DOI Artikel:
Kobielus, Stanisław: Wątek Emmanuela w dekoracji monumentalnej kościoła opackiego w Krzeszowie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0163
Rocznik Historii Sztuki, t. XVI, 1986
PL ISSN 0080-3472
STANISŁAW KOBIELUS
WĄTEK EMMANUELA W DEKORACJI MONUMENTALNEJ
KOŚCIOŁA OPACKIEGO W KRZESZOWIE*
Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza programu dekoracji monumentalnej cysterskiego
kościoła opackiego Domus Gratiae Sanctae Mariae w Krzeszowie Kamiennogórskim1.
Dzieje tego cysterskiego opactwa zaczynają się w 1291 г., kiedy to Kapituła Generalna wysłu-
chała petycji polskiego księcia, „aby miejsce zwane Łaska Świętej Marii wcielone zostało do
naszego zakonu i stało się tegoż zakonu opactwem, pod warunkiem jednak, że w następnym
roku Kapituła Generalna zostanie powiadomiona o zgodzie diecezji i że opactwem macierzystym
będzie Henryków"2. Wspomniany przez Kapitułę klasztor fundował Bolko Г, książę świdnicko-
-jaworsko-ziembicki3. Już w 1292 r. — w wigilię św. Wawrzyńca — opat cysterski Teodoryk objął
w posiadanie „domum quae vocatur Gratia scte Marie in Grussow". Towarzyszyło mu dwunastu
zakonników z Henrykowa4 w myśl najwcześniejszego zarządzenia cysterskiego: „Na nowe placówki
niech wysyła się dwunastu zakonników z opatem jako trzynastym"5. Od tego czasu datuje się
szybki rozwój personalny i majątkowy opactwa. Splądrowane przez najazdy husyckie, dźwiga się
w glorii męczeństwa, aby znów po latach popaść w niszczące tryby wojny trzydziestoletniej.
Po pokoju westfalskim w 1648 r. stan ekonomiczny klasztoru i religijny konwentu ulega szybkiej
poprawie, aby za opatów Bernarda Rosy (1660-1696), Dominika Geyera (1696-1727), Innocentego
Fritscha (1727-1734) i Benedykta II Seidla (1734-1763) osiągnąć swój złoty okres, przyhamowany
wojnami śląskimi i zamknięty sekularyzacją w 1810 r. W 1919 r. opactwo przejęli benedyktyni
z praskiego Emaus. Po personalnych migracjach, spowodowanych II wojną światową, klasztor
częściowo znowu wrócił pod opiekę cystersów.
Wśród barokowych zabudowań klasztornych szczególnie wyróżnia się opacka świątynia. Kamień
węgielny pod ten obiekt położono na początku kadencji opata Innocentego Fritscha — 6 czerwca
1728 r. — po wyburzeniu starego kościoła.
* Niniejsza rozprawa jest fragmentem pracy doktorskiej pt. Program ideowy wystroju i wyposażenia kościoła opackiego
w Krzeszowie, napisanej pod kierunkiem ks. prof. J. S. Pasierba.
1 Najnowsze i najważniejsze opracowania, dotyczące opactwa i kościoła opackiego w Krzeszowie: N. Lutterotti,
Ahtei Grussau. Grussau 1941; tenże, Vom unbekannten Grussau, Wolfenbuttel 1962;-K. Kalinowski, Gloryfikacja pa-
nującego i dynastii w sztuce Śląska XVII i XVIII wieku, Warszawa —Poznań 1973; A. Rose, Klaster Grussau, Stuttgart
und Aalen 1974; H. Dziur la, Krzeszów, Wrocław 1974.
2 „Item petitio ducis Poloniae qui petit quod locus dictus de Gratia Sanctae Mariae incorporetur Ordini nostro
et fiat Ordinis abbatia, dummodo sequenti anno fiat fides Capitulo Generali de consensu dioecesiani et quod sit filia
Henricaho, exauditur". Statuta Capttulorum Ordinis Cisterciensi ab anno 1116 ad annum 1786, ed. J. M. Canivez,
t. 3, Louvain 1932-1941, 1291. 50 (dalej cyt. Canivez).
3 Pierwotnie, od 1242 г., Krzeszów należał do czeskich benedyktynów z Opatowie. Trudno jednoznacznie powiedzieć,
jakie przyczyny sprawiły, że w 1289 r. benedyktyni zrezygnowali z Krzeszowa na rzecz Bolka I; Kronika klasztoru
w Krzeszowie, Wojewódzkie Archiwum Państwowe we Wrocławiu, I, 1, s. 28 (dalej cyt. WAP I, 1); F. Lenczowski,
Wśród śląskich klasztorów cysterskich. Fundacja w Krzeszowie i jej początki. „Nasza Przeszłość", nr 52. 55.
4 Annales Grussorienses 1230-1306, „Zeitschrift des Vereins fur Geschichte und Altertum Schlesiens", cz. 1, z. 2, 1856,
s. 203.
5 „Duodecim monachi cum abbate tertiodecimo ad coenobia nova transmittantur". Canivez, t. 1, 1134, XII. Jest to
analogia do rozesłania dwunastu Apostołów przez Chrystusa; por. Mt 28, 18-20.
