DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.10188#0368
€6<
CfW, V.ero putes Varronem Ter.
T««nino ri,C1rm,na"do dedux,(Te •' <iuiri Potiu* a deo
- in an.mo habu,t; quia imtio ca.
COMMENTARIUS.
666
ucere
s" ' nW™1-" Dtcampnus, quf deomm cauf
ta(le Tetl,' ra'mm "siimi. Quanquam for-
Ut annum r1" m V eum dlcm xe^\um credidit,
l"'nalia terminare diceretur . Setnper autem Ter-
fcbruarj' ?Uan1tum e vetenbus intelliguur , in xxm.
etn n1ensi ant' nunQ.uam vero in xxii. eius-
PcTuasg "s ; mterdum evenisle Scaiiger sibi
,1, de dn4 Scaligen commentum Petavius in
?"nus inr« i temp- 7l' coPiok refellit . Cumque
bruarii d ! * s veterum Romanorum xxisi. Fe-
l'ar'i d,l rrnlnaretur : hinc quinque rcliqui Fe-
lue e]?t es u,qne ad xxvm. veluti appendices at-
tetCalari a 30111 metaS ' deeurrerjant , saltem in in-
a!ios viro n°« Nam miror eclulaem Puteanum &
le> luolih S universe Pronuntiare & constitue,
Ui(ie hal anno.Terminalla postremum anni diem
anni c r ltum 5 'ta ut quinque reliqui dies extra
Varr0 Iculum putarentur . Non assentior . Nam
tar>turn CU)US modo verba 1"unt recitata ? intercalari
«uiii jv, anno Quinque ultimos Februarii dies extra
quitUr en.em decurnsse teltatur: ex quo & illud se*
°atur 'talternis tantum annis, idest cum mtercala-
habitumUrri demum Terminalia pro ultimo anni die
'*treniu ' *Vn,nal"s , inquit , quod is dies anni
«xtrerny ^*"'****»' • Quod vero Terminaliorum dies
1uod Fek et > duobus conficit rationibus, pnmum
eni Uar'us ultimus anni mensis esset; duodect-
'lUod ' snquit , mensis suit Fcbru..nus : deinde
iriClderenf m'naIia in Postremum ems mensis diem
atl eUm , proPterea quod quinque msequentes dies
110 r9ntu nequaquam pertinerent, idque an-
•*> , tntercalari : & cum , inquit , intercala-
s* . r,oret quinque dies duodecimo demuntur me>i-
fcUuvoirV ni" Vero nos togatorlim etudttidimus
P°terari,U\ a PotUHmum tempora obscura esse non
^uinnyg Vcum nor» intercalaharur , nec mferiores
proin^ <Ues duodecimo mense demebantur , nec
tandus e° anno Tetminalia ultimus anni dies pu-
Da Danisrat * idem e" Macrobio colligo, cujus ver-
ItaJi'0 PQsl dab0,
annUs" ante Julianam correflionem alter quisque
lia idt.at1tL'rcalans erat , eoque anno inter Termina-
Februar X>1III-Februarii, & Regifugium, quod xxiv.
Iarius 'L^em perpetuo obsidcbat , rnensis interca-
^®,"1 ""debatur; qui mensis (i(pxnS'ty®' aut \xipim-
a R ' plutarcho teste in Nunia: & Cassaris vitis,
»i(jj ^anis dicebatur. Etymon ejus nominis obscu-
Wr 'Un^ ^ vl^e arl n011 vox Ftrusca; originis
jptj u •' certe enim in Etrusca , [an Osca?] lnscn-
ter; ne ' qus penes me est , Etruscis sive Oscis lit-
t ^ MERK. scriptum reperitur; ld quod & in ve-
1,/^Us quibusdam kalendariis notatur. Post elapsum
a n.c M.erkedonium quinque reliqui Fchruani dies
t- c'sn pertexebantur. Merkedonius vero ipse, siqua-
l'S' alternis bienniis modo xxn. modo xxin. die-
aiUs constabat. Iis jam. qua;diximus, veterem unam
j eramve aufloritatein Ubet subjungere . Cum in-
y,c«l«rium me/>fcm, inqoil Censorinus, viginti duo-
Zl* vel vhinti trium dierum alternis annis addt
iuCu,iJet y ut civilis annus ad naturalem exaquare-
&:Jn mense potissimumTebtuario tnter Termmatia
j ^&Hugmm intercalatum ejl . Macrobms i. Sat.
