DOI Artikel:
Bania, Zbigniew: Pałac w Podhorcach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14266#0101
Rocznik Historii Sztuki, t. XIII. 1981
PL ISSN 0080-3472
ZBIGNIEW BANIA
PAŁAC W PODHORCACH*
WSTĘP - STAN BADAŃ
W dziejach pałacu podhoreckiego wyróżnić można dwa okresy szczególnego nim zainteresowania.
W XVII w. rozsławiło Podhorce zrealizowane przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego założenie
ogrodowe. Stanisław Oświęcim, przejeżdżający przez Podole w 1651 г., w swym diariuszu notuje,
że były „Podhorce pałacem pięknym i kosztownie z fortecą wystawionym a nadto fontannami,
grotami i kaskadą na wszystką Polskę sławne"1. Zaś Dawid Froelichius nazywa siedzibę Koniec-
polskiego „Parnasse" 2. Piękno jej położenia i kompozycję ogrodu podziwiają również Jakub Sobieski 3,
Albrycht Stanisław Radziwiłł4, Pierre Des Noyers5, Franciszek Paulin d'Alerac6.
Ponownie staje się pałac szeroko znany w 2 poł. XIX w., a zwłaszcza w pierwszych dziesię-
cioleciach XX wieku, gdy wobec zniszczenia wielu siedemnastowiecznych siedzib magnackich bądź ich
gruntownej przebudowy w XVIII lub XIX w. uświadomiono sobie wyjątkową wartość budowli
w Podhorcach. Ugruntowały ją zachowana siedemnasto- i osiemnastowieczna dekoracja sal oraz bogate
zbiory, będące częścią dawnego wyposażenia pałacu. Uznano Podhorce za symbol świetności dawnej
Rzeczypospolitej. Wysoko oceniano także formę architektoniczną budowli, co uzasadniało jej szczegól-
ną pozycję w szeregu znanych dawnych siedzib magnackich.
* Praca niniejsza stanowi obszerny skrót rozprawy doktorskiej, pisanej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu
Warszawskiego pod kierunkiem prof. dr. A. Miłobędzkiego. Nie zostałaby zapewne napisana, gdyby nie życzliwa i wszech-
stronna pomoc Profesora. Jego naukowa opieka, rada i zachęta umożliwiły mi zrealizowanie niżej przedstawionej kon-
cepcji tej pracy. Szczególna wdzięczność należy się także prof. dr. Mieczysławowi Gębarowiczowi za udostępnienie foto-
grafii wnętrz pałacu oraz za przedyskutowanie niektórych problemów szczegółowych. Wyrażam również podziękowanie za
życzliwe uwagi dr Janinie Ruszczycównie. ks. prof. dr. hab. Januszowi Pasierbowi. Dr. Juliuszowi Rossowi, nieżyjącemu
już. należy się wdzięczność za szereg cennych informacji,
1 S. Oświęcim. Diariusz 1643-1651. Kraków 1907. s. 207-208.
2 D. Froelichius. Regni Poloniae Regionumque omnium ad id Pertinentium Novissime description Amstelodami 1659.
s. 339.
3 Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, rkps sygn. 400: Pisma i mowy różnych czasów Jakuba Sobieskiego,
s. 253 — 254 (Pieśń o Podhorcach).
4 A. S. Radziwiłł, Memoriale rerum gestarum in Polonia 1632- 1656. t. III: 1640- 1647. Wrocław - Warszawa -
Kraków-Gdańsk 1972. s. 25.
5 K. Szajnocha. Dwa lata dziejów naszych: 1646. 1648. Warszawa 1900. s. 269-270. Dotyczący Podhorzec i Brodów
fragment pamiętnika znajduje się w AGAD. Zbiory Czolowskiego. sygn. 3205. z adnotacją, że został zaczerpnięty ze
zbiorów rękopisów Biblioteki Poturzyckiej. sygn. 40. VI. G.. i nosił tytuł: Pamiętnik podróży Ludwiki Gonzagi (po 18 kwietnia
1648). Odpis (tłumaczony) z archiwum spraw zagranicznych w Paryżu. Autor — dworzanin królowej — z nazwiska nie znany —.
Opis ien pochodzi z: Mémoire. Pierre Des Noyers, sekretarza królowej Ludwiki Marii Gonzagi. Jego pamiętnik oraz część
korespondencji trafiły do Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Paryżu, gdzie znajdują się do dziś. Zob. K. Targosz,
Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646—1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych. Wrocław —War-
szawa - Kraków - Gdańsk 1975. s. 147-149.
ft E. P. d'Alerac, Les anecdotes de Pologne ou mémoires secrets du Régne de Jean Sobieski III du Nom, Amsterdam
1699. s. 299.
