Rocznik Historii Sztuki (13.1981)

Rocznik Historii Sztuki, t. XIII. 1981
PL ISSN 0080-3472

JAN BIAŁOSTOCKI

KOMITET NAUK O SZTUCE
1952- 1977

Gdy w 1952 r. powołano do życia Komitet Historii i Teorii Sztuki, w pierwszych miesiącach
swego istnienia związany w jedną całość z Komitetem Historii Kultury Materialnej, nie powstał on
w naukowej próżni. Badania w dziedzinie historii sztuki rozwijały się w Polsce po 1945 r. żywiej
niż kiedykolwiek, pobudzane pełnymi energii akcjami powojennej odbudowy zabytków, rewindykacji
przemieszczonych lub zrabowanych przez władze okupacyjne dzieł sztuki oraz tworzenia nowych
podstaw organizacyjnych polskiej nauki i kultury. Tych siedem pierwszych lat — jeszcze przed
powołaniem Komitetu — stanowiło bardzo dynamiczny okres, w którym zarówno przedwojenne formy
organizacyjne — komisje historii sztuki Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie i Towarzystwa
Naukowego Warszawskiego — jak nowe instytucje: Naczelna Dyrekcja Muzeów i Ochrony Zabytków
oraz związany z nią Państwowy Instytut Historii Sztuki, wspaniale rozwijające się Stowarzyszenie
Historyków Sztuki (wprawdzie rozwijające przedwojenną tradycję, lecz mające po wojnie zupełnie inny
rozmach i znaczenie), wreszcie powołany do życia w końcu 1949 г., zorganizowany przez prof.
Juliusza Starzyńskiego, Państwowy Instytut Sztuki, który przejął i wzbogacił działalność Państwowego
Instytutu Historii Sztuki, wypełniły się bogatą treścią badawczą oraz inicjatywami organizacyjnymi
i naukowymi.

Właśnie ta różnorodność, żywość przedsięwzięć i mnogość instytucji pracujących nad zbadaniem
polskiej przeszłości artystycznej usprawiedliwiały powołanie jednostki, która miała być obdarzona
poważnym autorytetem naukowym i władzą decyzji w wielu sprawach merytorycznych i formalnych.
Powołanie Komitetu Historii i Teorii Sztuki wynikło jednak nie tyle z bezpośredniej potrzeby, ile
ze schematu organizacyjnego powstającej właśnie Polskiej Akademii Nauk. A jej powstanie zbiegło
się z likwidacją najbardziej dla rozwoju historii sztuki w Polsce zasłużonej instytucji, jaką była
Komisja Historii Sztuki Polskiej Akademii Umiejętności, od 1873 r. inicjująca, prowadząca i publikująca
badania nad sztuką. Zamknięto wówczas także Towarzystwo Naukowe Warszawskie i jego Komisje.
Aktywne przed 1939 r. środowiska naukowe we Lwowie i Wilnie, z tamtejszymi towarzystwami
naukowymi, po przeniesieniu do Wrocławia i Torunia nie mogły jeszcze zyskać dynamiki równej tej,
która ożywiała ich przedwojenne działania (zwłaszcza dotyczy to niezwykle żywego środowiska
lwowskiego).

Nowy Komitet nie wyrównał swą działalnością tych strat, a zmiany organizacyjne, które spowo-
dowały jego powstanie oraz likwidację poprzednich form organizacji nauki, nigdy już w ciągu
minionego ćwierćwiecza nie były w stanie doprowadzić do ukształtowania się ruchliwego ośrodka
badań naukowych tego typu, do jakiego należała krakowska Komisja. Jednak w nowym systemie
nauki, zorganizowanej i subwencjonowanej przez państwo, tamte formy organizacyjne, pochodzące
jeszcze z XVIII i XIX w. były już anachroniczne. Nadszedł czas instytutów naukowych. I to nie
Komitet Polskiej Akademii Nauk, lecz Państwowy Instytut Sztuki — obok niektórych instytucji
muzealnych, stał się właściwym ośrodkiem inicjatyw i realizacji naukowych w dziedzinie historii
sztuki. Przez lat siedemnaście zresztą Komitet i Instytut — choć do 1960 r. należący do innego
resortu administracji państwowej — kierowane były przez jednego człowieka, prof. Juliusza Starzyń-