>hu on"">' »on confeB.o Februario , sed post vigest-
jffcjjf? te'tium diem ejus intercalabant , Terminahbus
diesCet iar» peraRis. Deinde reliqui Februarii menfis
junnjs. 1"' erant qttinque , pojt tntercalationem Jub-
Otiujs •■ lta Romani ante Julianam corteclionem
CqA Merkedonii beneficio annum luum lunarem
^uidei " merum cum solari conciliabant. Mensis
subiaj? llte mtercalaris ab Julio CtEsare ut inutilis
per s,n!L., u : sed ita tamen ut etiam is dies , qui
Xictjj a quadrienaia intercalari jussus suit, post
^Ur, ^ ^""uarii , ut antea Metkedonius , inserere-
is sext v,e'.u^em mensis diem ita insideret, uti
«avit ?JK-a'"-dicerctur, unde & bijjexti nomen ma-
98. de' [ ? enim aslentior Juventio Celso , qui 1.
'4 kduu sl§n-ait-- Cum bijjextum Kal.eji . . - •
ski "m Pr° uno die babetur : /ed POSTERIOR
l^turrCa-a'"r ' "°" PRl0R ■ Quod Celsi didum
Mih; sa etlam ab U'Piano l3- $,*ninorem, de min.
^ern a*ne Cels», qui ducentis post Juliam correitio-
putem rr scriPGt ' auaoritas non est tanti , ut
s1Urn d^Slarem lehaa- veterum consuetudine ter-
«oisse em, poft Terminal)a pro intercalari ha-
5e fcqiL,d"1 CUm ' ^qui Re§isog'um P°-
s< ant^Ret"r' CUm ante? postndie Terminaliorum
^Uare ^g^gwm mensis ,^^ infinderetur .
tetCalarrue,Vsententria pn0r dles' nonposterior, in-
^ iUe c ?xsarl fuil : ,qUldclUld Postea jureconsul-
15 c°nsuen Uem .^"'S « P"lca Eccie-
<M inn'Uetudlne d.es festus S. Matthi£ Apostoli ,
,tltercalXH •JFebruarl1 lnCUmt ' anno bisscxtili ab
«no die summotus in xxv. ejusdem mensis
rejicitur . An non hinc patet priorem in eo biduo,
non posteriorem ex veteri Ecclesije iniiituto inter-
:alarium haben ?
Verum , ut initio dicebam , apud nullum adhuc
scriptorem, nullo in veteri monumento dietum isto
inodo computandorum rationem repenre licuit , ut
cuti a Kalendis, nonis , eidibus , sic ab extremo
nni die idest Terminalibus dies numerarentur :
eamque rationem , absque hoc epigrammate eslet ,
nesciremus , Quartus decimus autem Februarii die»
primus eorum dierum fuit, qui isto modo enuntia-
rentur . Non enim sicuti quartus decimus dies A.
D X. TERMINALIA dicebatur, lic tertius deci-
Ms ejusdem mensis ante diem xi. Terminalia dici
poterat , quod in hunc diem eidus inciderent , eo-
;jue eidibus Februarii dicendum fuisset.
Atque hac quidem dierum a Terminalibus com-
putandorum ratio intercalaribus tantum annis mi-
hi videtur fuisse usurpata ; propterea quod eo tan-
tum anno Termihalia ultunuj anni dies haberetur,
uti supra demonstravi . Revera consuhbus iis , qui
hoc in marmore delcribuntur , fuisse mtercalatum
faciUime colligo in honc modum. Annus contuiio-
nis, qui est ab V. C. DCCVH. quo C Casartn.
M. Aimilius consules procesTerunt, certissime: inter-
calans fuit: ergo C. Ccelio, L, Domitio Cos. idcsl
anno ab V, C. DCLIX. co quod hic annus sohdis
bienniis ab illo aitero Dccvii.distaret, intercaiatum
quoque fuisse opOrtuit. Quare annis non intercala-
rihus , quarto decimo Februarii die dicere non li-
cmt A. D, X. Terminalia , sed dicendum suit A.
