DAWID I BETSABE. IDEA ZWYCIĘSTWA I ZBAWIENIA W TREŚCIACH NAGROBKA KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA

13

zmarłym, spoczywającym na marach w koronacyjnych szatach11. W ten oto sposób wyrażona
została podwójna osobowość władcy — jako króla-wojownika i króla-kapłana.

Spośród znanych i czytanych w XV w. komentarzy patrologicznych do sceny walki Dawida
z Goliatem wybrałam te, które odnoszą się bezpośrednio do cnót Dawida jako typu idealnego
monarchy, wyjaśniając jednocześnie historyczno-polityczne przyczyny umieszczenia tej sceny na gro-
bowcu. Tak np. papież Grzegorz Wielki nadaje Dawidowi miano „ręką mocnego" (manu fortis),
a Goliata porównuje do heretyków pełnych pychy, błędnie interpretujących sentencje Pisma świętego12.
Izydor z Sevilli interpretuje walkę Dawida z Goliatem jako walkę Chrystusa z wrogami ludu
bożego, a Chrystusa nazywa tym samym co Grzegorz Wielki przydomkiem manu fortis1*. Dla
Ruperta z Deutz walka Dawida nie tylko z Filistynami, ale także z Amalekitami, zapowiada
walkę Zbawiciela z reprezentantami Antychrysta na ziemi — Żydami, poganami, heretykami14. W tym
komentarzu również pojawia się — stale odnoszone do Dawida jako „typu" Chrystusa — miano
„ręką mocnego, w rzeczy samej upragnionego" (manu fortis, vere desiderabilis), które w tradycji ikono-
graficznej średniowiecza połączone zostało z kardynalną cnotą odnoszoną do monarchów, z cnotą
Męstwa (Fortitudo)15.

Ta właśnie patrologiczna interpretacja sceny walki Dawida z Goliatem cieszyła się poczytnością
na polskim dworze. W mowach posłów, wygłaszanych do papieży Mikołaja V i Piusa II w imieniu
króla Kazimierza Jagiellończyka, dotyczących sprawy obsadzania biskupstw w Polsce, pojawiają
się oratorskie zwroty, w których obaj zwierzchnicy chrześcijańskiej społeczności porównani zostali
do Dawida jako wzoru cnoty Męstwa, zdobiącej namiestników Zbawiciela. Król Dawid, którego
reprezentantem jest papież — następca świętego króla Izraela, określony został przez posłów przy-
domkiem manu fortis, powtarzającym się także właśnie w komentarzach do sceny walki Dawida
z Goliatem. Poseł królewski, kanonik krakowski Tomasz Strzępiński w tych słowach zwraca się
w 1450 r. do Mikołaja V: „Tu ergo, qui vices geris dei in terris, qui clemens est; tu cum sis rex
super Israël et super solium David, qui rex mitissimus erat et benignus, licet manu fortis,
figuram gerens régis fortissimi et eterni: ostende clemenciam tuam et bonitatem et exaudi vota
serenissimi domini régis nostri et tocius milicie regni Polonie ut nobis eorum nunciis gaudio
perfusos in reditu nostro dicatur: «gavisi sunt discipuli viso domino», summo videliat pontifia"16.
Inny poseł polskiego monarchy Jan Rytwiański w mowie wygłoszonej w 1461 r. do papieża Piusa II

11 Por. E. Śnieżyńska-Stolot, Dworski ceremoniał pogrzebowy królów polskich w XIV wieku, [w:] Sztuka i ideologia
XIV wieku, Warszawa 1975, s. 93.

12 Santi Gregorii Papae Opera omnia. [w:] J. P. Mignę, Patrologiae cursus Completus, Parisiis 1849, Patrologia
Latina, t. 79. col. 79: Comentarii in Librum I Regum. De expositione veteris ас novi testament!. De David et Goliath
(Reg. XVIII. 32-34). ,.Vir recta fide plenus quae Sanctis solet ad justitiam deputari, ea ipsa Scripturae sacrae, quae
haereticus afferet testimonia colligit, et erroris ejus pertinaciam inde convincit. Contra nos namque dum sacrae legis
testimonia opportant. secum nobis afferunt unde vincantur. Unde et David typum Domini, qui videlicet manu fortis
interpretatur, Golias vero haereticorum superbiam signans, hoc rebus locuti sunt. quod nos verbis aperimus. Golias
quippe cum gladio, David vero cum pera pastorali venit ad praelium".

13 Sancti Isidori Episcopi Mysticorum Expositiones Sacramentorum seu Quaestiones in vêtus Testamentum, [w:]
Migne, op. cit., t. 83, col. 399, 406: „Iste David in praelio gigantem superavit, cum adversus populum Dei alienigenae
dimicarent [...] Sed hune David invenit, quia, Redemptor noster veraciter manu fortis nonnunquam quos despectos
a mundi gloria reperit".

14 R. D. D. Ruperti, Opera omnia, Commentariorum de operibus S. Trinitatis Libri XLII, [w:] Migne, op. cit.,
t. 167, col. 1106: „Nam quod ille annuntiavit Sauli, "venisse David in domum Abimelech, et propter hoc interfecit
sacerdotes Domini, illud praefiguravit, quia Antichristus Ecclesiam usque in mortem persequendo dilaniabit. In titulo
psalmi, Mn finem pro Amalech1, illud mystice innuitur, quia quod secundum historiam contigit David, ut civitas ejus
depraedaretur, et succenderetur ab Amalecitis, idem spiritualiter futurum esset contra Ecclesiam Christi, quod impugna-
retur a perfidis scilicet Judaeis, paganis, haereticis, quod sub nomine Amalech exprimit".

15 Ruperti, op. cit., col. 1096: „Nam extunc et Psaltes inclytus factus est prophetans et citharizans magnalia Domini,
psalmosque componens mysteria continentes Filii Dei, filii sui Christi, et fortitudine indutus est [...] 'Igitur directus est
Spiritus Domini in David' quem secundum nomen ipsium et dictis desiderabilem et factis manu fortem fecit. et
delectabiliter docuit, vere manu fortis, vere desiderabilis".

1(1 Zob. Monumenta Medii Aevi Historica. Res Gestas Poloniae Illustrantia, t. 14, Cracoviae 1894. continet: Codex
epistolaris saeculi decimi quinti, tomus III, collectus opera dr Anatolii Lewicki, с.r. Universitatis Jagiellonicae Cracoviensis
professoris, Academiae Litterarum Cracoviensis socii, s. 44, nr 38 (Rzym, 5-12 kwietnia 1450). Mowa posła królewskiego
Tomasza Strzępińskiego wobec papieża Mikołaja V i kardynałów w sprawie spornej o biskupstwo wrocławskie między Mi-