stworzenia szóstego porządku. Z pewnym uznaniem wyraził się o Neue
Ordnung Sturma, zsjmującym pośrednie miejsce między joniką a koryntią,
a więc nie wykraczającym poza ten ostatni, najdoskonalszy możliwy porządek.
Tego typu poszukiwania zasługują — zdaniem Rogalińskiego — na poparcie,
ponieważ antyk nie wyczerpał wszystkich możliwcści architektury 164. Dorzu-
cając jeszcze informację o porządkach francuskim i hiszpańskim wynalezio-
nych przez Le Clerca i o porządku teutońskim Penthera (zresztą naśladującym
Neue Ordnung Sturma), Degen stwierdził, iż porządki narodowe nadają się
tylko do architektury okazjonalnej i mogą być stosowane wyłącznie w tym
kraju, dla którego zostały utworzone ]6S.

Degen nie podjął jednak próby tworzenia porządku polskiego ani w Sztuce
budowniczej, ani w projekcie łuku triumfalnego ku czci Stanisława Augusta
z r. 1781, gdzie taka próba byłaby uzasadniona zarówno charakterem budowli,
jak i jej przeznaczeniem 166. Uczynił to natomiast Ferdynand Nax, o którym
możemy przypuszczać, iż kierując przebudową pałacu w Opolu Lubelskim
był nauczyciełem Degena, stawiającego tam właśnie pierwsze kroki w działal-
ności architektonicznej. Nax opracował dla króla polską terminologię architek-
toniczną. Całość opracowania składa się z trzech tablic. Dwie pierwsze zawie-
rają rysunki porządku architektonicznego i jego elementów (ryc. 14 i 15),
trzecia, zatytułowana Tabella terminów architektonicznych, obejmuje zestawie-
nie proponowanej terminolcgii polskiej z jej łacińskimi, francuskimi i nie-
mieckimi cdpowiednikami 167. Identyczncść raczej dziwacznych nazw za-
sadniczych części porządków w Tabeli Naxa z wprowadzonymi przez Degena do
Sztuki budowniczej (np. słupostolec, śródbelk, górnokryw) stanowi dodatkową
przesłankę świadczącą o bliskich związkach łączących obu architektów,
niestety brak daty na tablicach Naxa nie pozwala na bezsporne ustalenie
autorstwa pomysłu, które raczej należałoby przypisać starszemu z nich Naxowi.
Jednak szczególnie interesujące są tabl. 1 i II mające służyć jako ilustracja
proponowanej nowej terminologii, a przedstawiające wynaleziony przez
Naxa „porządek pclski”. Tabl. 1 (ryc. 14) zawiera górną część kolumny
dźwigającą fragment belkowania; tabl. II (rys. 15) —jej dolną część na pie-
destale, wariant prcfilu piedestału (?) oraz cały porządek z dwiema kclumnami:
gładką i kanełowaną. Dane o proporcjach zawarte w Tabeli terminów archi-
tektonicznych pozwalają stwierdzić, iż Nax wzorował swój „porządek polski”

164 Rogaliński, o. c., s. 20—22. — Rogaliński-Degen, o. c., s. 40—42.

165 Rogaliński-Degen, o. c., s. 43—44.

166 O projekcie Degena zob. wyżej, s. 22.

167 Gab. Rycin Bibl. UW, Zb. król. P. 186, nr 8—9. — Tatarkiewicz, Opole i Nałęczów,
s. 264—266 i il. 33—35 (przedruk w tegoż, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku, s. 253—254 i ryc.
149—150) tabelę i projekty porządku traktował jako osobne calości. — T. Sulerzyska, Katalog
rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, III, Warszawa 1972, s. 56—57,
nr 178—179 i ryc. 215. ■— Autorstwo Naxa potwierdza napis ręką króla „przez Naxa” umieszczony
na tabeli, na co zwrócila mi uprzejmie uwagę dr Teresa Sulerzyska.

87