D. XVI. Kal. Martias.
Fuit quoque altera horum dierum enuntiando-
rum ratio , qus intetcalanbus annis usurpabatur ,
in quos Merkedinus mensis incurrislet : tum enim
;iost eidus Februarias Kalendse intercalares numera-
lanrur hoc modo. Quartus decimus Fehruarii dies
ki. Kal. intercalares dicebatur, & sicdeinceps, ita
cit ipsis Terminahbus pridie Kal. intercalares dice-
retur. Quae quidem putandoiumdierum ratio exCi-
cctonis or. pro Quin. cognoscitur , ubi n. 15. An-
te v. inquit , Kalendas intercalares. Et paullo post
pridie Kalendas intercalares . N,am sine controver-
iia errant , quicunque Kalendas intercalares apud
Tullium sive Februanas sive Martias Kalendas in-
;erpretantur; nec dubium esse potest, quin Merke-
cionii Kalendas orator aspexerit: uti jam viri do£U
iiotarunt. Quae cum ita sint , quaj canssa csse po-
tuit , quamobrem non ante diem xu Kat. inl.erca-
iares potius, quain A. D. X. TERMINAlia in in-
scriptione scalperetur ? An liberum fuit utramvis
numeraadorum dierum rationem sequi ? An vero,
quod Tecminalia inrer paganicas ferias Ionge es-
scnt celeberrima , paganorum peculiaris illa putan-
dorum dieruru ratio fuent j eoque nunquam eadcm.
in scriptoribus occurrit?
Et quoniam Kalendarum intercaJariuni feci men-
tionem, quid iltud eft , quod M. Ciccro ad Liga-
rium vi. fam. 14- scribit ? Fgo idem tamen , m-
quit , cum ad v. Kal. intetcajares priores rogatu
fratrum tuomm venissem mane ad Casarem &c. Di-
cam quid. in hunc locum viri docli aniroadvertc-
rint . Hanc epillalam anno ipso confusionis scri-
ptam oportuit : quo. anno Ca:sar , ut in posterum
menses ad suas rationes rever.ter;entur vide quid
excogitant. Praner Markedonium,. qui forte eo an-
no. post Tcrminalia. immittendus fuit,. duos alios
menles inter Novembrem Decembremque inseruit,-
ltaut ille annus quindecim menses habuerit . Qua-
re post idus Novembres is qui sequcbatur quartus
decimus dies ita enuntiandus suit , ut diceretur
xvi u. Kalendas intercatares priores , & ita dein-
ceps; itemque post eidus mensis intercalaris prio-
ris Kalendse, opmor, intercaiares posteriorcsnume-
rabantur. Verum de his jam satis.
CONLEGLVM. SEIVE. MAGISTREI.] Ma-
gijirare, inquit Festus, moderari: unde magijiri non
folum doBores artium , Jed etiam PAGQRL'M , /0-
cietatum , vicorum , COLLEGIQRVM, equttum di-
cuntur, quta omnes bi magis ceteris.pojjunt: unde&
magijlratus , qui per imperia potentiores funt , quam
privati. De magistris. collegiorum Ascomus in Ci-
eeronem. Sottbant, inquit, magijiri callegiorum lu-
dos sacere , sicut magifiri vicorum faciebant compi-
talitios pratextati . Magistri vero pagorum occur-
runt non raro in inscriptionibus , veluti ap. Grut.
p. 16. 9. CERERI. AVGVST.....L.BENNIVS.
PRIMVS. MAG. PAGI. BENNIA. PRIMIGE-
NIA. MAGISTRA. FECER. & pag. 1007. 7-
MAGISTERIVM. PAGI. legitur. Apud Siculum
quoque Flaccum de condit. arg. p. 15. magijiri Pf-
gorum reperiuntur ., Iidem posteriore state pr<ep°M'
pagoxum sunt appellati , uti et C. Th. &
annotat Salmaiius ad Treb. Poll. cap. *4,- Woltra
aetate in hoc regno etecli universiiatts nuncupari
solent . Taceo de magistris sodaluiorum , leu cor-
Tt iij
CfW, V.ero putes Varronem Ter.
