DOI Artikel:
Małkiewicz, Adam: Teoria architektury w nowożytnym piśmiennictwie polskim
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.26754#0131
należała do projektanta. Wlasny zasobny księgozbiór fachowy był więc
ważnym narzędziem pracy architekta. Znane nam XVII-wieczne biblioteki
Jana Szymona Wołffa, Krzysztofa Mieroszewskiego i Tylmana z Gameren
zawierały bogaty zestaw wydawnictw o architekturze 13, a twórczość ostatniego
z wymienionych ukazuje zakres i sposób posługiwania się przez wybitnego
architekta-projektanta posiadanymi książkami 14. Tym chętniej, w miarę
swych możliwości, korzystali z wzorów graficznych skromniejsi budowniczo-
wie, zwykle pozbuwieni większych uzdolnień i gorzej przygotowani do samo-
dzielnego projektowania, a kopiowanie ilustracji z popularnych traktatów
wchodziło w zakres zawodowego kształcenia w cechach 15. Wiele polskich
pism o architekturze nie posiadało ilustracji, w pozostałych skromna część
ilustracyjna ograniczała się do wzorów porządków, toteż ich przydatność
dla budowniczych była znikoma. Wyjątek stanowił bogato ilustrowany
traktat Sebastiana Sierakowskiego, on też oddziałał na budownictwo mieszkal-
ne krakowskiego Kazimierza i Stradomia 16.
Jednak istotnych wartości i znaczenia polskiego piśmiennictwa o archi-
tekturze nie należy szukać ani we wpływie na poglądy elity umysłowej, ani
w oddziaływaniu na praktykę budowlaną. O charakterze i funkcji społecznej
tych pism decydowały przede wszystkim oscbowcść ich autorów i krąg od-
biorców, dla których były przeznaczone. Wśród autorów stosunkowo rzadko
występują zawodowi architekci (Deza de Vanjou, Degen, Aigner, Szulc)
bądź architekci-amatorzy (Wąsowski, Sebastian Sierakowski), a tylko nie-
liczni z pozostałych poważniej interesowali się architekturą (Opaliński, może
Rogaliński) ■— i to tłumaczy na poły dyletancki charakter wielu pism. Nie
były też one adresowane ani do fachowców, ani do wykształconych amatorów
architektury; dopiero w początkach w. XIX pojawiły się specjalistyczne
rozprawy przeznaczone dla znawców (Aigner, Szulc). Poradniki budowlane,
adresowane do szerokich kręgów szlacheckich, z natury rzeczy miały charakter
praktyczny, jednak refleksje teoretyczne zawarte w Krótkiej nauce budowniczej,
choć ubogie w porównaniu z zachcdnioeuropejskimi traktatami, wprowadzały
czytelnika w raczej nieznaną mu problematykę. Do tego samego odbiorcy
czewski, Jan Michałowicz z Urzędowa (Rocz. Krak. XXVIII, 1937, s. 15, 20—23, 34, 51—52,
72 i 78).
13 J. Kowalczyk, Biblioteka Jana Szymona Wolffa, inżyniera księcia Janusza Wiśniowieckiego
na Zbarażu (Biuletyn HS XXIII, 1961, s. 77—79). — A. Małkiewicz, Księgozbiór architekta
Krzysztofa Mieroszewskiego.fArchitektura cywilna — architektura wojskowa—-sztuka wojenna)
(Folia Historiae Artium XII, 1976 s. 107—129). — S. Mossakowski, Księgozbiór architekta
Tylmana z Gamsren (Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej XIII, 1961, s. 25—32).
14 Zob. np. rozważania nad genezą formy architektonicznej pałacu Krasińskich w Warszawie
w monografii S. Mossako wskiego, Pałac Krasińskich w Warszawie (1677—1699) (Folia Historiae
Artium II, 1965, s. 154—172).
15 J. Kowalczyk, Włoskie traktaty architektoniczne jako żródło majstersztyków krakowskich
(Biułetyn HS XXX, 1968, s. 173—189).
