DZIAŁALNOŚĆ ST. К. POTOCKIEGO W DZIEDZINIE ARCHITEKTURY

457

odwrocie planszy z widokami fasady Collegium Nobilium w jednym z zeszytów
z projektami architektonicznymi Potockiego: Façade du College des Pères
Piaristes adaptée à Vancien bâtiment sans y faire le moindre changement par
Sta Cte Potocki, exécutée par Zawadzki. Projekt niewiele różni się od przedsta-
wionego na planszy w zbiorze po Stanisławie Auguście14; jest jakby wcześniej-
szym stadium kompozycyjnym, na co wskazuje regularne rozmieszczenie
okien w skrzydłach budynku i brak lukarn w dachu. Nieco odmiennie upozo-
wane są postacie podtrzymujące główny kartusz na frontonie gmachu, wyższa
jest brama na osi głównej, inne natomiast odchylenia są mało istotne. Czy
Potockiego — zgodnie z jego oświadczeniem — naieży uważać za właściwego
autora projektu przebudowy tego szkolnego gmachu, tak charakterystycznego
dla doby Oświecenia, a tak pomijanego dotąd w dziejach architektury polskiej
wczesnego klasycyzmu, a rolę Zawadzkiego ograniczyć do funkcji konstruktora
budowlanego? Chyba nie byłoby to całkowicie słuszne i może należałoby
ich obu uznać za twórców fasady, podobnie jak Potockiego i Aignera uważa
się za współtwórców fasady kościoła Bernardynów w Warszawie15, której
koncepcja wywodzi się ze studiów Potockiego nad architekturą Palladia,
utrwalonych w jego szkicowniku włoskim z r. 1779. W tym notatniku
znajduje się rzut poziomy pomysłu biblioteki publicznej, zatytułowany
Idée de bibliothèque publique entourée d^une colonnade qui soutient le bal-
con qui fait le tour du second étage. Idée à moi16, a w innym szkicu (Casino
per un giardino) notuje pomysł pawilonu ogrodowego, w którym trzy główne
sale przeznaczone są na bibliotekę, galerię rzeźb i galerię obrazów. Między
r. 1781 a 1791 powstał projekt gmachu muzealnego17 (ryc. 4 — 5), a prawdopo-
dobnie w r. 1791 projekt przebudowy gmachu Teatru Narodowego (ryc. 6—8)18.
Analiza tych projektów wskazuje na ograniczoną postępowość ideologii ich
autora. Projekt teatru, z lożami na wszystkich kondygnacjach, wiąże się
z projektami artystów kręgu dworskiego, Moszyńskiego i Merliniego, a nie
wnosi bardziej radykalnych pomysłów, jak amfiteatralne ławy w projekcie
Zuga. Wielka galeria kolumnowa muzeum przeznaczona jest na rzeźby figu-
ralne antyczne, których nie posiadaliśmy, a wobec tego chyba na odlewy
gipsowe. Projekt to więc idealny, nie odzwierciedlający istotлусп naszych
potrzeb w dziedzinie muzealnictwa. Oczywiście z tej charakterystyki nie
należy wyciągać wniosków pomniejszających zasługi Potockiego. Dopatrywać
się ich trzeba zwłaszcza w bardzo szerokim zainteresowaniu budownictwem
dla celów publicznych i kulturalnych, tak typowym dla okresu Oświecenia.

O projekcie Świątyni Opatrzności mającej upamiętnić konstytucję 3 maja19
wspomniałem już, że jest bardzo laicki. Należy tu dodać, że Potocki wysunął

14 Bibl. Nar., teka 1.4.26/6, nr 19. Por. S. Lorentz, Architektura Wieku Oświecenia..., s. 31—32.

15 S. Lorentz, List V. Brenny do Stanisława Kostki Potockiego z r. 1789 (Biul. Hist. Szt., Warszawa 1950,
nr 1-4, s. 325-329).

16 Archiwum wilanowskie, nr 225 (w tece: O architekturze wiejskiej).

17 S. Lorentz, Architektura wieku Oświecenia..., s. 34.

18 Projet pour la réforme, de Vancien théâtre de Varsovie par le comte Stanislas Potocki (Bibl. Nar., teka
1.4.24/6). Pierwszą informację o projektach architektonicznych Potockiego podał A. Lauterbach, Stanisław
Kostka Potocki jako architekt (Pr. K. H. S. PAU, t. VI, z. 1, s. 24* —25*).

19 Płans du m-eur le comte Stanislas Potocki pour une place et Vérection d'une église en mémoire de la constitu-
tion votée le 3 de Mai de Vannée 1791 (Bibl. Nar., teka 1.4.22/6).