T««nino ri,C1rm,na"do dedux,(Te •' <iuiri Potiu* a deo
- in an.mo habu,t; quia imtio ca.
COMMENTARIUS.
666
ucere
s" ' nW™1-" Dtcampnus, quf deomm cauf
ta(le Tetl,' ra'mm "siimi. Quanquam for-
Ut annum r1" m V eum dlcm xe^\um credidit,
l"'nalia terminare diceretur . Setnper autem Ter-
fcbruarj' ?Uan1tum e vetenbus intelliguur , in xxm.
etn n1ensi ant' nunQ.uam vero in xxii. eius-
PcTuasg "s ; mterdum evenisle Scaiiger sibi
,1, de dn4 Scaligen commentum Petavius in
?"nus inr« i temp- 7l' coPiok refellit . Cumque
bruarii d ! * s veterum Romanorum xxisi. Fe-
l'ar'i d,l rrnlnaretur : hinc quinque rcliqui Fe-
lue e]?t es u,qne ad xxvm. veluti appendices at-
tetCalari a 30111 metaS ' deeurrerjant , saltem in in-
a!ios viro n°« Nam miror eclulaem Puteanum &
le> luolih S universe Pronuntiare & constitue,
Ui(ie hal anno.Terminalla postremum anni diem
anni c r ltum 5 'ta ut quinque reliqui dies extra
Varr0 Iculum putarentur . Non assentior . Nam
tar>turn CU)US modo verba 1"unt recitata ? intercalari
«uiii jv, anno Quinque ultimos Februarii dies extra
quitUr en.em decurnsse teltatur: ex quo & illud se*
°atur 'talternis tantum annis, idest cum mtercala-
habitumUrri demum Terminalia pro ultimo anni die
'*treniu ' *Vn,nal"s , inquit , quod is dies anni
«xtrerny ^*"'****»' • Quod vero Terminaliorum dies
1uod Fek et > duobus conficit rationibus, pnmum
eni Uar'us ultimus anni mensis esset; duodect-
'lUod ' snquit , mensis suit Fcbru..nus : deinde
iriClderenf m'naIia in Postremum ems mensis diem
atl eUm , proPterea quod quinque msequentes dies
110 r9ntu nequaquam pertinerent, idque an-
•*> , tntercalari : & cum , inquit , intercala-
s* . r,oret quinque dies duodecimo demuntur me>i-
fcUuvoirV ni" Vero nos togatorlim etudttidimus
P°terari,U\ a PotUHmum tempora obscura esse non
^uinnyg Vcum nor» intercalaharur , nec mferiores
proin^ <Ues duodecimo mense demebantur , nec
tandus e° anno Tetminalia ultimus anni dies pu-
Da Danisrat * idem e" Macrobio colligo, cujus ver-
ItaJi'0 PQsl dab0,
annUs" ante Julianam correflionem alter quisque
lia idt.at1tL'rcalans erat , eoque anno inter Termina-
Februar X>1III-Februarii, & Regifugium, quod xxiv.
Iarius 'L^em perpetuo obsidcbat , rnensis interca-
^®,"1 ""debatur; qui mensis (i(pxnS'ty®' aut \xipim-
a R ' plutarcho teste in Nunia: & Cassaris vitis,
»i(jj ^anis dicebatur. Etymon ejus nominis obscu-
Wr 'Un^ ^ vl^e arl n011 vox Ftrusca; originis
jptj u •' certe enim in Etrusca , [an Osca?] lnscn-
ter; ne ' qus penes me est , Etruscis sive Oscis lit-
t ^ MERK. scriptum reperitur; ld quod & in ve-
1,/^Us quibusdam kalendariis notatur. Post elapsum
a n.c M.erkedonium quinque reliqui Fchruani dies
t- c'sn pertexebantur. Merkedonius vero ipse, siqua-
l'S' alternis bienniis modo xxn. modo xxin. die-
aiUs constabat. Iis jam. qua;diximus, veterem unam
j eramve aufloritatein Ubet subjungere . Cum in-
y,c«l«rium me/>fcm, inqoil Censorinus, viginti duo-
Zl* vel vhinti trium dierum alternis annis addt
iuCu,iJet y ut civilis annus ad naturalem exaquare-
&:Jn mense potissimumTebtuario tnter Termmatia
j ^&Hugmm intercalatum ejl . Macrobms i. Sat.
