Rocznik Historii Sztuki (1.1956)

JÓZEF E. DUTKIEWICZ

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
DO BUDOWY MURÓW OBRONNYCH MIASTA TARNOWA

Z LAT 1513-1545

Wśród dawnych ksiąg miejskich miasta Tarnowa pozostałych z archiwum
miejskiego a przechowywanych obecnie w muzeum w Tarnowie zasługują
na uwagę dwie księgi, zawierające wiadomości dotyczące budowy murów
obronnych i organizacji obrony miasta w XVI wieku. Jedna z nich, ozna-
czona fałszywie Acta consularia 1713, zawiera według wcześniejszej adno-
tacji „regestra na mury, cegłę, kamienie, strycharzów etc.''''z lat 1513 —15451,
druga zaś zatytułowana Acta obligationum 1551 obejmuje sprawy sądowe,
zapisy itd. z lat 1551 —1562, wiążące się z budową murów i sprawami budo-
wlanymi miasta, wśród których szczególne zainteresowanie budzi pięć prze-
pisów hetmana Jana Tarnowskiego dla mieszczan tarnowskich2. Trzy spo-
śród nich, a mianowicie „Nauka a porządek około gaszenia ognia", „Przepisy
dla murarzy, cieśli i kamieniarzy tarnowskich" i „Nauka Jego Mości około
obrony miasta Tarnowa", wiążą się pośrednio z zagadnieniem budowy mu-
rów obronnych w pierwszej połowie stulecia, a niezależnie od tego przed-
stawiają cenny przyczynek do poznania warunków organizacji spraw budo-
wlanych, społecznych i bezpieczeństwa miast polskich XVI wieku. Obie te
księgi znane były autorowi monografii o Tarnowie, J. Leniekowi3. Wyko-
rzystał jednakże tylko drugą z nich publikując zawarte w niej przepisy het-
mana Tarnowskiego dla miasta4 oraz inwentarze miasta Tarnowa z XVI w.5

Z punktu widzenia historii budownictwa szczególne zainteresowanie budzi
księga pierwsza. Notowano w niej zapisywane po łacinie wydatki na budowę
murów z podziałem na strycharzy (wypał cegły i dachówki), na przywóz
drzewa do cegielni, na wapno i wypał wapna, na mistrzów budowy, murarzy
i robociznę budowlaną, na wydobycie, zakup i przewóz kamienia i wreszcie
na saletrę i proch strzelniczy. Wydatki notowane na zlecenie (post rationem

1 Zob. aneks I, s. 1.

2 Zob. aneks II, s. 324, 526.

3 J. Leniek, F. Herzig, F. Leśniak, Dzieje miasta Tarnowa, Tarnów 1911, s. 5; J. Leniek, Inwentarze
miasta Tarnowa, Tarnów 1908, s. I.

4 J. Leniek, Materiały źródłowe do dziejów miasta Tarnowa, Tarnów 1897, s. 3 — 17.
8 Tenże, Inwentarze..., s. I.