DOI article:
Kaleciński, Marcin: Włoskie inspiracje domu Speymanna w Gdańsku i jego domniemana rola jako muzeum
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.72800#0107
Marcin za szczególną dziedzinę praktykowania magnificencji. Pontano przytacza imiona
Kaleciński władców starożytnych i wzniesione w czasie ich panowania budowle jako wzory
realizacji idei magnificencji, szczególnie bliski jest mu jednak przykład Cosima
Medici20.
Ucieleśnieniem idei magnificencji dla nowożytnej Europy stał się jej syn -
il Magnifico - przydomek, który nosił, dotyczył właśnie kategorii magnificen-
tiae21. Speymann, umieszczając wizerunek Wawrzyńca, swego swoistego alter ego,
na fasadzie domu (rarissimum na obszarze Transalpinum), wyraził akces do owej
ideowej schedy. Dom patrycjusza niczym renesansowe pałace włoskie odzwier-
ciedla ideę magnificencji poprzez ukazywanie indywidualnych cnót wyz-
nawanych przez właściciela, poprzez uczynienie wiecznej po nim pamiątki
w przestrzeni publicznej, na podobieństwo rzymskich fundacji cesarskich.
Renesansowe rozumienie magnificencji, cnoty będącej emanacją bożej
doskonałości, odnosi się do jej społecznego, obywatelskiego i estetycznego
wymiaru22.
Ujawnijmy jeszcze jeden trop ideowy, zapewne związany z gdańską wykład-
nią magnificencji u progu XVII stulecia. Odnajdujemy go w dziele autora nie-
zwykle ważnego dla ówczesnych gdańszczan, Justusa Lipsjusza Admiranda,
sive de Magnitudine Romana, wydanym po raz pierwszy w 1598 r., owocu anty-
kwarycznej erudycji autora, dla którego Rzym w ogóle był ucieleśnieniem idei
magnificencji. To rozprawa uczona, wykazująca bogactwo strategii retorycznej
(opis traktowany nie jako dokumentacja, lecz jako forma perswazji). W optyce
flamandzkiego filozofa magnificencja jawi się jako remedium na polityczne
choroby Italii i ogólnie kryzys polityczny nękanej wojnami religijnymi Europy.
W katastrofalnych okolicznościach i z punktu widzenia nowych teorii poli-
tycznych zdaje się on rozszerzać funkcje magnificencji. Wierzył, że wspaniałe
20 „W naszych czasach Cosimo' [de Medici, władca] we Florencji odnowił starożytną mag-
nificencję, zarówno w budowaniu świątyń, jak i willi oraz w fundacji bibliotek był on pierwszym,
który przywrócił zwyczaj przeznaczania pieniędzy na rzecz dobra publicznego i upiększenia
ojczyzny. Prestiż Cosima został wielce uwydatniony zarówno w willach, które wybudował z nad-
zwyczajną magnificencją, jak i w pałacach, w których przywrócił starożytny i niemal zapomniany
styl budowania”. Ibidem, s. 191.
21 Luke Syson, Dora Thorton, Objects of virtue. Art in Renaissance Italy, Los Angeles 2001, s. 23-33.
22 Począwszy od stadium: Ernst Gombrich, The early Medici as patrons of art [w:] idem,
Norm and form: Studies in the art of the Renaissance, London 1966, s. 35-57, poprzez klasyczne
już opracowanie: David Fraser Jenkins, Cosimo de Medicis patronage of architecture and the
theory of magnificence, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” 1970, vol. 33, no. 1,
s. 162-170, kształtowała się recepcja pojęcia w kategoriach indywidualizmu, kultury świeckiej
i swoistej estetyzacji. Jednak dużą rolę w formowaniu pojęcia, jak ostatnio się podkreśla, odegrali
kaznodzieje i teoretycy kościelni, którzy już przed 1450 r., twórczo odczytując Akwinatę, stwo-
rzyli teologię magnificencji, niekolidującą z wartościami republikańskimi, zob. Peter Howard,
Preaching magnificence in Renaissance Florence, „Renaissance Quarterly” 2008, vol. 61, no. 2,
s. 325-369. Osobne zagadnienie to odwołania do honoru i splendoru Florencji w ekfrazie
związanej z omawianym pojęciem, często zdają się bowiem należeć do niepogłębionej, obie-
gowej frazeologii.