>hu on"">' »on confeB.o Februario , sed post vigest-
jffcjjf? te'tium diem ejus intercalabant , Terminahbus
diesCet iar» peraRis. Deinde reliqui Februarii menfis
junnjs. 1"' erant qttinque , pojt tntercalationem Jub-
Otiujs •■ lta Romani ante Julianam corteclionem
CqA Merkedonii beneficio annum luum lunarem
^uidei " merum cum solari conciliabant. Mensis
subiaj? llte mtercalaris ab Julio CtEsare ut inutilis
per s,n!L., u : sed ita tamen ut etiam is dies , qui
Xictjj a quadrienaia intercalari jussus suit, post
^Ur, ^ ^""uarii , ut antea Metkedonius , inserere-
is sext v,e'.u^em mensis diem ita insideret, uti
«avit ?JK-a'"-dicerctur, unde & bijjexti nomen ma-
98. de' [ ? enim aslentior Juventio Celso , qui 1.
'4 kduu sl§n-ait-- Cum bijjextum Kal.eji . . - •
ski "m Pr° uno die babetur : /ed POSTERIOR
l^turrCa-a'"r ' "°" PRl0R ■ Quod Celsi didum
Mih; sa etlam ab U'Piano l3- $,*ninorem, de min.
^ern a*ne Cels», qui ducentis post Juliam correitio-
putem rr scriPGt ' auaoritas non est tanti , ut
s1Urn d^Slarem lehaa- veterum consuetudine ter-
«oisse em, poft Terminal)a pro intercalari ha-
5e fcqiL,d"1 CUm ' ^qui Re§isog'um P°-
s< ant^Ret"r' CUm ante? postndie Terminaliorum
^Uare ^g^gwm mensis ,^^ infinderetur .
tetCalarrue,Vsententria pn0r dles' nonposterior, in-
^ iUe c ?xsarl fuil : ,qUldclUld Postea jureconsul-
15 c°nsuen Uem .^"'S « P"lca Eccie-
<M inn'Uetudlne d.es festus S. Matthi£ Apostoli ,
,tltercalXH •JFebruarl1 lnCUmt ' anno bisscxtili ab
«no die summotus in xxv. ejusdem mensis
rejicitur . An non hinc patet priorem in eo biduo,
non posteriorem ex veteri Ecclesije iniiituto inter-
:alarium haben ?
Verum , ut initio dicebam , apud nullum adhuc
scriptorem, nullo in veteri monumento dietum isto
inodo computandorum rationem repenre licuit , ut
cuti a Kalendis, nonis , eidibus , sic ab extremo
nni die idest Terminalibus dies numerarentur :
eamque rationem , absque hoc epigrammate eslet ,
nesciremus , Quartus decimus autem Februarii die»
primus eorum dierum fuit, qui isto modo enuntia-
rentur . Non enim sicuti quartus decimus dies A.
D X. TERMINALIA dicebatur, lic tertius deci-
Ms ejusdem mensis ante diem xi. Terminalia dici
poterat , quod in hunc diem eidus inciderent , eo-
;jue eidibus Februarii dicendum fuisset.
Atque hac quidem dierum a Terminalibus com-
putandorum ratio intercalaribus tantum annis mi-
hi videtur fuisse usurpata ; propterea quod eo tan-
tum anno Termihalia ultunuj anni dies haberetur,
uti supra demonstravi . Revera consuhbus iis , qui
hoc in marmore delcribuntur , fuisse mtercalatum
faciUime colligo in honc modum. Annus contuiio-
nis, qui est ab V. C. DCCVH. quo C Casartn.
M. Aimilius consules procesTerunt, certissime: inter-
calans fuit: ergo C. Ccelio, L, Domitio Cos. idcsl
anno ab V, C. DCLIX. co quod hic annus sohdis
bienniis ab illo aitero Dccvii.distaret, intercaiatum
quoque fuisse opOrtuit. Quare annis non intercala-
rihus , quarto decimo Februarii die dicere non li-
cmt A. D, X. Terminalia , sed dicendum suit A.
