Rocznik Historii Sztuki (18.1990)

Rocznik Historii Sztuki, t. XVIII
Ossolineum 1990
PL ISSN 0080-3472

STANISŁAW SŁAWOMIR NICIEJA

POMNIKI ARTYSTYCZNE NA CMENTARZU ŁYCZAKOWSKIM WE LWOWIE

Cmentarz Łyczakowski we Lwowie jest jedną z najsłynniejszych nekropolii w Europie środkowej.
W ciągu 200 lat swego istnienia przechodził różne koleje losu. Lwów, jako jedno z miast leżących na
skrzyżowaniu dróg i światów, wiar i kultur, był stolicą Galicji, w której przenikały się nawzajem i
nierzadko antagonizowały dynamiczne społeczności: polska, żydowska, ukraińska, ormiańska, a z
czasem również niemiecka i rosyjska. Ten czynnik w sposób najistotniejszy wpływał na powstanie
niezwykle trudnej do zdefiniowania i ulegającej gwałtownym zmianom swoistości tego miasta. W
dziejach kultury polskiej Lwów odegrał rolę, której żaden rzetelny badacz przeszłości zbagatelizować
nie powinien. W XIX wieku, w latach niewoli był on bowiem - obok Krakowa, Warszawy, Wilna i
Poznania - jednym z najważniejszych dla Polaków ośrodków kulturalnych i politycznych, a w
początkach XX w. jedną z duchowych stolic Polski.

Potencjał kulturalny i gospodarczy miast znajduje odbicie nie tylko w wielkich pomnikach
architektury, ale także na okalających je cmentarzach, gdyż w stałej symbiozie z metropoliami
rozwijały się nekropolie. Warszawa miała swoje Powązki, Kraków - Rakowice, Wilno - Rossę, a
Lwów - Łyczaków. Cmentarz Łyczakowski jest do dziś otwartą księgą historii wiele mówiącą o
przeszłości Lwowa, jest też swoistym „tekstem kultury", pomnikiem sztuki cmentarnej (sepulkralnej), a
zarazem panteonem ludzi sztuki, kultury i nauki.

W artykule niniejszym pragnę skoncentrować uwagę jedynie na pomnikach artystycznych z
Cmentarza Łyczakowskiego oraz na ich twórcach.

I. HARTMAN WITWER

Autorami najwartościowszych pod względem artystycznym pomników i kaplic na Cmentarzu
Łyczakowskim, a także tych, które interesują nas ze względu na osobowość postaci, na cześć których
były wznoszone, są rzeźbiarze i architekci różnych narodowości. Ściągnęli oni do Lwowa z nadzieja-
mi, iż spotkają'tutaj bogatych mecenasów, którzy ułatwią im rozwój talentu i zapewnią godziwe
warunki materialne. Z reguły nie spotykał ich zawód. Mieszczaństwo lwowskie było zasobne i nie
szczędziło pieniędzy dla artystów, podejmujących się realizacji jego zamówień.

Pierwszym wybitnym-przedstawicielem rzeźby cmentarnej, który zostawił swe dzieła na Łyczako-
wie, był Niemiec Hartman Witwer (7- 1827), osiadły we Lwowie w końcu lat osiemdziesiątych XVIII
w. Ten absolwent wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych uznany jest za czołowego twórcę galicyjskie-
go klasycyzmu. Przypisuje się mu m.in. powstałe w 1793 r. na zamówienie władz miejskich rzeźby
Neptuna, Amfitryty, Diany i Adonisa umieszczone na fontannach w czterech rogach lwowskiego
rynku. Jest on także twórcą wspaniałego marmurowego nagrobka Katarzyny Jabłonowskiej (1808) w
Katedrze Łacińskiej we Lwowie oraz dekoratorem elewacji budynku Ziemskiego Banku Kredytowego
przy dawnej ul. Trybunalskiej1.

1 Zob. Thieme-Becker, Allgemeines Lexikon der Bildenen Kiinstler, t. XXXVI, Leipzig 1947, s. 146, 152; T. Mańkowski,
Dom Galicyjskiego Towarzystwa Kredytowego. Szkic dziejów dawnego budynku, Lwów 1916, s. 38; J. Piotrowski, Lemberg und
Umgebung. Handbuchflir Kunstliebhaben und Reisende, Leipzig-Wien 1914 -1918; G. Ostrowski, Lwów, Leningrad 1975, s. 102.