16 T. Ży chie wicz, Architektura klasycystyczna Kazimierza i Stradomia w Krakowie (Kwartalnik
AiU I, 1956, s. 340—342).
123
ważnym narzędziem pracy architekta. Znane nam XVII-wieczne biblioteki
Jana Szymona Wołffa, Krzysztofa Mieroszewskiego i Tylmana z Gameren
zawierały bogaty zestaw wydawnictw o architekturze 13, a twórczość ostatniego
z wymienionych ukazuje zakres i sposób posługiwania się przez wybitnego
architekta-projektanta posiadanymi książkami 14. Tym chętniej, w miarę
swych możliwości, korzystali z wzorów graficznych skromniejsi budowniczo-
wie, zwykle pozbuwieni większych uzdolnień i gorzej przygotowani do samo-
dzielnego projektowania, a kopiowanie ilustracji z popularnych traktatów
wchodziło w zakres zawodowego kształcenia w cechach 15. Wiele polskich
pism o architekturze nie posiadało ilustracji, w pozostałych skromna część
ilustracyjna ograniczała się do wzorów porządków, toteż ich przydatność
dla budowniczych była znikoma. Wyjątek stanowił bogato ilustrowany
traktat Sebastiana Sierakowskiego, on też oddziałał na budownictwo mieszkal-
ne krakowskiego Kazimierza i Stradomia 16.
Jednak istotnych wartości i znaczenia polskiego piśmiennictwa o archi-
tekturze nie należy szukać ani we wpływie na poglądy elity umysłowej, ani
w oddziaływaniu na praktykę budowlaną. O charakterze i funkcji społecznej
tych pism decydowały przede wszystkim oscbowcść ich autorów i krąg od-
biorców, dla których były przeznaczone. Wśród autorów stosunkowo rzadko
występują zawodowi architekci (Deza de Vanjou, Degen, Aigner, Szulc)
bądź architekci-amatorzy (Wąsowski, Sebastian Sierakowski), a tylko nie-
liczni z pozostałych poważniej interesowali się architekturą (Opaliński, może
Rogaliński) ■— i to tłumaczy na poły dyletancki charakter wielu pism. Nie
były też one adresowane ani do fachowców, ani do wykształconych amatorów
architektury; dopiero w początkach w. XIX pojawiły się specjalistyczne
rozprawy przeznaczone dla znawców (Aigner, Szulc). Poradniki budowlane,
adresowane do szerokich kręgów szlacheckich, z natury rzeczy miały charakter
praktyczny, jednak refleksje teoretyczne zawarte w Krótkiej nauce budowniczej,
choć ubogie w porównaniu z zachcdnioeuropejskimi traktatami, wprowadzały
czytelnika w raczej nieznaną mu problematykę. Do tego samego odbiorcy
czewski, Jan Michałowicz z Urzędowa (Rocz. Krak. XXVIII, 1937, s. 15, 20—23, 34, 51—52,
72 i 78).
13 J. Kowalczyk, Biblioteka Jana Szymona Wolffa, inżyniera księcia Janusza Wiśniowieckiego
na Zbarażu (Biuletyn HS XXIII, 1961, s. 77—79). — A. Małkiewicz, Księgozbiór architekta
Krzysztofa Mieroszewskiego.fArchitektura cywilna — architektura wojskowa—-sztuka wojenna)
(Folia Historiae Artium XII, 1976 s. 107—129). — S. Mossakowski, Księgozbiór architekta
Tylmana z Gamsren (Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej XIII, 1961, s. 25—32).
14 Zob. np. rozważania nad genezą formy architektonicznej pałacu Krasińskich w Warszawie
w monografii S. Mossako wskiego, Pałac Krasińskich w Warszawie (1677—1699) (Folia Historiae
Artium II, 1965, s. 154—172).
15 J. Kowalczyk, Włoskie traktaty architektoniczne jako żródło majstersztyków krakowskich
(Biułetyn HS XXX, 1968, s. 173—189).
16 T. Ży chie wicz, Architektura klasycystyczna Kazimierza i Stradomia w Krakowie (Kwartalnik
AiU I, 1956, s. 340—342).
123