dorykę — jest zwykle identyczna
jak u Vignoli, z którego przejęta też została zasada równej wysokcści kolumn
korynckiej i kompozytowej. Inaczej natomiast zostały potraktowane wyso-
128 Krótka nauka budownicza, s. 21. Jest charakterystyczne i zgodne z tendencjami pólnocno-
europejskiego manieryzmu, iż autor zastosowanie dla porządków architektonicznych widział przede
wszystkim w stolarstwie artystycznym.
129 Wąsowski, o. c., „Tabula generalis commensuum in ąuolibet ordine columnarum apud
diversos architectos” po s. 38.
130 Freart de Chambray, o. c., (zob. wyżej, przypis 124 na s. 69). — Zauważył to Kowal-
czyk, Sebastiano Serlio, s. 251. — Wąsowski zrezygnował Z rysunkowych zestawień porządków
oraz z idei łączenia teoretyków w pary na zasadzie pokrewieństwa (Palladio i Scamozzi), bądź
przeciwieństwa (Serlio i Vignola); spośród dziesięciu autorów wymienionych przez Frearta powtó-
rzył — i to w przybliżonej kolejności — siedmiu pierwszych: Palladia, Scamozziego, Serlia, Vignolę,
Barbara (pośrednio, jako Witruwiusza), Catanea i Albertiego.
131 Wąsowski, o. c., rozdz. II: De cogitationepulchri architectonici constituti in columnationibus
earumąue symmetriis (s. 5—22) i III: De praxi stylometriae seu de practica efformatione columnarum
in ąuolibet ordine pulchri architectonici (s. 22—39) oraz liczne ilustracje na tabl. I, II, III i częściowo IV.
132 Tamże, s. 3—4. —• Ze względu na różną wielkość modułów, równych bądź średnicy, bądź
promieniowi podstawy trzonu kolumny i różnorodność sposobów dzielenia modułu w poszczegól-
nych traktatach, porównując wniniejszej pracy odmienne systemy porządków, odpowiednie wielkości
podaję w modułach odpowiadających połowie dołnej średnicy (promieniowi) trzonu kolumny
(M = r), a części modułu wyrażam w ułamkach zwyczajnych.
71
co do sposobu ich konstruowania, lecz odwcłuje się do traktatu Vignoli,
gdzie „rzecz ta doskonale [jest] opisana”, a — co więcej -— zapowiada, iż
każe przełożyć go na język polski, „nie tylko dla budowniczych, ałe i dla
stolarzów, snycerzów” 128. Ten zarnysł został zrealizowany dopiero w na-
stępnym stuleciu (1738 i 1791), i wtedy też ponownie Vignola został uznany
przez polskich teoretyków za najwyższy autorytet w zakresie nauki o po-
rządkach.
Teoria poi*ządków architektonicznych zajęła poczesne miejsce w traktacie
Wąsowskiego. Wąsowski ułożył tabelę systemów proporcji pięciu porządków
w ujęciu różnych autorów, zestawiając dane kolejno według Villalpanda
(Orclo Salomonis, identyfikowany z koryntią), Witruwiusza (w interpretacji
Barbara), Scamozziego, Palladia, Vignoli, Serlia, Catanea, Albertiego, Mon-
tana i Philandra 129. Zarówno sam pomysł tabeli, jak i dobór i kolejncść
wymieniania nowożytnych teoretyków wskazują na wpływ Rolanda Frearta
de Chambray 13°, chcć ujawniają także oscbiste upodobania autora. Nie
poprzestając na tym zestawieniu, Wąsowslci opracował własny system pro-
porcji porządków (ryc. 4 i 5) 181. Aby umożliwić wyrażenie w liczbach wiel-
kości najdrobniejszych nawet cząstek, Wąsowski podzielił użyty przez siebie
moduł równy dolnej średnicy trzonu kolumny na 360 minut 132; ten wyjątkowy
podział, wynikający z pedantycznej dbałcści o dokładność, w praktyce archi-
tektonicznej byłby chyba mało przydatny. Kołumny Wąsowskiego odznaczają
się raczej wysmukłym kononem; ich wysokcść wynosi (kolejno od toskany
do kompozyty) 14, 16}, 18, 20 i 20 M, a więc — pomijając przewysmukloną,
podcbnie jak u Palladia i Scamozziego, dorykę — jest zwykle identyczna
jak u Vignoli, z którego przejęta też została zasada równej wysokcści kolumn
korynckiej i kompozytowej. Inaczej natomiast zostały potraktowane wyso-
128 Krótka nauka budownicza, s. 21. Jest charakterystyczne i zgodne z tendencjami pólnocno-
europejskiego manieryzmu, iż autor zastosowanie dla porządków architektonicznych widział przede
wszystkim w stolarstwie artystycznym.
129 Wąsowski, o. c., „Tabula generalis commensuum in ąuolibet ordine columnarum apud
diversos architectos” po s. 38.
130 Freart de Chambray, o. c., (zob. wyżej, przypis 124 na s. 69). — Zauważył to Kowal-
czyk, Sebastiano Serlio, s. 251. — Wąsowski zrezygnował Z rysunkowych zestawień porządków
oraz z idei łączenia teoretyków w pary na zasadzie pokrewieństwa (Palladio i Scamozzi), bądź
przeciwieństwa (Serlio i Vignola); spośród dziesięciu autorów wymienionych przez Frearta powtó-
rzył — i to w przybliżonej kolejności — siedmiu pierwszych: Palladia, Scamozziego, Serlia, Vignolę,
Barbara (pośrednio, jako Witruwiusza), Catanea i Albertiego.
131 Wąsowski, o. c., rozdz. II: De cogitationepulchri architectonici constituti in columnationibus
earumąue symmetriis (s. 5—22) i III: De praxi stylometriae seu de practica efformatione columnarum
in ąuolibet ordine pulchri architectonici (s. 22—39) oraz liczne ilustracje na tabl. I, II, III i częściowo IV.
132 Tamże, s. 3—4. —• Ze względu na różną wielkość modułów, równych bądź średnicy, bądź
promieniowi podstawy trzonu kolumny i różnorodność sposobów dzielenia modułu w poszczegól-
nych traktatach, porównując wniniejszej pracy odmienne systemy porządków, odpowiednie wielkości
podaję w modułach odpowiadających połowie dołnej średnicy (promieniowi) trzonu kolumny
(M = r), a części modułu wyrażam w ułamkach zwyczajnych.
71