13 - Rocznik historii sztuki XIII
PL ISSN 0080-3472
ZBIGNIEW BANIA
PAŁAC W PODHORCACH*
WSTĘP - STAN BADAŃ
W dziejach pałacu podhoreckiego wyróżnić można dwa okresy szczególnego nim zainteresowania.
W XVII w. rozsławiło Podhorce zrealizowane przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego założenie
ogrodowe. Stanisław Oświęcim, przejeżdżający przez Podole w 1651 г., w swym diariuszu notuje,
że były „Podhorce pałacem pięknym i kosztownie z fortecą wystawionym a nadto fontannami,
grotami i kaskadą na wszystką Polskę sławne"1. Zaś Dawid Froelichius nazywa siedzibę Koniec-
polskiego „Parnasse" 2. Piękno jej położenia i kompozycję ogrodu podziwiają również Jakub Sobieski 3,
Albrycht Stanisław Radziwiłł4, Pierre Des Noyers5, Franciszek Paulin d'Alerac6.
Ponownie staje się pałac szeroko znany w 2 poł. XIX w., a zwłaszcza w pierwszych dziesię-
cioleciach XX wieku, gdy wobec zniszczenia wielu siedemnastowiecznych siedzib magnackich bądź ich
gruntownej przebudowy w XVIII lub XIX w. uświadomiono sobie wyjątkową wartość budowli
w Podhorcach. Ugruntowały ją zachowana siedemnasto- i osiemnastowieczna dekoracja sal oraz bogate
zbiory, będące częścią dawnego wyposażenia pałacu. Uznano Podhorce za symbol świetności dawnej
Rzeczypospolitej. Wysoko oceniano także formę architektoniczną budowli, co uzasadniało jej szczegól-
ną pozycję w szeregu znanych dawnych siedzib magnackich.
* Praca niniejsza stanowi obszerny skrót rozprawy doktorskiej, pisanej w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu
Warszawskiego pod kierunkiem prof. dr. A. Miłobędzkiego. Nie zostałaby zapewne napisana, gdyby nie życzliwa i wszech-
stronna pomoc Profesora. Jego naukowa opieka, rada i zachęta umożliwiły mi zrealizowanie niżej przedstawionej kon-
cepcji tej pracy. Szczególna wdzięczność należy się także prof. dr. Mieczysławowi Gębarowiczowi za udostępnienie foto-
grafii wnętrz pałacu oraz za przedyskutowanie niektórych problemów szczegółowych. Wyrażam również podziękowanie za
życzliwe uwagi dr Janinie Ruszczycównie. ks. prof. dr. hab. Januszowi Pasierbowi. Dr. Juliuszowi Rossowi, nieżyjącemu
już. należy się wdzięczność za szereg cennych informacji,
1 S. Oświęcim. Diariusz 1643-1651. Kraków 1907. s. 207-208.
2 D. Froelichius. Regni Poloniae Regionumque omnium ad id Pertinentium Novissime description Amstelodami 1659.
s. 339.
3 Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, rkps sygn. 400: Pisma i mowy różnych czasów Jakuba Sobieskiego,
s. 253 — 254 (Pieśń o Podhorcach).
4 A. S. Radziwiłł, Memoriale rerum gestarum in Polonia 1632- 1656. t. III: 1640- 1647. Wrocław - Warszawa -
Kraków-Gdańsk 1972. s. 25.
5 K. Szajnocha. Dwa lata dziejów naszych: 1646. 1648. Warszawa 1900. s. 269-270. Dotyczący Podhorzec i Brodów
fragment pamiętnika znajduje się w AGAD. Zbiory Czolowskiego. sygn. 3205. z adnotacją, że został zaczerpnięty ze
zbiorów rękopisów Biblioteki Poturzyckiej. sygn. 40. VI. G.. i nosił tytuł: Pamiętnik podróży Ludwiki Gonzagi (po 18 kwietnia
1648). Odpis (tłumaczony) z archiwum spraw zagranicznych w Paryżu. Autor — dworzanin królowej — z nazwiska nie znany —.
Opis ien pochodzi z: Mémoire. Pierre Des Noyers, sekretarza królowej Ludwiki Marii Gonzagi. Jego pamiętnik oraz część
korespondencji trafiły do Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Paryżu, gdzie znajdują się do dziś. Zob. K. Targosz,
Uczony dwór Ludwiki Marii Gonzagi (1646—1667). Z dziejów polsko-francuskich stosunków naukowych. Wrocław —War-
szawa - Kraków - Gdańsk 1975. s. 147-149.
ft E. P. d'Alerac, Les anecdotes de Pologne ou mémoires secrets du Régne de Jean Sobieski III du Nom, Amsterdam
1699. s. 299.
13 - Rocznik historii sztuki XIII