DOI article:
Stefaniak, Zbigniew: Jan Bołoz Antoniewicz i nowa sztuka
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27402#0047
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE
Tom XXXVI-XXXVII, zeszyt 4 - 1988-1989
ZBIGNIEW STEFANIAK
JAN BOŁOZ ANTONIEWICZ I NOWA SZTUKA
"Kto śledzi światowe rozwoje, ten rozumie dobrze, że ludzkość wiecznie dzie-
dziczyć nie może. Przychodzą chwile, że to dziedzictwo staje się ciężarem nie
do zniesienia, że rodzą się siły elementarne widzące oczyma duszy inny rzeczy
związek, możliwość i konieczność innych kombinacji, innych relacji między
światem zjawisk a światem ducha. Mam przekonanie, że taką chwilę zwrotną
przeżywamy teraz, w związku z przewartościowaniem ponownym wiekowych po-
glądów i jako ich wynik. Muszę uznać usilność twórców, którzy oczyma duszy
te związki widzą, którzy spadkobiercami renesansu już być nie mogą, ani nawet
jego epigonami, a być nie chcą jego maruderami"1.
Słowa te - wypowiedziane przez Jana Bołoza Antoniewicza na kilka miesięcy
przed śmiercią, 14 maja 1922 r., na otwarciu ostatniej wystawy lwowskich for-
mistów - odzwierciedlają jego stosunek do sztuki nowoczesnej, są wyznaniem
zasad, jakimi się kierował stykając się ze sztuką najnowszą, sztuką pierwszego
dwudziestolecia naszego wieku.
Antoniewicz miał świadomość zmian zachodzących w sposobie myślenia o
sztuce, faktu przestawienia, a nawet odwrócenia wartości. Historyzm dzie-
więtnastego wieku zakorzeniony w mentalności jego pokolenia kazał oceniać
dzieło sztuki, kierując się kryteriami przyjętymi przez akademizm. Artysta
wyrażał idee, dążąc do najwyższego piękna formy. Celem sztuki nie było po-
szukiwanie nowych metod twórczych, raczej osiągnięcie doskonałości właściwej
dawnym mistrzom. Nowe formy, środki wyrazu pojawiające się z czasem prze-
kształcały tylko to, co było, zmieniały oblicze sztuki zastanej, krążąc nieustannie
wokół kształtów znanych z natury w ciągłym pragnieniu zbliżenia się do piękna
absolutnego.
Wiek dwudziesty, ze swoją rewolucją umysłową i społeczną, zdobyczami nau-
ki, dał po raz pierwszy prymat innym wartościom w sztuce. Kryterium oceny
1W. Podiach a. Jan Bołoz Antoniewicz. W: Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury Towarzystwa
Naukowego we Lwowie. T. 3. Lwów 1929 s. 13.
Tom XXXVI-XXXVII, zeszyt 4 - 1988-1989
ZBIGNIEW STEFANIAK
JAN BOŁOZ ANTONIEWICZ I NOWA SZTUKA
"Kto śledzi światowe rozwoje, ten rozumie dobrze, że ludzkość wiecznie dzie-
dziczyć nie może. Przychodzą chwile, że to dziedzictwo staje się ciężarem nie
do zniesienia, że rodzą się siły elementarne widzące oczyma duszy inny rzeczy
związek, możliwość i konieczność innych kombinacji, innych relacji między
światem zjawisk a światem ducha. Mam przekonanie, że taką chwilę zwrotną
przeżywamy teraz, w związku z przewartościowaniem ponownym wiekowych po-
glądów i jako ich wynik. Muszę uznać usilność twórców, którzy oczyma duszy
te związki widzą, którzy spadkobiercami renesansu już być nie mogą, ani nawet
jego epigonami, a być nie chcą jego maruderami"1.
Słowa te - wypowiedziane przez Jana Bołoza Antoniewicza na kilka miesięcy
przed śmiercią, 14 maja 1922 r., na otwarciu ostatniej wystawy lwowskich for-
mistów - odzwierciedlają jego stosunek do sztuki nowoczesnej, są wyznaniem
zasad, jakimi się kierował stykając się ze sztuką najnowszą, sztuką pierwszego
dwudziestolecia naszego wieku.
Antoniewicz miał świadomość zmian zachodzących w sposobie myślenia o
sztuce, faktu przestawienia, a nawet odwrócenia wartości. Historyzm dzie-
więtnastego wieku zakorzeniony w mentalności jego pokolenia kazał oceniać
dzieło sztuki, kierując się kryteriami przyjętymi przez akademizm. Artysta
wyrażał idee, dążąc do najwyższego piękna formy. Celem sztuki nie było po-
szukiwanie nowych metod twórczych, raczej osiągnięcie doskonałości właściwej
dawnym mistrzom. Nowe formy, środki wyrazu pojawiające się z czasem prze-
kształcały tylko to, co było, zmieniały oblicze sztuki zastanej, krążąc nieustannie
wokół kształtów znanych z natury w ciągłym pragnieniu zbliżenia się do piękna
absolutnego.
Wiek dwudziesty, ze swoją rewolucją umysłową i społeczną, zdobyczami nau-
ki, dał po raz pierwszy prymat innym wartościom w sztuce. Kryterium oceny
1W. Podiach a. Jan Bołoz Antoniewicz. W: Prace Sekcji Historii Sztuki i Kultury Towarzystwa
Naukowego we Lwowie. T. 3. Lwów 1929 s. 13.