106
Kaleciński władców starożytnych i wzniesione w czasie ich panowania budowle jako wzory
realizacji idei magnificencji, szczególnie bliski jest mu jednak przykład Cosima
Medici20.
Ucieleśnieniem idei magnificencji dla nowożytnej Europy stał się jej syn -
il Magnifico - przydomek, który nosił, dotyczył właśnie kategorii magnificen-
tiae21. Speymann, umieszczając wizerunek Wawrzyńca, swego swoistego alter ego,
na fasadzie domu (rarissimum na obszarze Transalpinum), wyraził akces do owej
ideowej schedy. Dom patrycjusza niczym renesansowe pałace włoskie odzwier-
ciedla ideę magnificencji poprzez ukazywanie indywidualnych cnót wyz-
nawanych przez właściciela, poprzez uczynienie wiecznej po nim pamiątki
w przestrzeni publicznej, na podobieństwo rzymskich fundacji cesarskich.
Renesansowe rozumienie magnificencji, cnoty będącej emanacją bożej
doskonałości, odnosi się do jej społecznego, obywatelskiego i estetycznego
wymiaru22.
Ujawnijmy jeszcze jeden trop ideowy, zapewne związany z gdańską wykład-
nią magnificencji u progu XVII stulecia. Odnajdujemy go w dziele autora nie-
zwykle ważnego dla ówczesnych gdańszczan, Justusa Lipsjusza Admiranda,
sive de Magnitudine Romana, wydanym po raz pierwszy w 1598 r., owocu anty-
kwarycznej erudycji autora, dla którego Rzym w ogóle był ucieleśnieniem idei
magnificencji. To rozprawa uczona, wykazująca bogactwo strategii retorycznej
(opis traktowany nie jako dokumentacja, lecz jako forma perswazji). W optyce
flamandzkiego filozofa magnificencja jawi się jako remedium na polityczne
choroby Italii i ogólnie kryzys polityczny nękanej wojnami religijnymi Europy.
W katastrofalnych okolicznościach i z punktu widzenia nowych teorii poli-
tycznych zdaje się on rozszerzać funkcje magnificencji. Wierzył, że wspaniałe
20 „W naszych czasach Cosimo' [de Medici, władca] we Florencji odnowił starożytną mag-
nificencję, zarówno w budowaniu świątyń, jak i willi oraz w fundacji bibliotek był on pierwszym,
który przywrócił zwyczaj przeznaczania pieniędzy na rzecz dobra publicznego i upiększenia
ojczyzny. Prestiż Cosima został wielce uwydatniony zarówno w willach, które wybudował z nad-
zwyczajną magnificencją, jak i w pałacach, w których przywrócił starożytny i niemal zapomniany
styl budowania”. Ibidem, s. 191.
21 Luke Syson, Dora Thorton, Objects of virtue. Art in Renaissance Italy, Los Angeles 2001, s. 23-33.
22 Począwszy od stadium: Ernst Gombrich, The early Medici as patrons of art [w:] idem,
Norm and form: Studies in the art of the Renaissance, London 1966, s. 35-57, poprzez klasyczne
już opracowanie: David Fraser Jenkins, Cosimo de Medicis patronage of architecture and the
theory of magnificence, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” 1970, vol. 33, no. 1,
s. 162-170, kształtowała się recepcja pojęcia w kategoriach indywidualizmu, kultury świeckiej
i swoistej estetyzacji. Jednak dużą rolę w formowaniu pojęcia, jak ostatnio się podkreśla, odegrali
kaznodzieje i teoretycy kościelni, którzy już przed 1450 r., twórczo odczytując Akwinatę, stwo-
rzyli teologię magnificencji, niekolidującą z wartościami republikańskimi, zob. Peter Howard,
Preaching magnificence in Renaissance Florence, „Renaissance Quarterly” 2008, vol. 61, no. 2,
s. 325-369. Osobne zagadnienie to odwołania do honoru i splendoru Florencji w ekfrazie
związanej z omawianym pojęciem, często zdają się bowiem należeć do niepogłębionej, obie-
gowej frazeologii.
106