DOI article:
Bohdziewicz, Piotr: Uwagi krytyczne na temat zagadnień metodologicznych w nauce historii sztuki
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.29202#0015
ZAGADNIENIA METODOLOGICZNE W HISTORII SZTUKI
11
łączenia z nazwiskiem Piacidiego kościołow w Krakowie, w Warszawie
i w Wilnie, szczególnie ich fasad, na co w swoim czasie zwrócił uwagę
C. Gurlitt, i zauważenie pokrewieństwa z fasadami kościołów na Sycylii
spowodowały wykrycie czynnego tam architekta Stefana Ittara, urodzo-
nego i — jak można sądzić na podstawie pewnych danych — wykształ-
conego w Polsce Pożytek wysuwania atrybucji hipotetycznych uzasad-
nia jeszcze i to, że przyjdzie kiedyś czas, gdy będą już wykorzystane
wszystkie źródła archiwalne i trzeba będzie korzystać z hipotez. Wów-
czas nasze hipotezy, i słuszne, i błędne, będą starannie studiowane w celu
poznania, w jakich wypadkach i przy jakiej metodzie hipotezy sprawdzi-
ły się, a w jakich okazały się błędne.
3
Nie mniejsza ilość zagadnień związana jest i z metodami stosowanymi
w pracach o charakterze syntetycznym z zakresu historii sztuki, zarów-
no o szerszej, jak i o węższej tematyce. I tu dadzą się wyróżnić dwie
grupy metod — jedne wspólne dla wszystkich nauk lub przynajmniej
dla nauk historycznych, inne specyficzne dla historii sztuki i jej gałęzi.
Syntezy historyczne o szerszej tematyce stosują dwa zasadniczo od-
mienne podejścia metodologiczne. W jednych pracach podaje się wyda-
rzenia historyczne chronologicznie, wiążąc je przyczynowo, w innych
idzie nie o same wydarzenia i nie o ich powiązania przyczynowe, lecz
o ustalenie epok, okresów i podokresów, na jakie można daną całość cza-
sową podzielić, kierując się występowaniem albo niewystępowaniem ta-
kich czy innych elementów łub ich kombinacji. Jest to metoda stosowa-
na w naukach o przyrodzie, a wśród nauk humanistycznych — w archeo-
logii. Pierwsze z tych podejść daje obraz dziejów, drugie — historię
w ściślejszym sensie tego terminu. Omawiając więc dawną sztukę mo-
żemy mieć dzieje sztuki i historię sztuki. Jest przy tym oczywiste, że
dla ułożenia ,.historii" w sensie syntezy naukowej potrzebna jest uprzed-
nia znajomość całego okresu, który obejmuje aktualny temat, a nawet
tego, co poprzedzało ten okres i co nastąpiło później. Zadanie więc po-
legałoby na tym, by wpierw w ogóle uzasadnić wydzielenie omawianego
okresu, a następnie na podzieleniu go na podokresy. Zwykle granice
epok czy mniejszych jednostek przyjmuje się bez uzasadnienia, na pod-
stawie osobistego poglądu danego autora. A jest to o tyle szkodliwe dla
nauki, że prowadzi bądź do zwycięstwa zasady autorytetu nad krytycyz-
mem, bądź do zwątpienia w powagę nauki. Na marginesie można by za-
P. Bohdziewicz, ZZZarotoie to Polsce a barok KaZanit XVZZZ toiekti, Wil-
no 1939.
11
łączenia z nazwiskiem Piacidiego kościołow w Krakowie, w Warszawie
i w Wilnie, szczególnie ich fasad, na co w swoim czasie zwrócił uwagę
C. Gurlitt, i zauważenie pokrewieństwa z fasadami kościołów na Sycylii
spowodowały wykrycie czynnego tam architekta Stefana Ittara, urodzo-
nego i — jak można sądzić na podstawie pewnych danych — wykształ-
conego w Polsce Pożytek wysuwania atrybucji hipotetycznych uzasad-
nia jeszcze i to, że przyjdzie kiedyś czas, gdy będą już wykorzystane
wszystkie źródła archiwalne i trzeba będzie korzystać z hipotez. Wów-
czas nasze hipotezy, i słuszne, i błędne, będą starannie studiowane w celu
poznania, w jakich wypadkach i przy jakiej metodzie hipotezy sprawdzi-
ły się, a w jakich okazały się błędne.
3
Nie mniejsza ilość zagadnień związana jest i z metodami stosowanymi
w pracach o charakterze syntetycznym z zakresu historii sztuki, zarów-
no o szerszej, jak i o węższej tematyce. I tu dadzą się wyróżnić dwie
grupy metod — jedne wspólne dla wszystkich nauk lub przynajmniej
dla nauk historycznych, inne specyficzne dla historii sztuki i jej gałęzi.
Syntezy historyczne o szerszej tematyce stosują dwa zasadniczo od-
mienne podejścia metodologiczne. W jednych pracach podaje się wyda-
rzenia historyczne chronologicznie, wiążąc je przyczynowo, w innych
idzie nie o same wydarzenia i nie o ich powiązania przyczynowe, lecz
o ustalenie epok, okresów i podokresów, na jakie można daną całość cza-
sową podzielić, kierując się występowaniem albo niewystępowaniem ta-
kich czy innych elementów łub ich kombinacji. Jest to metoda stosowa-
na w naukach o przyrodzie, a wśród nauk humanistycznych — w archeo-
logii. Pierwsze z tych podejść daje obraz dziejów, drugie — historię
w ściślejszym sensie tego terminu. Omawiając więc dawną sztukę mo-
żemy mieć dzieje sztuki i historię sztuki. Jest przy tym oczywiste, że
dla ułożenia ,.historii" w sensie syntezy naukowej potrzebna jest uprzed-
nia znajomość całego okresu, który obejmuje aktualny temat, a nawet
tego, co poprzedzało ten okres i co nastąpiło później. Zadanie więc po-
legałoby na tym, by wpierw w ogóle uzasadnić wydzielenie omawianego
okresu, a następnie na podzieleniu go na podokresy. Zwykle granice
epok czy mniejszych jednostek przyjmuje się bez uzasadnienia, na pod-
stawie osobistego poglądu danego autora. A jest to o tyle szkodliwe dla
nauki, że prowadzi bądź do zwycięstwa zasady autorytetu nad krytycyz-
mem, bądź do zwątpienia w powagę nauki. Na marginesie można by za-
P. Bohdziewicz, ZZZarotoie to Polsce a barok KaZanit XVZZZ toiekti, Wil-
no 1939.