PL ISSN 0080-3472
STANISŁAW KOBIELUS
WĄTEK EMMANUELA W DEKORACJI MONUMENTALNEJ
KOŚCIOŁA OPACKIEGO W KRZESZOWIE*
Przedmiotem niniejszego opracowania jest analiza programu dekoracji monumentalnej cysterskiego
kościoła opackiego Domus Gratiae Sanctae Mariae w Krzeszowie Kamiennogórskim1.
Dzieje tego cysterskiego opactwa zaczynają się w 1291 г., kiedy to Kapituła Generalna wysłu-
chała petycji polskiego księcia, „aby miejsce zwane Łaska Świętej Marii wcielone zostało do
naszego zakonu i stało się tegoż zakonu opactwem, pod warunkiem jednak, że w następnym
roku Kapituła Generalna zostanie powiadomiona o zgodzie diecezji i że opactwem macierzystym
będzie Henryków"2. Wspomniany przez Kapitułę klasztor fundował Bolko Г, książę świdnicko-
-jaworsko-ziembicki3. Już w 1292 r. — w wigilię św. Wawrzyńca — opat cysterski Teodoryk objął
w posiadanie „domum quae vocatur Gratia scte Marie in Grussow". Towarzyszyło mu dwunastu
zakonników z Henrykowa4 w myśl najwcześniejszego zarządzenia cysterskiego: „Na nowe placówki
niech wysyła się dwunastu zakonników z opatem jako trzynastym"5. Od tego czasu datuje się
szybki rozwój personalny i majątkowy opactwa. Splądrowane przez najazdy husyckie, dźwiga się
w glorii męczeństwa, aby znów po latach popaść w niszczące tryby wojny trzydziestoletniej.
Po pokoju westfalskim w 1648 r. stan ekonomiczny klasztoru i religijny konwentu ulega szybkiej
poprawie, aby za opatów Bernarda Rosy (1660-1696), Dominika Geyera (1696-1727), Innocentego
Fritscha (1727-1734) i Benedykta II Seidla (1734-1763) osiągnąć swój złoty okres, przyhamowany
wojnami śląskimi i zamknięty sekularyzacją w 1810 r. W 1919 r. opactwo przejęli benedyktyni
z praskiego Emaus. Po personalnych migracjach, spowodowanych II wojną światową, klasztor
częściowo znowu wrócił pod opiekę cystersów.
Wśród barokowych zabudowań klasztornych szczególnie wyróżnia się opacka świątynia. Kamień
węgielny pod ten obiekt położono na początku kadencji opata Innocentego Fritscha — 6 czerwca
1728 r. — po wyburzeniu starego kościoła.
* Niniejsza rozprawa jest fragmentem pracy doktorskiej pt. Program ideowy wystroju i wyposażenia kościoła opackiego
w Krzeszowie, napisanej pod kierunkiem ks. prof. J. S. Pasierba.
1 Najnowsze i najważniejsze opracowania, dotyczące opactwa i kościoła opackiego w Krzeszowie: N. Lutterotti,
Ahtei Grussau. Grussau 1941; tenże, Vom unbekannten Grussau, Wolfenbuttel 1962;-K. Kalinowski, Gloryfikacja pa-
nującego i dynastii w sztuce Śląska XVII i XVIII wieku, Warszawa —Poznań 1973; A. Rose, Klaster Grussau, Stuttgart
und Aalen 1974; H. Dziur la, Krzeszów, Wrocław 1974.
2 „Item petitio ducis Poloniae qui petit quod locus dictus de Gratia Sanctae Mariae incorporetur Ordini nostro
et fiat Ordinis abbatia, dummodo sequenti anno fiat fides Capitulo Generali de consensu dioecesiani et quod sit filia
Henricaho, exauditur". Statuta Capttulorum Ordinis Cisterciensi ab anno 1116 ad annum 1786, ed. J. M. Canivez,
t. 3, Louvain 1932-1941, 1291. 50 (dalej cyt. Canivez).
3 Pierwotnie, od 1242 г., Krzeszów należał do czeskich benedyktynów z Opatowie. Trudno jednoznacznie powiedzieć,
jakie przyczyny sprawiły, że w 1289 r. benedyktyni zrezygnowali z Krzeszowa na rzecz Bolka I; Kronika klasztoru
w Krzeszowie, Wojewódzkie Archiwum Państwowe we Wrocławiu, I, 1, s. 28 (dalej cyt. WAP I, 1); F. Lenczowski,
Wśród śląskich klasztorów cysterskich. Fundacja w Krzeszowie i jej początki. „Nasza Przeszłość", nr 52. 55.
4 Annales Grussorienses 1230-1306, „Zeitschrift des Vereins fur Geschichte und Altertum Schlesiens", cz. 1, z. 2, 1856,
s. 203.
5 „Duodecim monachi cum abbate tertiodecimo ad coenobia nova transmittantur". Canivez, t. 1, 1134, XII. Jest to
analogia do rozesłania dwunastu Apostołów przez Chrystusa; por. Mt 28, 18-20.