D. XVI. Kal. Martias.
Fuit quoque altera horum dierum enuntiando-
rum ratio , qus intetcalanbus annis usurpabatur ,
in quos Merkedinus mensis incurrislet : tum enim
;iost eidus Februarias Kalendse intercalares numera-
lanrur hoc modo. Quartus decimus Fehruarii dies
ki. Kal. intercalares dicebatur, & sicdeinceps, ita
cit ipsis Terminahbus pridie Kal. intercalares dice-
retur. Quae quidem putandoiumdierum ratio exCi-
cctonis or. pro Quin. cognoscitur , ubi n. 15. An-
te v. inquit , Kalendas intercalares. Et paullo post
pridie Kalendas intercalares . N,am sine controver-
iia errant , quicunque Kalendas intercalares apud
Tullium sive Februanas sive Martias Kalendas in-
;erpretantur; nec dubium esse potest, quin Merke-
cionii Kalendas orator aspexerit: uti jam viri do£U
iiotarunt. Quae cum ita sint , quaj canssa csse po-
tuit , quamobrem non ante diem xu Kat. inl.erca-
iares potius, quain A. D. X. TERMINAlia in in-
scriptione scalperetur ? An liberum fuit utramvis
numeraadorum dierum rationem sequi ? An vero,
quod Tecminalia inrer paganicas ferias Ionge es-
scnt celeberrima , paganorum peculiaris illa putan-
dorum dieruru ratio fuent j eoque nunquam eadcm.
in scriptoribus occurrit?
Et quoniam Kalendarum intercaJariuni feci men-
tionem, quid iltud eft , quod M. Ciccro ad Liga-
rium vi. fam. 14- scribit ? Fgo idem tamen , m-
quit , cum ad v. Kal. intetcajares priores rogatu
fratrum tuomm venissem mane ad Casarem &c. Di-
cam quid. in hunc locum viri docli aniroadvertc-
rint . Hanc epillalam anno ipso confusionis scri-
ptam oportuit : quo. anno Ca:sar , ut in posterum
menses ad suas rationes rever.ter;entur vide quid
excogitant. Praner Markedonium,. qui forte eo an-
no. post Tcrminalia. immittendus fuit,. duos alios
menles inter Novembrem Decembremque inseruit,-
ltaut ille annus quindecim menses habuerit . Qua-
re post idus Novembres is qui sequcbatur quartus
decimus dies ita enuntiandus suit , ut diceretur
xvi u. Kalendas intercatares priores , & ita dein-
ceps; itemque post eidus mensis intercalaris prio-
ris Kalendse, opmor, intercaiares posteriorcsnume-
rabantur. Verum de his jam satis.
CONLEGLVM. SEIVE. MAGISTREI.] Ma-
gijirare, inquit Festus, moderari: unde magijiri non
folum doBores artium , Jed etiam PAGQRL'M , /0-
cietatum , vicorum , COLLEGIQRVM, equttum di-
cuntur, quta omnes bi magis ceteris.pojjunt: unde&
magijlratus , qui per imperia potentiores funt , quam
privati. De magistris. collegiorum Ascomus in Ci-
eeronem. Sottbant, inquit, magijiri callegiorum lu-
dos sacere , sicut magifiri vicorum faciebant compi-
talitios pratextati . Magistri vero pagorum occur-
runt non raro in inscriptionibus , veluti ap. Grut.
p. 16. 9. CERERI. AVGVST.....L.BENNIVS.
PRIMVS. MAG. PAGI. BENNIA. PRIMIGE-
NIA. MAGISTRA. FECER. & pag. 1007. 7-
MAGISTERIVM. PAGI. legitur. Apud Siculum
quoque Flaccum de condit. arg. p. 15. magijiri Pf-
gorum reperiuntur ., Iidem posteriore state pr<ep°M'
pagoxum sunt appellati , uti et C. Th. &
annotat Salmaiius ad Treb. Poll. cap. *4,- Woltra
aetate in hoc regno etecli universiiatts nuncupari
solent . Taceo de magistris sodaluiorum , leu cor-
Tt iij